'Constantinopel en Omstreken' – Geschiedenis volgens Wilders en Co
Guest Authors: Dick Douwes en Zihni Özdil
Geert Wilders en Wim Kortenoeven pleiten tegen het staatsbezoek van de Turkse president Gül. Dit doen zij op basis van argumenten die getuigen van een gebrekkige en selectieve historische kennis.
De kern van hun pleidooi is dat de ‘islamitische waarden’ van Turkije niet compatibel zouden zijn met de ‘joods-christelijke waarden’ van Europa. Hierbij grijpen Wilders en Kortenoeven terug op de verovering van de stad Istanbul door het Osmaanse Rijk in 1453. De auteurs gebruiken in hun betoog niet Istanbul, maar Constantinopel als naam voor deze wereldstad om hun stelling te onderstrepen dat de stad gewelddadig zou zijn geislamiseerd.
De vlag van de islam
Constantinopel is inderdaad heel lang de officiële naam geweest. Maar wat niet in het PVV verhaal past is het feit dat ook de islamitische Osmanen die naam gebruikten, zij het lichtjes aangepast; Konstantiniye. De Osmanen waren in feite de erfgenamen van het Byzantijnse Rijk en namen veel van hun tradities en gebruiken over, inclusief religieuze, maar wel onder de vlag van de islam. Het was pas in 1930 dat de nationalist en secularist Atatürk een einde maakte aan die traditie; er kwam een memorandum waarin werd verklaard dat de oude namen van de stad niet meer werden erkend. Atatürk bombardeerde Istanbul tot officiële naam van de stad, mogelijk in de waan dat Istanbul de ‘ware’ Turkse naam zou zijn.
Echter, ook Istanbul is zo goed als zeker afgeleid van het Grieks, en betekent zoveel als ‘van of in de Stad’ (istimbolin) want vroeger was er in die omstreken maar één echte en heel grote stad. Tot midden vorige eeuw bleef de naam Constantinopel in zwang in Europa en daarbuiten, maar tegenwoordig noemen alleen de Grieken Istanbul nog Constantinopel. En Wilders en zijnen dus. Afijn, in Griekenland worden gevulde wijnbladeren dolmus genoemd en als nationaal erfgoed gezien, terwijl in Istanbul dolmus verwijst naar de taxi service, waarin ieder stoel bezet is. Dolmus betekent dan ook ‘gevuld’ in het Turks, en dat woord hebben de Grieken weer over genomen.
Geromantiseerd
Wilders en Kortenoeven hanteren het soort geschiedenis waar rabiate nationalisten in uitblinken; scheidslijnen opwerpen, groepen buitensluiten en vervolgens demoniseren. Zij die worden binnengesloten worden geromantiseerd. Zo maken de Grieken – waarschijnlijk de enige ware erfgenamen van Constantinopel in de ogen van de PVV-ers – deel uit van de ‘Europese waardengemeenschap’. Wanneer het echter politiek uitkomt worden de scheidslijnen van die waardengemeenschap nauwer getrokken en zijn het volgens de PVV ‘luie Grieken waar geen cent naartoe moet’ in impliciete tegenstelling tot Nederland waar ijver een waarde is.
Het historische beeld dat zij schetsen moet bovenal uitwijzen dat Turkije niet tot Europa behoort, ‘behoudens Constantinopel en omstreken’, zoals zij betogen. Zij stellen vast dat Constantinopel en omstreken nog altijd onder Turkse bezetting leven. Waar die omstreken ophouden, maken zij niet duidelijk. Uiteindelijk is het in hun visie ‘de islam’ waar Europa ophoudt, ondanks het gegeven dat Europa grote islamitische gemeenschappen telt, zowel oude – zoals in de Balkan en Rusland – als nieuwe zoals in Duitsland en Nederland. In het beeld dat zij schetsen past de oudere traditie van de etnische en religieuze diversiteit die het Osmaanse Rijk kenmerkte niet.
Minaretten aan de Hagia Sophia zijn schijnbaar genoeg bewijs om de Osmaanse Turken als ‘fundamenteel intolerante’ bezetters neer te zetten. In deze simplistische PVV-geschiedschrijving is er bijvoorbeeld geen aandacht voor het feit dat in 1492 veel Spaanse joden als gevolg van de gewelddadige christelijke reconquista hun toevlucht namen tot het islamitische Osmaanse Rijk.
Veel van het geweld waarnaar Wilders en Kortenoeven verwijzen is nationalistisch geweld van het soort dat zijn oorsprong in Europa heeft en ook daar op gruwelijke wijze heeft huisgehouden. De levendige en diverse civil society in Turkije die zich al decennia lang inzet voor meer democratisering en mensenrechten is een werkelijkheid die de PVV mythe van ‘incompatibele islamitische waarden’ die deze miljoenen mensen zouden hebben ondermijnt.
Hersenspinsel
De vraag hoe het kan dat er in Zuid-Oost Europa – en ook in het Midden-Oosten – ‘ondanks’ eeuwen van islamitisch bewind zoveel verschillende religieuze groepen bleven voortbestaan, zal de PVV-ers evenmin interesseren. Zij houden niet van diversiteit. Zij houden ook niet erg van Europa, maar waar het hersenspinsel ‘Europese waardengemeenschap’ van pas komt om Turken buiten te sluiten, bekent men zich als Europeaan.
Dick Douwes is hoogleraar Geschiedenis van het Midden-Oosten en Noord-Afrika aan de Erasmus Universiteit. Zihni Özdil is wetenschappelijk docent en promovendus aan de Erasmus Universiteit. Dit stuk verscheen eerder in de Volkskrant.