Een wekelijks portie burgerschap 47 – alledaags multiculturalisme en racisme
Uit de burgerschapskalender:
“Geen enkele democratie kan lang bestaan als zij niet als fundament voor haar bestaan de erkenning van de rechten van minderheden accepteert.”
Franklin D. Roosevelt, president van de Verenigde Staten van Amerika van 1932 tot 1946.
De secretaris-generaal van de Arabische Liga, Amr Moussa, riep afgelopen woensdag op tot een onmiddellijke beeindiging van zowel discriminatie van christenen in Arabische landen als van moslims in Europa. In een bijeenkomst van de Arab-European Young Leaders Forum in Wenen stelde hij dat alle religieuze discriminatie veroordeeld moet worden. Dat is geen overbodige luxe. Een recent thema-nummer van het tijdschrift ZemZem (koopt dat blad!) over christenen laat dat ook zien. Heleen Murre-Van den Berg laat zien dat christenen aldaar in een ingewikkelde positie zitten, waarbij angst voor islam, verschillende (soms conflicterende) interpretaties van de geschiedenis, overheden en kerkleiders de positie van christenen aldaar bepalen waarbij er perioden zijn van relatieve harmonie en menging met andere groepen (zie bijvoorbeeld ook de bedevaartplaatsen waar zowel christenen als moslims komen), maar ook perioden van extreem geweld en vervolging. Een land dat als geen ander het voorbeeld vormt van deze ingewikkelde toestand is Iraq waarbij ook internationale invloeden nog eens een grote factor van belang zijn voor de status van christenen. Nella van den Brandt heeft haar scriptie geschreven over het onderwerp van geweld tegen christenen en daarbij besteed ze in het bijzonder aandacht aan de positie van vrouwen wier lichaam de grens symboliseren tussen verschillende groepen. Daarmee staan vrouwen (zoals zo vaak) midden in de strijd en vormt hun lichaam ook het strijdtoneel voor verschillende etnische en religieuze groepen. In het geval van de Palestijnen wordt juist geprobeerd invloed uit te oefenen op het internationale publiek, in het bijzonder op de kerken en christelijke organisaties. Palestijnse christenen hebben vorig jaar kerken en andere organisaties opgeroepen niet langer Israël op Bijbelse gronden automatisch te steunen, maar zich het lot van de Palestijnen onder Israëlische bezetting aan te trekken. De reacties op dit document waren in Nederland zeer gemengd en af ten toe zeer fel zo laten Sylva van Rosse en Rena Netjes zien. Andere artikelen in dit themanummer gaan over Oosterse christenen als wegbereiders voor de islam, de christelijke wortels van de Arabische journalistiek, christelijke heiligdommen in Libanon, missie in Egypte onder het Britse protectoraat, de Kopten in Egypte, muziek, het klooster van Saydnaya en vrouwen in de Libanese protestantse kerk.
De situatie van moslims en andere minderheden in Europa is natuurlijk niet zomaar vergelijkbaar met die van christenen in het Midden-Oosten en we moeten die ook niet zomaar op elkaar betrekken. Wel kent ook Europa een ingewikkelde geschiedenis met betrekking tot haar religieuze minderheden en zijn er ook nu gewelddadige en andere racistische of islamofobische incidenten. De cijfers erover zijn niet altijd even betrouwbaar en er is ook discussie over de termen racisme en islamofobie. Niettemin lijken we in Nederland toch te kunnen spreken van een dalende tendens met betrekking tot anti-semitisch geweld en discriminatie, maar ook een stijging van geweld tegen moslims om hun geloof. Een tendens die nauwelijks opgepikt lijkt te worden ondanks enkele recente kamervragen. Het is opmerkelijk ook dat deze tendens niet eens (kritisch) besproken wordt in het recente jaarrapport integratie 2010. Nogal speculatief durf ik dat te wijten aan de normalisering van anti-moslimracisme. Het lijkt erop dat anti-moslimracisme (tegenwoordig) niet zozeer, of niet alleen, uit extreem-rechtse, nazistische verbanden komt en als het daar wel uit komt dat de goegemeente er toch min of meer de schouders over ophaalt. Dat is in ieder geval de indruk onder veel moslims die ik spreek en niet alleen uit ‘salafistische’ hoek. Een recent onderzoek van Kees van den Bos van de Universiteit Utrecht laat ook zien dat sommige moslims de indruk hebben dat de Nederlandse regering (die olv Balkenende) er niet voor hen is bijvoorbeeld in de reactie op Fitna waarbij Balkenende waarschuwde voor mogelijke economische gevolgen voor Nederland. Er zijn overigens wel degelijk verklaringen uit gegaan waarin wel rekening wordt gehouden met moslims, maar de indruk is duidelijk een heel andere. Dat wordt toch nog interessant met een anti-islam partij bijna in het centrum van de macht.
