Politieke stierenrennen in Londen
Wat zijn rellen eigenlijk? Het antwoord op die vraag geeft meteen een glimp van de ideeën van mensen over bepaalde rellen. Neem de voorbije #Londonriots. Gaat het hier om een opstand? Dan is er per definitie sprake van een politiek motief zoals Linda Duits opmerkt. En inderdaad, rellen die niet politiek zijn bestaan niet. In dit geval gaat het, zoals zo vaak, om jonge mannen van wie de kans op sociale mobiliteit slechts zeer klein is. Een kans die kleiner wordt door de huidige bezuinigingspolitiek (voeg ik eraan toe) hetgeen volgens een recent paper een sterk grotere kans met zich brengt op het voorkomen van rellen, revoluties, politieke moorden, algemene stakingen en anti-regeringsdemonstraties. Het ontkennen van de politieke dimensie is, zoals zij betoogt, een machtshandeling, die leidt tot het politiek monddood maken van de opstandelingen van wie de motieven immers niet meer serieus hoeven te nemen. Zoiets als Bert Brussen doet zeg maar die de rellen ziet als het gevolg van aangeleerd gedrag door een stel straatcriminelen die verwend zijn geraakt door de verzorgingsstaat en nu op zoek naar kicks en boos zijn dat er niet langer voor hun natje en droogje zou worden gezorgd. Het ligt een beetje in het verlengde van Cameron’s uitlatingen over de morele verloedering die tot dit soort excessen zou leiden. Ook niet onmogelijk natuurlijk, maar met hetzelfde probleem als analyses die destijds ‘de islam’ aanwezen als grond voor de rellen in Frankrijk. Cultuur verklaart helemaal niets en als de analyse van Brussen inderdaad zou kloppen dan zou het iedere dag ‘feest’ zijn. Varianten en combinaties op bovenstaande twee verklaringen zijn bijvoorbeeld de vergelijkingen met jongeren die uit zijn op het zich uitleven zoals op Fistfulofeuros wordt opgemerkt, vergelijkbaar met het stierenrennen in Pamplona:
[youtube:http://www.youtube.com/watch?v=Qmp4DjtWcuw]
Weer anderen (via liberalconspiracy)wijzen op een vermeend gebrek aan respect voor de seculiere rechtsstaat mede veroorzaakt door multiculturalisme, de sociaal-liberale maakbaarheidsindustrie en Wayne Rooney, softe welzijnswerkers en linkse intellectuelen, commercie en etnische diversiteit, anti-racisten en natuurlijk hiphop, anti-racisten en andere liberalen die verantwoordelijk zijn voor een fout uitkeringssysteem, cultureel en moreel relativisme, ahh de wapenwetgeving, sociale ongelijkheid en consumentisme, en ach waarom ook niet, de afkeer van ruk naar rechts in Europa voeg ik er dan ook nog maar even aan toe, die hangt samen met het feit dat de culturele elite de buurtwachten nog meer zouden vrezen dan de relschoppers en laten we vooral ook de Blackberry niet vergeten. Over het geheel genomen spreken we dan dus over de Generatie F*cked. Opvallend is wel dat in veel van dergelijke analyses het alledaagse leven in deze buurten zo goed als onbelicht blijft. Maar zie bijvoorbeeld de volgende docu:
Just A Normal Day from Postcode Films on Vimeo.
Ik sluit niet uit dat enkele of zelfs alle genoemde factoren een rol spelen bij deze rellen; het probleem is echter dat ze allemaal nogal reductionistisch zijn. Ze verklaren een ingewikkeld sociaal en politiek proces door in te zoomen op slechts één factor. Realiteit is echter vaak complexer. De morele verloedering die er zou zijn, geeft op geen enkele manier een doel voor actie en een tactiek en strategie voor actie. Het verklaart niet de plunderingen en het verklaart nog minder waarom nogal wat plunderaars hun eigen buit gemaakte spullen direct vernietigen op straat. Het verklaart niet waarom de rellen nu plaatsvinden en niet eerder of zelfs veel vaker. Het verklaart niet waarom het vaak jongens en jonge mannen zijn die gaan rellen (hoewel de vergelijking met de stierenrennen in Pamplona dan misschien wel eens heel verhelderend zou kunnen zijn maar er zijn ook antropologen die dit juist betwisten). Veel van de verklaringen die hierboven genoemd zijn, lijken ogenschijnlijk te stellen dat de rellen spontaan, ongepland, irrationeel, doelloos en nutteloos zouden zijn.
Antropologisch en sociologisch onderzoek naar rellen, in onder meer India, laat zien dat rellen zelden irrationeel, spontaan, doelloos en nutteloos zijn. Integendeel, rellen zijn vaak voorbereide, doelgerichte en dus betekenisvolle en rationele acties. Rellen en de deelname eraan dragen bij aan de vorming van een gemeenschapsgevoel mede doordat tijdens het rellen er een wij-zij gevoel geschapen wordt zowel door de relschoppers als door de buitenstaanders. Rellen zijn dan ook vormen van wedijveren en oppositie waarmee mensen hun wereldbeeld vormen en communiceren: als blanke, als minderheid, als man, als jongere, enzovoorts. De betekenis die mensen geven aan de wereld om hen heen wordt natuurlijk wel degelijk geschapen door (veranderingen in) de sociale realiteit en in die zin kunnen bovenstaande contextuele verklaringen best een rol spelen (sterker nog ze zijn eigenlijk onderdeel van het hele proces aan betekenisgeving). Denk dan vooral aan de economische crisis en de bezuinigingen en ga even na wie de bankencrisis betaalt en wat te denken van de cultuur van roofconsumentisme (‘roba’) waar antropoloog Marranci op wijst?. Wat meedoen aan rellen ook schept is een gevoel van macht en controle. Zie bijvoorbeeld het uitstekende blog Penny Red:
“Yes,” said the young man. “You wouldn’t be talking to me now if we didn’t riot, would you?”
