Ongewenste nationaliteiten

Dankzij Geert Wilders (en wellicht ook dankzij het optreden van de kamervoorzitter) is de kwestie van dubbele nationaliteit weer eens terug in het multiculti-debat. Dit gebeurt met enige regelmaat. In een artikel in Migrantenstudies van Betty de Hart is zeer informatief voor deze discussie. Onderstaande is grotendeels op haar stuk gebaseerd (Deze entry mag dus gebruikt worden, maar altijd met een verwijzing naar haar stuk. De uiteindelijke weergave in deze entry is natuurlijk mijn verantwoording).

Het gaat in de discussies meestal om de vraag of dubbele nationaliteit de integratie zou bevorderen dan wel belemmeren. Hoewel begin jaren tachtig linkse politieke partijen (PvdA en
klein links) pleitten voor afschaffing van de eis om afstand te doen van de oorspronkelijke nationaliteit, bleef dat gehandhaafd tot begin jaren negentig toen het door het PvdA/CDA kabinet. Men hoopte zo ervoor te zorgen dat migranten zich sneller en vaker zouden naturaliseren om daarmee de integratie te bevorderen.

En inderdaad migranten naturaliseerden ook meer. Opmerkelijk genoeg vonden CDA en VVD toen dat die cijfers aantoonden dat naturalisatie te gemakkelijk was geworden. De Nederlandse nationaliteit zou daarmee aan waarde verliezen. In het daaropvolgende debat ging het erom of naturalisatie een middel tot integratie zou kunnen zijn of de laatste stap ervan. Het einde van dat debat was de herinvoering van de afstandeis in 1997; hetgeen opnieuw bekrachtigd werd in 2003 met enkele uitzonderingen zoals voor mensen die geen afstand kunnen doen van hun nationaliteit en voor vluchtelingen.  Het debat werd al snel weer geopend naar aanleiding van een kamermotie van Sterk van het CDA, Nawijn van de LPF en Hirsi Ali van de VVD, waarin zij pleitten voor een verbod op dubbele nationaliteit voor de derde generatie. De motie werd aangenomen en Verdonk presenteerde later haar notitie ‘Meervoudige nationaliteit en integratie’ waarin ze claimde dat dubbele nationaliteit een belemmering is voor integratie. In dat wetsvoorstel stelt wordt gepleit voor het verwijderen van twee uitzonderingen: voor tweede generatie migranten en voor huwelijkspartners van Nederlanders. Daarnaast is voorgesteld de Nederlandse nationaliteit in te trekken in het geval het staatsbelang in het gedrang is gekomen zoals bijvoorbeeld bij terrorisme.

De verbeelde gemeenschap en nationaliteit

De nationaliteitskwestie hangt natuurlijk samen met het idee van de verbeelde gemeenschap: het idee dat een grondgebied, een groep mensen als van nature bij elkaar horen. Het is een verbeelde gemeenschap, maar daarmee niet onecht. Grenzen, paspoorten, taal zijn allemaal zeer concrete uitingen van dat idee net zoals bijvoorbeeld de bereidheid van sommige mensen om zelfs te sterven voor hun land. Het toekennen van een bepaalde nationaliteit kan op twee gronden (die in de praktijk niet altijd even scherp te onderscheiden zijn): ius sanguini of ius soli. Ius soli betekent dat het gebaseerd is op de geboorteplaats (Frankrijk heeft dat bijvoorbeeld) en bij ius sanguini is het recht gebaseerd op bloedverwantschap (verwantschap, ras of taal) zoals in Duitsland en vele andere landen. Juist door migratie wordt het onderscheid in de praktijk wat minder scherp omdat veel landen toch een oplossing zoeken voor de nationaliteitskwestie van deze groep.

Bezwaren

Wat zijn nu de bezwaren tegen een dubbele nationaliteit? Het gaat daarbij onder meer om, zoals we ook in het debat met Wilders hebben kunnen zien, om loyaliteiten. Een dubbele nationaliteit zou dubbele loyaliteiten tot gevolg hebben: een individu hoort loyaal te zijn ten opzichte van de staat. Wanneer men inderdaad uitgaat van de natie-staat als een natuurlijke band tussen grondgebied en een homogene groep dan moet de loyaliteit bij die ene natie-staat liggen en niet bij meerdere. Eén van de vragen daarbij,  die ook opkomt bij de vragen van Wilders, is waarom dat een probleem zou zijn. Waarom zou een loyaliteit voor de Marokkaanse natie en voor de Nederlandse natie negatief zijn voor de Nederlandse natie? Gaan we ervan uit dat men dan automatisch kiest voor de Marokkaanse natie? Weliswaar identificeren veel Marokkanen zich nog steeds met Marokko en als Marokkaan, maar dit heeft vooral te maken met de identificatie met Marokkanen als minderheidsgroep hier. Voor veel tweede en derde generatie Marokkanen is Marokko in de eerste plaats een vakantieland. Voor veel ouderen is de band vanzelfsprekend sterker.  Daarbij hebben mensen (niet alleen migranten) altijd meerdere loyaliteiten: voor de familie, eigen gezin, directe woonomgeving, werk, vrienden, enzovoorts.

Een ander bezwaar tegen dubbele nationaliteit is dat het individuen rechten en plichten
geeft in twee staten, zoals stemrecht en de dienstplicht. Dit zou de wijze waarop mensen die verplichtingen vervullen (negatief?) beinvloeden en men zou zich kunnen laten leiden door meerdere (conflicterende) belangen. Het is maar de vraag of het inderdaad altijd negatief werkt. Gaan we ervan uit dat de Marokkanen hier zich laten dicteren door Marokko of Turkije?

Weer een ander punt is dat het gelijkheidsbeginsel geschonden wordt omdat burgers met een dubbele nationaliteit meer rechten en kansen zouden hebben dan anderen en daar gebruik van kunnen maken (zie bijvoorbeeld de discussie met Kalou die de Nederlandse nationaliteit zou kunnen gebruiken om makkelijker bij een Europese topclub te kunnen voetballen.)

Problemen kunnen ook optreden op privaat-rechtelijk gebied zoals bij familierecht. Wat te doen bijvoorbeeld bij polygamie? Daarnaast heeft de discussie de laatste jaren zich ook gericht op de relatie tussen nationaliteit en integratie zoals hierboven al te lezen is.

Genoeg discussiepunten dus. Tot slot nog een klein zijstapje, maar wel één die volgens mij van belang is. In de discussie komt telkens terug dat Marokkanen geen afstand kunnen doen van hun nationaliteit. Dat klopt ook, maar dat ligt niet alleen aan Marokko. Zo wordt in Nederland bij de geboorte van een kind van Marokkaanse ouders (of één Marokkaanse ouder) door de Nederlandse ambtenaren als nationaliteit van het kind Marokkaans geregistreerd. Ook als ouders dat niet willen. Dat betekent twee dingen. Allereerst de dubbele nationaliteit wordt ook door Nederland opgedrongen. Ten tweede, betekent het dat als een kind een Nederlandse en Marokkaanse ouder heeft, het kind dus niet Nederlands is. Dit komt akelig dicht bij een concept van raciale zuiverheid waarbij iemand die niet voldoet aan 100% ‘zuiverheid’ niet tot de dominante groep gerekend wordt. Misschien moeten we deze praktijk dan ook even ter discussie stellen?