Elou Akhiat – Alcohol, Hedonisme en Controverse

Zaterdag 8 februari jl. zond RTL4 Half acht nieuws een item uit over jongeren uit Zeeuws-Vlaanderen die in België gingen stappen omdat ze daar wel kunnen drinken: ‘Ze pakken onze jeugd af.’

[youtube:http://www.youtube.com/watch?v=JSnK458vuCA&t=1m44s]

Alcohol als traditie

Je kunt je afvragen welke plaats alcohol precies inneemt in de jeugd- en jongerenculturen van tegenwoordig. Met alle verhalen over binge-drinking en Neknomination kun je een en ander natuurlijk vanuit oogpunt van welzijn en gezondheid bekijken. Maar in bovenstaand filmpje lijkt alchohol ook wel deel uit maken van overgangsrituelen van en door jongeren. Zonder toezicht van volwassenen en onder elkaar wordt er gedronken om de sociale banden te aan te gaan, te versterken en ieders plaats in de hierarchie te bepalen. Dat geldt net zo goed voor meiden als voor jongens, maar werkt uiteindelijk toch ook weer anders. Tegen een jonge meid die ladderzat is wordt toch anders aangekeken dan tegen een jongen die ladderzat is. Kijk alleen al naar de verschillende oordelen bij seksueel geweld als de jongen zat is (hij wist niet wat hij deed) en als het meisje zat is (die met haar drinken aanleiding geeft tot seksueel geweld). Het is geen wonder dat ouders en overheid met bezorgde blik kijken naar de alcoholbelevenissen van de jongeren; dat gaat niet alleen om mogelijk excessen, maar vormen van bonding onder jongeren zonder toezicht wekken altijd zorg bij buitenstaanders.

Afgelopen week hadden we nog een ander alcohol issue (voor mijn lezers die het Arabisch machtig zijn, lees HIER). In Rotterdam opende Elou (voluit Elouazna dacht ik) Akhiat haar wijnbar Uva Dolce. In Metro lezen we:

Marokkaanse opent wijnbar in Rotterdam: “Ik ben de regisseur van mijn eigen leven” – Metro

Akhiat is Marokkaanse, liep tot zes jaar geleden gesluierd rond en presteert het om zaterdag een wijnbar te openen; daar waar alcohol in haar cultuur niet is toegestaan. De tegenstelling is groot, beaamt ook de zakenvrouw. Toch is het een bewuste keuze: “Ik wil zijn wie ik ben”. De stelligheid waarmee de woorden over haar lippen rollen valt op. “Zo leer ik mijn kinderen ook dat ze iemand moeten zijn in plaats van niemand. Het openen van een wijnbar druist misschien in tegen de islamitische cultuur waarmee ik ben opgegroeid, maar het voelt goed. Ik wil doen wat ik zelf wil, ben zelfstandig en onafhankelijk.”

Akhiat wordt geboren in Marokko, maar verhuist, als ze twee maanden is, naar Nederland. Ze botst met de Marokkaanse cultuur. Haar ouders – haar vader is imam – zien een toekomst voor haar weggelegd met een oudere neef, maar op dat verzoek gaat Akhiat niet in. Ze trouwt een paar jaar later toch met een door vader en moeder uitgekozen huwelijkspartner. “Het was een moeilijk huwelijk, laat ik het daar op houden. Ik merkte bij mezelf vooral in de laatste jaren een groeiende afkeer. De regels werden gemaakt en ik moest me daaraan houden, maar wat was mijn rol? Wie was ik? Het heeft zes jaar geduurd voor ik uit het huwelijk stapte. Ik heb mijn ouders er veel pijn meegedaan, maar ik moest voor mezelf kiezen.”

