Godsdienstvrijheid onder druk? Vrijheid, angst en conflict
Op vrijdag 1 juni wordt in Amsterdam het symposium Godsdienst onder druk? Vrijheid, angst en conflict gehouden. Nederland kent een traditie van grote godsdienstvrijheid. Toch staan de laatste jaren diverse religieuze verworvenheden ter discussie. In de politiek is de praktijk van rituele slacht onderwerp van debat, maar ook is er regelmatig discussie over de vrijheid van onderwijs (acceptatieplicht), de zondagsrust, het verbod op blasfemie, de tolerantie van ‘weigerambtenaren’ die geen homoseksuelen willen trouwen en het dragen van religieuze kleding en symbolen. In het kader van haar emancipatie-, sociale cohesie- of veiligheidsbeleid lijkt de overheid zich vaker te bemoeien met religieuze groeperingen. Tevens lijken seculiere en orthodox-religieuze bevolkingsgroepen scherper tegenover elkaar te staan. Dit symposium is erop gericht dieper inzicht te krijgen in de veranderende opstelling ten opzichte van religie in Nederland. Staat religie in Nederland inderdaad onder druk? En als dit het geval is, waaraan is dat dan toe te schrijven? Moet de toenemende druk vooral gezien worden als een poging van seculiere krachten om de rechten van seculiere en gelovige burgers gelijk te trekken of is er meer aan de hand en speelt bijvoorbeeld angst voor religie een rol? En zo ja, waar heeft dat dan mee te maken? Met een groeiende onbekendheid met religie, met een sterke behoefte aan culturele homogeniteit in een globaliserende wereld, of spelen andere factoren een rol? Hoe reageren orthodox-religieuze groepen op religiekritiek? En wat zijn de maatschappelijke effecten van de toenemende druk op religie? Spelen verschillen mee tussen ‘oude’ en ‘nieuwe’ religies?
Programma
10.00 uur – ontvangst met koffie
10.30 uur – opening
10.35 uur – mr. André Rouvoet: Overheid en godsdienst: een moeizame relatie
11.05 uur – discussie
11.20 uur – koffiepauze
11.45 uur – prof. dr. Paul Dekker: Christenen als buren? Religieuze tolerantie in Nederland in historisch en Europees perspectief
12.15 uur – discussie
12.30 uur – lunchpauze (lunch op eigen gelegenheid)
13.30 uur – parallelle workshops
Vrijheid
prof. dr. Gerard Wiegers: Religie onder druk? Reacties van islamitische en niet-islamitische organisaties in Nederland op het Zwitserse minarettenverbod
dr. Tineke Nugteren: Vuur, as en water: Grenzen aan de hindoestaanse crematierituelen in Nederland
dr. Bart Wallet: Ritueel slachten en godsdienstvrijheid in een seculiere samenleving
Angst
dr. Markha Valenta: Terror as Tsunami, Security as Dyke: Little Holland Takes on Global Religion
prof. dr. Judith Frishman: Mes en bloed: de angst voor joodse riten
dr. Martijn de Koning: ‘Salafisme is overal’ – Een radicale utopie en de constructie van angst
Conflict
dr. Sipco Vellenga: Religieuze tolerantie op retour? Hete discussies, kalme reacties en bedenkelijke effecten
prof. dr. Ruard Ganzevoort: Haatbaarden, kleuterneukers en een pannetje soep. De framing van traditioneel-religieuze groepen in het maatschappelijk domein
prof. dr. Beatrice de Graaf / prof. dr. George Harinck: Een probleem van orde. Religie op de nationale veiligheidsagenda, van 1813 tot heden
15.00 uur – koffiepauze
15.15 uur – plenaire bijeenkomst
15.55 uur – afsluiting dagvoorzitter
16.00 uur – borrel
Lokaties, aanmelding en overige info zie HIER.
‘Salafisme is overal’ – Een radicale utopie en de constructie van angst
In mijn bijdrage, die ook zal verschijnen in het tijdschrift Religie & Samenleving, zal ik in het bijzonder ingaan op de angst voor het salafisme. Ik zal dit analyseren aan de hand van het begrip islamofobie. Islamofobie beschouw ik als een structureel verschijnsel dat leidt tot het categoriseren en hiërarchiseren van groepen mensen die vervolgens de toegang tot de morele gemeenschap wordt gegund of juist ontzegd. Daarbij gaat het me niet zozeer om concrete uitingen van angst in de vorm van discriminatie en agressie (zie het rapport van Amnesty Choice and Prejudice – Discrimination against Muslims in Europe).
In mijn stuk gaat het om een analyse van verschuivingen in paradigma’s die we kunnen aantreffen in politiek, beleid en media en die betrekking hebben op migratie en het management van religie en in het bijzonder van moslims in Nederland. Vanaf het begin hebben alle natie-staten in Europa, en Nederland is geen uitzondering, programma’s om de bevolking op hun grondgebied te homogeniseren op het gebied van taal en cultuur. Iedere staat dient daarvoor insiders en outsiders aan te wijzen en deze vervolgens te reguleren. Deze categorisering en regularisering heeft met betrekking tot moslims een sterke islamofobische logica zo zal ik laten zien. Deze logica komt voort uit een drietal paradigmawisselingen. Als eerste het classificeren van migranten op basis van culturele (in plaats van sociaal-economische) kenmerken die aan hen toegeschreven worden in debat en beleid. Ten tweede de verschuiving in het idee van een morele gemeenschap. Waar dat idee voorheen gebaseerd was op het behoren bij een zuil, is er in de laatste dertig jaar een gemeenschapsidee opgekomen dat gebaseerd is op een ideaalbeeld van seculiere en seksuele vrijheden. Als derde en laatste de opkomst van het veiligheidsdenken: securitisering. Hierbij is islam tot veiligheidsissue verklaard. Die veiligheid heeft niet alleen betrekking op bescherming tegen mogelijke gewelddaden, maar richt zich ook op bescherming van het idee van de morele gemeenschap en op sociale cohesie.
Het salafisme heeft een plek heeft verworven als folk devil in de huidige morele paniek over ‘islamisering’ van de samenleving doordat het uitstekend past als exemplarisch voorbeeld van de ‘radicale islam’ tegenover de liberale islam die wel zou passen in Nederland als morele gemeenschap. Het salafisme, zo zal ik aantonen, wordt daarbij voorgesteld als een concrete manifestatie van die dreiging doordat het appelleert aan een aantal sterk gewortelde angsten die te maken hebben met migratie, etnische diversiteit en religie.