Olympisch skiën op een massagraf – Sochi en het Circassische bloedbad in 1864

Zoals gebruikelijk is er de nodige controverse omtrent de Olympische Winterspelen die momenteel gestart zijn in Sochi. Er is veel aandacht gegaan naar de positie van homo’s in Rusland en de ronduit belachelijke en gevaarlijke antihomowetten. Maar het is ook wel eens de moeite waard om naar de moslims van Sochi te kijken. Opvallend is dat met 20.000 moslims en alle bouwwoede in aanloop naar de Spelen er geen moskee is in deze stad. De laatste moskee is gesloten in de jaren ’30. Veel van de mosliminwoners zijn mensen die in de afgelopen jaren naar Sochi gemigreerd zijn voor werk dat te maken had met de Olympische Spelen.

Geen moskee in Sochi

Dat er geen moskee is heeft te maken met een zwarte periode in de geschiedenis zo blijkt uit een artikel op Mother Jones door Tim Murphy. In 18e eeuw slachtte de Russische tsaar hier honderdduizenden Circassische moslims af en verjoeg er nog meer. Joshua Keating op Slate reserveert de kop ‘Begon de Eeuw van de Genocide in Sochi?‘ voor zijn verhaal over deze massaslachting. Of moeten we het inderdaad genocide noemen?. Op basis van het boek The Circassian Genocide van Walter Richmond stelt hij dat er overtuigende argumenten zijn voor de term genocide.

De Circassische genocide

De Circassiërs, die zich ook Adyghe noemen, vormden in het verleden één van dominante etnische groepen in de Noord Kaukasus; ze hadden een eigen taal en waren overwegend sunni moslims. In het verre verleden speelden ze een belangrijke rol in de Arabische expansie in het Midden-Oosten en onder leiding van de Circassische sultan Baibars, in de strijd tegen de Mongolen en de Kruisvaarders. In de loop van de 19e eeuw kwamen zij in toenemende mate klem te zetten tussen de aspiraties van de Russische tsaar, de Osmaanse sultan en het Britse Rijk.

Bij de Vrede van Parijs werden de Circassiërs onder gebracht bij de Russen maar kregen ze niet dezelfde rechten als andere Russen en werden ze door de Russen gezien als bezetters; het was in feite een rechtenloos en statenloos volk. In 1859 begon de campagne om hen te ‘verhuizen’ naar Turkije; een miltaire campagne waarbij dorpen vernietigd werden en de inwoners ook. Het verzet van de Circassiërs, aangemoedigd door de Osmanen, eindigde in Sochi in 1864 waar de Ubykh stam haar verzet moest opgeven: The Last Stand. Hierna kwam de gedwongen evacuatie op gang kwam.Aangekomen aan de kust van de Zwarte Zee wachtten de mensen op de boten naar Turkije; velen stierven door tyfus en mazelen tijdens de harde winter. De Turken buitten de situatie uit; overvolle schepen en draconische bedragen werden gevraagd voor de overtocht. Twee citaten van Russische legerofficieren over die tijd uit het artikel van Keating:

“On the road our eyes were met with a staggering image: corpses of women, children, elderly persons, torn to pieces and half-eaten by dogs ; deportees emaciated by hunger and disease, almost too weak to move their legs, collapsing from exhaustion and becoming prey to 4 dogs while still alive.”

Nikolai Evdokimov, the general in charge of the operation, wrote annoyedly, of a subordinate, “I wrote to Count Sumarokov as to why he keeps reminding me in every report concerning the frozen bodies which cover the roads.”

Uiteindelijk werden ongeveer 800.000 mensen gedeporteerd en stierven er 626.000 mensen. Hedentendage leven er 3-5 miljoen Circassiërs in de diaspora en ongeveer 700.000 in de Kaukasus. De Circassische diaspora is zeer uitgesterkt; van landen als Turkije, Jordanië, Israël, Syrië tot Kosovo tot New Jersey in de VS. Onder het communistische leiderschap werden hun taal en religie onderdrukt. Na de val van de Sovjet Unie keerden ongeveer 1500 Circassiërs terug onder meer uit Kosovo en meer recent ook uit Syrië.

Diaspora en protest

De Olympische Spelen zijn voor activisten in de Circassische diaspora aanleiding om opnieuw aandacht te vragen voor het trieste verleden; iets wat men al jaren probeert ook via de Circassian Genocide Memorial Day en websites als The Circassian Genocide. Een Amerikaanse groep in New Jersey lanceerde een internationale campagne tegen de ‘Genocide Olympics’ en in één van hun pamfletten kunnen we lezen dat de sporters ‘skién op massagraven‘; een boodschap waar ook Kaukasische militante milities op inspringen. De zin verwijst naar het skicomplex in Krasnaya Polyana dat gebouwd zou zijn op de plek waar de ‘etnische zuivering‘ plaatsvond: Circassiërs die gesepareerd werden en daar van de honger omkwamen terwijl ze wachtten op deportatie.Een Israëlische lobbygroep stelde dat deze Olympische Spelen in feite een vorm van vandalisme zijn aangezien ze gehouden worden in hun vaderland op de plek van massagraven en genocide. Zonder overigens antwoord te krijgen van het IOC. Tijdens de vorige winterspelen protesteerden Amerikaanse Circassiërs bij het Rusland House. Turkse Circassiërs protesteerden onder meer bij Russische instituties in Istanbul, maar ik verwacht niet dat Erdogan veel aandacht aan hun lot zal besteden als hij Putin ontmoet.

Ondanks de tragedie van het verleden lijkt het lot van de Circassiërs niet op heel veel belangstelling te kunnen rekenen; het is een vergeten geschiedenis. Als men in het verleden al aandacht kreeg was dat vooral op basis van allerlei exotische beelden over de beeldschone Circassische vrouwen en over materiële zaken als mantels en jassen. En dan nog. De Russische overheid trekt zich weinig aan van moslims en ook niet van Circassiërs; maar aan de andere kant, van wie trekt men zich wel iets aan?. Onder de communisten werd men ook voortdurend verjaagd en tegenwoordig vooral genegeerd. Toen Putin zijn presentatie deed van Sochi verwees hij naar de rijke Griekse geschiedenis, maar geen woord over de Circassiërs. Niettemin stelde de gouverneur van de provincie Krasnodar ‘Dit land behoorde niet aan het Russische rijk, maar aan de Kaukasische volkeren, aan de Circassiërs.’ Aan de andere kant, vanwege een al dan niet vermeende terreurdreiging hebben moslims in de Noord Kaukasus te maken gekregen met DNA testen.

Aangezien de Russen hebben aangekondigd hard op te treden tegen protesten valt momenteel ook niet veel te verwachten, maar iets meer kennis en bewustzijn over de geschiedenis van het Circassische bloedbad van 1864 zou best mogen. Wat dat betreft zijn de Olympische Spelen een platform voor Circassische activisten; eentje die gebouwd is op massagraven, dat dan weer wel.