Dit interview leverde een hoop commotie op en met name de discussie op Facebook liep aardig uit de hand. Dit verleidde Metronieuws tot de volgende opzichtige kop:

Een oppervlakkige culturistische analyse zou er als volgt uit zien: De Nederlandse samenleving wordt verscheurd door een stammenstrijd tussen Nederlanders, de oorspronkelijke groep, en moslims de migranten. De eersten vieren het leven en centraal daarin staat alcohol. Hun leven en identiteit draait om alcohol want dat doen Nederlanders want zo is de Nederlandse cultuur. Moslims die weigeren te integreren zijn daar tegen want ze zijn moslims en moslims zijn tegen alcohol want de islam is tegen alcohol en moslims doen wat de islam zegt. De laatste groep is ook nog eens intolerant, want islam, en bedreigt dus een Marokkaan die wel wil integreren (want drinkt alcohol want dat doen Nederlanders en ze is geen moslim want ze drink alcohol en ze doet hetzelfde als de Nederlanders). Je reinste flauwekul natuurlijk want de categorieen Nederlander en moslim sluiten elkaar niet uit, beide categorieën worden in hun handelen niet bepaald door cultuur en beide categorieën zijn niet homogeen.

De weerbarstige realiteit

In Pauw en Witteman wordt dergelijke onzin al deels ontkracht door Elou Akhiat zelf die zich toch anders presenteert dan de weergave in het artikel van Metro, hoezeer zowel Pauw als Witteman ook proberen om haar in bovenstaand schema te duwen:

Het doet dus geen recht aan de realiteit. Denk aan de Marokkaanse Nederlandse uitgaanscultuur met shisha lounges, de cabarés, de talloze restaurants die alcohol schenken en als we het over Marokko zelf hebben, de eeuwenoude wijncultuur van dat land. Sterker nog, Nederland heeft amper een wijntraditie, met een zekere ironie zou je zelfs kunnen stellen dat het openen van een wijnbar meer past bij Marokkaanse tradities dan bij Nederlandse tradities. De diverse solidariteitsacties variërend van protestborrels tot een oproep om een dag te vasten uit solidariteit tot politici die hun steun uitspreken, laten ook zien dat het allemaal niet zo homogeen is. Volgens sommigen in discussies op Facebook zouden dergelijke acties een teken zijn dat steeds meer individuen zich ontworstelen aan de verwachtingen en eisen van de groep waartoe zij zich rekenen of waartoe zij gerekend worden en ook sommige commentatoren in de kranten juichten dat toe. Het idee dat ze zich steeds minder zouden aantrekken van de druk en intimidatie van conservatieve krachten, zou getuigen van volwassenheid. Ik vraag me af of er inderdaad steeds meer individuen zijn of dat het meer opvalt; hetzij omdat er meer oog voor is, hetzij omdat men zelf meer de openheid op zoekt. Waarbij ik op Facebook terecht op de vingers werd getikt omdat dat als het ‘slechts’ meer openlijk is, dat natuurlijk ook significant is.

Eén van de vragen is hoe de mensen die hun steun betuigen aan Akhiat zich positioneren. Als moslim? Als liberale/gematigde/progressieve moslim? Of misschien wel als radicale moslim (waarom niet?). Dat laatste label is in de discussie vooral gereserveerd voor degenen die de bedreigingen uitten op Facebook. De vraag is daarbij wat exact de logica daarachter is. Het lijkt vrij simpel te zijn: mensen met islamitisch/Arabisch aandoende namen+argumenten gebaseerd op hun islambeleving+iets wat op bedreiging lijkt = radicaal. Het stuk van Jonathan van het Reve geeft enig inzicht in één van de mogelijke rationaliseringen daarachter evenals die achter gebruik van de term ‘moslim’ zoals Metro dat deed. Opvallend is onder meer dat de hele islamofobische en gepolitiseerde context over islam en moslims in Nederland buiten beschouwing blijft. We lezen immers zelden of nooit een kop zoals ‘Hollanders willen lijsttrekker moslimpartij dood‘ (en gelukkig maar…) en dat geeft toch aan dat er ergens een verschil in positie is tussen witte autochtone niet-moslims en moslims. Pooyan Tamimi Arab besteed daarop Joop.nl wel aandacht aan: Mohammed en Fatima moeten naar Rutte luisteren.

