Het woord van het jaar 2013 – Een islamitisch-Nederlands alternatief
Gisteren werd het woord van het jaar 2013 bekend gemaakt. Op internetsites, weblogs, Twitter, Facebook en in radio- en tv-programma’s werd de afgelopen weken vaak en veel gediscussieerd over de genomineerde woorden en werden er oproepen tot stemmen geplaatst. 22.000 mensen lieten hun stem achter en bepaalden daarmee welke nieuwe woorden met de eer gaan strijken. En de winnaar is:
[youtube:http://www.youtube.com/watch?v=DRjyweMSvns]
Inderdaad het woord ‘selfie’. Gewoon een kiekje van jezelf zeg maar met de telefoon. Of deftiger: zelfportret. Goed, het is misschien een woord dat goed aangeeft hoe centraal we het eigen ‘zelf’ stellen binnen bepaalde politieke en gendercontexten en dat ook nog eens weergeeft hoe snel het Nederlands angliceert door en via social media, maar het is toch een gruwelijk lelijk woord ook. Dat kan dus beter.
Ik stel een alternatief woord van het jaar voor. Nou, toen ik dat gisteren aankondigde waren er natuurlijk enkele grappenmakers die stelden als je ‘selfie’ neemt en daar een ‘e’ aan toevoegt, krijg je ‘selefie’; de Nederlandse verbastering van de term ‘salafi’. Maar nee, geen selfie, geen selefie, geen salafi.
Het is een woord dat veelvuldig terugkomt op de social media, onder de moslims met wie ik onderzoek doe en als je het zoekt via google zul je bijna alleen islamitische sites en fora vinden. Het is een woord dat niet in de VanDale staat en toch voor iedereen door en door Nederlands zal aandoen. Het woord heeft in het spraakgebruik betrekking op kennis, producten en op handelingen.
En de winnaar is het woord: profijtvol.
Profijtvol
Het is moeilijk te bepalen wat precies de herkomst is van deze term die nagenoeg alleen in Nederlandse islamitische kringen wordt gebruikt: zie Google. Natuurlijk hebben andere talen andere termen. Zo wordt in het Duits de term nützlich gebruikt en in het Engels de term beneficial. Dat zijn beide wel termen die in de woordenlijsten van die talen voorkomt en in het Nederlands te vertalen is met nuttig en voordelig. Profijtvol is waarschijnlijk afkomstig van Engelse vertalingen van Arabische teksten die vervolgens weer naar het Nederlands vertaald zijn. Er is een uitspraak van Ibn Qayyim waar regelmatig naar verwezen wordt en dat enig licht schijnt op het gebruik ervan:
‘Elke daad die door de mens wordt verricht is ofwel profijtvol of schadelijk voor hem in deze wereld en in de volgende, en anders is het profijtvol voor hem in deze wereld en schadelijk voor hem in de andere. De beste weg voor de mens is te doen wat profijtvol voor hem is in het Hiernamaals en weg te blijven van datgene wat schadelijk voor hem is in het Hiernamaals. Dit is de realiteit van Imaan: doen wat goed voor hem is, en dat is dankbaarheid; en wegblijven van wat hem schaadt, en dat is geduld’.
Deze uitspraak komt uit zijn boek Geduld en Dankbaarheid (zie de Engelse versie hier).
Arabische equivalenten zouden volgens mijn collega GB de volgende kunnen zijn:
shaafii: genezend
mujdii: nuttig, passend
mufiid: nuttig
mun3im: weldadig
En ook nog mubaarak, maar die betekenis is te specifiek om hier van toepassing te zijn. Ook komt hij nog met de term SaaliH
Ik weet het niet zeker, maar ik vermoed dat Ibn Qayyim the term ‘mufiid’ gebruikt.
Kennis, daden en producten
Zoals gezegd wordt de term profijtvol vooral gebruikt in relatie tot kennis. Het opdoen van profijtvolle kennis is een belangrijk aspect van het religieuze leven van sommige moslims. Het gaat dan om kennis die mensen kan leiden naar goede daden en die goede daden zullen vervolgens mensen leiden naar het paradijs.
Profijtvolle kennis zou, zo stelt één van mijn gesprekspartners, oftwel 3Ilm nafi3 in de religieuze definitie, beschreven zijn door Imam al-Ghazali in de Ihya Ulum al-Din en in de commentaren op dit werk. Dan gaat het om kennis die mensen helpt nader to God te komen, in dit leven, en uiteindelijk in het hiernamaals. Ik ken niet precies de achtergronden daarvan (die klassieke werken zijn niet mijn terrein), maar het maakt wel duidelijk dat de term profijtvol een zeer sterke religieuze betekenis heeft. Wellicht wordt daarom de term ‘nuttig’ zelden gebruikt hiervoor omdat het toch wat te seculier zou aandoen. De betekenis van profijtvol heeft ook iets weg van de term ‘heilzaam’, maar die is misschien te onbekend of te christelijk? Maar de term profijtvol heeft natuurlijk op het eerste gezicht ook niet zo’n religieuze klank, hoewel dat dus onder de moslims met wie ik werk wel is veranderd. De term is ook terug te vinden bij producten zoals honing waarbij gewezen wordt op de heilzame (als in gezonde/genezende) werking ervan.
Die kennis hoeft niet alleen betrekking te hebben op kennis over islam. Het kan ook gaan om economie, medische wetenschappen, natuurkunde, enzovoorts. Zolang die kennis maar niet in strijd is met islam en deze helpt om het geloof in God te versterken (de wonderen der natuur spelen hier soms een belangrijke rol) en/of een betere wereld te scheppen (bijvoorbeeld het genezen van zieken). Profijtvol heeft verder ook nog de betekenis van praktische kennis die de gelovige helpt in het dagelijks leven.
De jury is eruit
De term ‘profijtvol’ dekt zo’n breed bereik aan Nederlandstalige termen die geen van allen op zich exact de bedoeling van de term dekken. Profijtvol is daarom een voorbeeld van taalcreativiteit waar een nieuwe term wordt uitgevonden die Nederlands ‘aandoet’, maar eigenlijk een nieuwe term is met een nieuwe betekenis en ook nog eens zeer specifiek is voor een categorie mensen in deze samenleving. Vandaar dat deze term voor mij het alternatieve woord van het jaar is. Ik hoop dat dit profijtvol is voor u, in welke betekenis dan ook.
Als er aanvullingen zijn met betrekking tot de betekenis, het gebruik en de oorsprong (Ibn Qayyim?) van de term, laat het me vooral weten!
PS
Vergeet u niet nog suggesties in te sturen voor de Dr. Kromzwaard Trofee? De beste/slechtste stukken over islam/moslims, integratie, immigratie en multiculturele samenleving? Zie hier Dr. Kromzwaard Trofee.
http://ontdekislam.nu/forum/viewtopic.php?f=28&t=74336&view=previous
Precies 4 jaar geleden… #dusdat
Oorsprong/ontstaan van dit woord is inderdaad te danken aan de vele (amateuristische) vertalingen van Islamitische Engels werken van naar het Nederlands:
“Om het Engelse woord “beneficial” (heilzaam) te vertalen naar het Nederlands wordt het woord “profijtvol” gebruikt.”
dank voor je toevoegingen Zakaria!