Een wekelijks portie burgerschap 44 – de irrationaliteit van rationaliteit
Uit de burgerschapskalender:
“Het is ons beleid”, zei de man op het ministerie, “dat burgers binnen drie dagen antwoord krijgen.” “En dat klopte”, reageert meneer B. “Ik had een vraag over luchtvervuiling. Binnen twee dagen was er een brief van het ministerie met een bevestiging. Mijn vraag zou adequaat beantwoord worden. Dat is nu zes weken geleden.” Reactie op www.handvestburgerschap.nl.
www.nationaleombudsman.nl
Tegenwoordig moet de overheid verantwoording afleggen over wat ze doet en niet doet. De overheid doet daarom aan zorgvuldigheid, transparantie en ‘accountability’ en allerlei vormen van bureaucratisch proceduralisme. Als burger, of je nu iets bouwt, iets gaat slopen, stoken of wat dan ook, kom je terecht in een oerwoud van allerlei regulerende kaders die soms nog strijdig zijn met elkaar ook. Het is allemaal hoogst onpersoonlijk en dat is natuurlijk ook de bedoeling; op die manier doet het er niet toe of je een blanke of zwarte burger, man of vrouw, homo of hetero, antropoloog of boer bent. We zijn allemaal gelijk. Op die manier worden ook de ingewikkelde sociale werkelijkheid en sociale processen gestroomlijnd (jaja) in keurig afgebakende loketjes. Dat resulteert dan wel weer in geklaag dat die overheid zo ver van ons af staat en in geklaag dat je nooit aan het juiste loketje staat (ook wel bekend als het kastje-muur probleem). Een ander resultaat is tegenwoordig dat de overheid alles in het werk stelt om fouten te voorkomen want anders kan ze worden aangeklaagd. De jungle van procedures, loketjes en dergelijke wordt dan nog eens overwoekerd door een andere jungle: risico-management. Dat overigens niet betekent dat de overheid alles in het werk stelt om geen fouten te maken, maar juist dat men niet hoeft toe te geven dat men fouten maakt. En om er dan nog maar eens andere jungle overheen te gooien: de staat is ook nog eens volop bezig met ‘securitization’. Een begrip dat, voor zover ik weet, in Nederland is geïntroduceerd door Beatrice de Graaf:
Veilig wonen in een glazen huis? (Beatrice de Graaf) – Europa NU
Want met 11 september 2001 brak een nieuw tijdperk aan: het tijdperk van ‘securitization’.
Het begrip securitization doelt op het proces dat steeds meer beleidsaangelegenheden in het domein van nationale veiligheid worden getrokken en dat veiligheidsmaatregelen worden toegepast op steeds ruimere schaal. Het bepalende argument hierbij is dat er sprake is van een noodtoestand, een uitzonderingstoestand of een situatie van dreiging en gevaar. [2] Een voorbeeld hiervan is het verschijnsel dat er de afgelopen jaren niet alleen nieuwe wetten tegen criminelen en terroristen zijn bijgekomen, maar dat ook sociaal zwakke gezinnen, voetbalsupporters en immigranten steeds vaker als veiligheidsprobleem beschouwd en behandeld worden. Wetten die bedoeld waren om terrorismebestrijding te faciliteren, worden gebruikt om gegevens over steeds meer onschuldige burgers op te slaan. De nieuwe voetbalwet geeft burgemeesters de mogelijkheid om al bij voorbaat allerlei voetbalfans als veiligheidsrisico uit een bepaald gebied te weren, zonder dat zij zich al strafbaar hebben gemaakt.