“Two months ago we marched to Scotland Yard, more than 2,000 of us, all blacks, and it was peaceful and calm and you know what? Not a word in the press. Last night a bit of rioting and looting and look around you.”
Eavesdropping from among the onlookers, I looked around. A dozen TV crews and newspaper reporters interviewing the young men everywhere ‘’’
There are communities all over the country that nobody paid attention to unless there had recently been a riot or a murdered child. Well, they’re paying attention now.
Niet voor niets wordt er bij de reacties op de rellen gesproken over ‘reclaiming the streets’; tijdens de rellen zijn ze namelijk in handen van de relschoppers. Dat maakt het optreden van de politie natuurlijk cruciaal; gaan ze er hard in dan is de kans groot dat het geweld zich tegen hen keert. In het scheppen van het wij-zij denken wordt de politie immers de grootste vijand door haar gewelddadige optreden. Treedt ze niet overtuigend genoeg op (in welke zin dan ook) dan geven ze eigenlijk de controle over aan de relschoppers. En juist in tijden van bezuinigingen, crisis is het scheppen van een sterke, machtige, identiteit zeer zinvol.
Dat de rol van de politie cruciaal is, maar dat ook andere factoren een rol (kunnen gaan) spelen, wordt ook bevestigd als we kijken naar eerdere rellen elders. Denk aan de rellen in de Franse banlieus in 2005 die ook begonnen met iemand die dood vond mede door toedoen van de politie. Waar aanvankelijk de rellen begonnen uit protest tegen en woede over het politie-optreden, kwamen er al snel andere elementen bij zoals etnische scheidslijnen, klasseverschillen, plunderingen uit winstbejag en (in de ogen van sommige relschoppers) ‘fun and bravado’ (maar zie de opmerkelijke en mooie oproep van Tariq Jahan; vader van een zoon die gedood werd tijdens de onlusten). De geografische verspreiding lijkt eveneens op die van de rellen destijds in Frankrijk. Een andere vergelijking die gemaakt kan worden is met de Rodney King rellen in Los Angeles in 1992. Ook daar begon het rellen naar aanleiding van een politie-optreden en ook vormden sommige mensen een eigen burgerwacht om hun huizen, winkels en buurten te beschermen; deze burgerwacht was vaak van een andere etnische compositie dan die van de groep relschoppers en plunderaars. Tegelijkertijd leerde sociologisch onderzoek na die rellen dat de ogenschijnlijke tegenstelling tussen Zuid-Koreanen (als slachtoffers van de plunderingen) en Afro-Amerikanen als aanstichters te simpel was; de raciale en etnische relaties in LA waren en zijn veel complexer dan die simpele tegenstelling. Dat is een waarschuwing voor de analyses van nu; een tegenstelling tussen blanke jongeren (als relschoppers) en Aziaten (als slachtoffers) (er zijn ook overigens ook meldingen van blanke burgerwachten die Aziatische bendes zouden opjagen met een hint naar een racistisch element) zou wel eens een veel te simpele voorstelling van zaken kunnen zijn.
[youtube:http://www.youtube.com/watch?v=DXFuf5Cjy-A]
Ook op het eerste gezicht simpele zaken kunnen een rol spelen. Is het toevallig dat de rellen in augustus plaatsvinden? Of heeft het iets te maken met de aanwezigheid van veel jonge schoolverlaters die vanwege de economische situatie geen werk kunnen vinden en daar niet alleen boos over zijn, maar ook nog eens tijd hebben om de straten onveilig te maken (of juist veilig te maken als onderdeel van de burgerwachten)? Daarnaast lijkt er zich bij de relschoppers ook een ‘gangsta style’ van houding, gedrag, spraak, kleding en smaak verspreid te hebben over etnische scheidslijnen heen. Dat zou wellicht kunnen wijzen op het verspreiden van een protest-identiteit en -cultuur die weliswaar begonnen is in zwarte gemeenschappen, maar nu etnische scheidslijnen overstijgt doordat anderen zich ook realiseren dat zij hiermee ‘respect‘ kunnen claimen (iets dat op buitenstaanders makkelijk als zeer immoreel kan overkomen). Dat is nog iets anders overigens dan stellen dat hiphop/rap mede de oorzaak is van deze rellen of, nog grotere onzin, dat de rellen laten zien dat blanken de zwarte cultuur hebben overgenomen; dan neem je de rap inderdaad niet erg serieus of je bent gewoon ronduit racistisch. Nog een punt van aandacht is de opvallende spreiding, net als bij de rellen in Frankrijk. Er heeft een opmerkelijk snelle overgang plaats gevonden van lokaal protest in Tottenham (een buurt die in de jaren ’80 bekend stond vanwege haar politiek gemotiveerde rellen), naar spontane stedelijke plunderingen in winkelcentra.
Er zijn genoeg factoren die een rol kunnen spelen in het ontstaan en verloop van de rellen en deze kunnen ook nog eens wijzigen gedurende de periode van en plaats van de rellen. Inderdaad deze rellen hebben een criminele kant, maar ze hebben ook een politieke kant. Het reduceren van de rellen tot of of criminaliteit, uiting van een stel verwende straatjochies, of morele verloedering van de samenleving, of rassenrellen of wat dan ook, is een versimpeling die een goed begrip van deze rellen in de weg staat. En zeker wanneer politici en aanverwante opiniemakers dit doen, dienen we goed te beseffen dat hun statements geen verklaringen en analyses bieden, maar dat ze deze ons juist proberen te verkopen want daarmee verkopen ze namelijk ook hun oplossingen.