Omgekeerd zien we natuurlijk ook dat er onder moslims in Europa tendensen zijn tot anti-westerse, xenofobe uitspraken en dehumanisering van andersgelovigen. Afgelopen week konden we op BBC1 een uitzending zien van Panorama over ‘extremisme’ op islamitische privé-scholen. De zaak die dit programma maakt van extremisme is niet overal even sterk. Men richtte zich op fatwa-sites die losjes gelinked zouden zijn aan die scholen en uitspraken van islamgeleerden tijdens ‘fundraising dinners’ voor de scholen. De teksten van die sites laten opvattingen zien over bijvoorbeeld muziek en het weigeren van hulp door advocaten aan moslims die shari’a straffen zijn ontvlucht. Op één school lijkt de niqab de verplichte sluier te zijn voor vrouwen. Dat lijkt allemaal op ‘guilt by association’ en ook al zijn de teksten opmerkelijk, is het ook extremistisch? Discriminerend is het in ieder wel op sommige plekken. Een sterkere case heeft betrekking op de door Saoedi Arabië geleidde scholen waarin boeken met details over amputaties stonden en waarin in neerbuigende en discriminerende termen over andere religies gesproken worden. De reactie is deels voorspelbaar en deels terecht: ze zijn in de docu uit de context gehaald. De boeken behandelen deels inderdaad de islamitische geschiedenis en dat wordt nauwelijks aan de orde gesteld. Dat het daarbij nodig is om die termen te gebruiken en dergelijke afbeeldingen lijkt mij nogal onzin. De vraag is ook of de kinderen op die school die context kennen, meenemen en begrijpen en of zij die niet door een gebrek aan professioneel onderwijs klakkeloos en zonder gevoel voor verhoudingen, situaties en geschiedenis toepassen op het hedendaagse leven. Er is dan ook niet voor niets onder moslims in Engeland flinke kritiek op deze privé-scholen die onprofessioneel zouden zijn en een compleet ongeschikt curriculum zouden hebben (als ze die al hebben).
In zijn pleidooi in Wenen stelt Amr Moussa dat extremisten aan beide zijden gebruik maken van misverstanden. Dat doet er eigenlijk niet toe of het misverstanden of zijn niet want wie weet nu eigenlijk precies wat islam is of wat de Nederlandse cultuur is? Beiden zijn te veelomvattend, te complex, te intern tegenstrijdig om in eenvoudige slogans te vangen, maar dat is wel wat er gebeurt. Niet door te zeggen hoe de toekomst van echte islamitische staat er nu precies uit ziet of hoe de toekomst van een islamvrij Nederland er nu precies uit ziet, maar door de etnische of religieuze Ander negatief in te kleuren, te demoniseren en te dehumaniseren. Tegelijkertijd lijkt dit zowel in het Midden-Oosten als in Europa deel uit te maken van het gewone dagelijkse leven van mensen en wordt er nauwelijks stil gestaan bij de mogelijk negatieve effecten van demonisering en dehumanisering juist omdat ze voor betrokkenen zo alledaags zijn.