Zij betoogt daarbij onder meer:
Veiligheidsmaatregelen zijn noodzakelijk en een voorwaarde voor een functionerende samenleving. Ze bieden echter niet de oplossing voor allerlei onderliggende, ongearticuleerde problemen die met moreel onbehagen, ontheemding en onzekerheid te maken hebben. Erger nog: wanneer de overheid zelf afscheid begint te nemen van de tot voor kort nog gebruikelijke houding van vertrouwen in zijn burgers, wordt dat onbehagen van de burger er niet minder op. Misschien vraagt de afname van sociale controle wel om andere en meer beheersingsmechanismen. Maar wanneer die overheid begint om de op vertrouwen en op veronderstelde onschuld gefundeerde omgangsvormen in de samenleving te vervangen door omgangsvormen die zijn gebaseerd op geïnstitutionaliseerd wantrouwen, wordt de bijl aan de wortel van onze democratische rechtsstaat gelegd. De risico’s die vaak ter legitimatie van die nieuwe maatregelen worden opgevoerd (terrorisme, kindermishandeling), kunnen zulke vergaande beheersingsmechanismen nooit rechtvaardigen. Ten eerste lossen ze de onderliggende problemen niet op. De grondoorzaken van veiligheidsproblemen kunnen niet met meer veiligheidsmaatregelen worden weggenomen. Het nut en de efficiëntie van die peperdure instrumenten zijn nauwelijks te bewijzen. Bovendien verhouden de nieuwe veiligheidsmaatregelen zich slecht tot andere waarden die er ook toe doen, zoals rechtsgelijkheid, een eerlijke rechtsgang en bescherming van de individuele autonomie. Bovendien kan de overheid nu eenmaal geen garantie op lijfsbehoud bieden.
Vaak wordt gesteld dat de overheid op deze manier de controle op de samenleving probeert te verstevigen. Waarom zou men anders veiligheidsmaatregelen nemen die de veiligheid niet groter maken, maar wel de greep op het publieke en privé leven van mensen vergroot? Dat is misschien toch wat al te simpel. Of het nu om milieurisico’s gaat, radicalisering, criminaliteit, calamiteiten, het is ook het publiek dat vraagt om meer veiligheid en de overheid daarvoor verantwoordelijk stelt. Het zijn ook de private adviesondernemingen, veiligheidsburo’s, verzekeringsmaatschappijen en andere bedrijven die sloten geld verdienen met risico’s en het afwenden ervan. Wat dat laatste betreft lijkt de staat juist macht uit handen te geven. Zou er naast een verzekeringsparadox ook zoiets bestaan als een risico-paradox? Zou het kunnen zijn dat de overheid en ondernemingen bepaalde risico’s bewust overdrijven om het publiek meer het gevoel te geven dat er nu harde maatregelen nodig zijn zodat de eerste haar greep kan verstevigen en de tweede meer geld kan binnenhalen? Risicovol gedrag immers is gedrag dat bepaalde sociaal aanvaarde grenzen overschrijdt. Maar als we nu op het gebied van criminaliteit, radicalisering en dergelijke die grenzen scherper en nauwer zijn gaan trekken, zien we ook meer risico’s. De hele bureacratische jungle, risico-management en de relaties met het bedrijfsleven en het publiek. Dit lijkt me een aardig terrein voor antropologen om eens onderzoek naar te doen.
[youtube:http://www.youtube.com/watch?v=FajvXUfwmWI]
En dan nog even twee bijzaken, maar wel belangrijke:
- Vandaag begint in Ravenstein het seminar Anthropology and/in Publicity. Op het bijbehorende weblog kunt u diverse bijdragen lezen, evenals het programma van het seminar.
- De nominaties voor de zevende jaarlijkse Brass Crescent Awards zijn bekend. U ziet ze hier. En als u goed kijkt bij Europese blogs ziet u onder meer Wijblijvenhier.nl (gefeliciteerd met de nominatie!) en…ondergetekende (ik ben zeer vereerd).
1 Response
[…] en de rest van Europa heeft de war on terror onder meer geleid tot vormen van ethnic profiling, securitisering en een uitholling van burgerrechten en privacy voor diegenen die aangemerkt worden als Al Qaeda […]