In hoeverre is het met betrekking tot de hele kwestie eigenlijk significant dat Elou Akhiat een vrouw is? In de afkeurende reacties heb ik dat niet echt gezien hoewel wel openlijk getwijfeld wordt aan haar vroomheid nu en in het verleden en aan haar hoofddoek. In de ophef over de bedreigingen komt wel voortdurend terug dat Akhiat een ‘mooie vrouw’ is, de onduidelijkheid of ze nu wel of niet uitgehuwelijkt is (zelf stelt ze van niet, dus daar ga ik vanuit), er is sprake van ‘laffe bedreigingen naar een vrouw’, ze is een ‘dappere vrouw’, enzovoorts. Voldoet zij met het idee dat ze haar hoofddoek heeft afgedaan niet alleen meer aan het secularistische ideaalbeeld in Nederland maar ook meer een aan schoonheidsideaal? En is dat schoonheidsideaal gerelateerd aan integratie? Is het gegeven dat ze met de verwijzing naar het afwerpen van de hoofddoek islam ‘erbij haalt’ een trigger voor de boze reacties op haar? Hoe past deze kwestie in de recente discussie over feminisme en islam en wat is de invloed van die discussie op de reacties in deze kwestie?

Ik bedreig, jij bedreigt, wij bedreigen

Natuurlijk zijn de bedreigingen ernstig en het punt met bedreigingen is natuurlijk dat je ze meestal wel serieus moet nemen; je kunt bijna niet het risico lopen om dat niet te doen. Je kunt je ook afvragen waarom sommige moslims, en wellicht ook anderen, het noodzakelijk vonden om hun afkeuring over Akhiat en haar wijnbar op zo’n harde manier over te brengen. Tuurlijk, je kunt stellen, dat is social media; het staat bol van dat type uitlatingen en niet alleen van moslims. Maar als we er vanuit gaan dat in ieder geval een deel van degenen die hun afkeur lieten blijken, moslims waren dan zijn we er niet met die verklaring. We zijn er evenmin met een verwijzing naar islam. Dat verklaart niet waarom men het doet op de wijze waarop men het doet, maar het verklaart ook niet waarom in dit specifieke geval. Immers denk aan Marokkaanse Nederlanders die zich moslim noemen en eigenaar zijn van coffeeshops, cabarés organiseren en bijwonen, shisha lounges uitbaten, enzovoorts. Zien we daar dergelijke reacties ook? En ook zo openlijk? Heeft het iets te maken met de wijze waarop Metro haar representeert in het artikel zoals Peter Breedveld stelt op Frontaal Naakt?

Bedreigen is ook allesbehalve alleen een dingetje dat alleen moslims zouden doen. Denk aan de bedreigingen en scheldpartijen richting Hassnae Bouazza, Naima Ajouaau die uit protest een hoofddoek droeg, jongerencentrum Argan, Mohamed el Bachiri, Femke Halsema, Naima el Bezaz en dan hebben we het niet eens over ‘gewone’ moslimvrouwen die op straat bedreigd worden of bekeerlingen die bedreigd of uitgestoten worden door hun familie. Daarnaast is bedreigen op internet ook niet zo uitzonderlijk natuurlijk; het gebeurt vaak en ook heel lichtzinnig. Eigenlijk is dit dus allemaal niet zo uitzonderlijk. Vanwaar dan nu wel de over de bedreigingen aan het adres van Akhiat, waarom dan nu wel de grote ophef en waarom dan nu wel de diverse solidariteitsacties?

Klaarblijkelijk zijn sommige mensen uitgesloten van de morele gemeenschap van Nederlanders wier leven, lichaam en welzijn onze aandacht, zorg, solidariteit en bescherming verdienen. Dat geldt zowel voor de mensen die Akhiat bedreigden als voor degenen die nu wel zo’n ophef maken over bedreigingen en in de eerdere genoemde gevallen niet. Ik vraag me, enigzins speculerend, af of de oppositie die in het eerste artikel werd gemaakt tussen islam vs Marokkaans/integratie/Nederlands en in het tweede artikel tussen moslims vs. integratie en Marokkaans daar niet een hele grote rol bij speelt. Werd daarmee niet de toon gezet?

Hedonisme, alcohol en identiteit

Toch komt de oppositie tussen Nederlanders en moslims wel ergens vandaan en dan speelt alcohol en de betekenis die eraan wordt toegekend een belangrijke rol. In het artikel “Pim Fortuyn, Theo van Gogh, and The Politics of Tolerance in the Netherlands” wijst antropoloog Peter van de Veer op de fundamentele verandering in de Nederlandse samenleving de afgelopen 50 jaar. In die periode zou de Nederlandse samenleving de ‘burden of religion’ van zich afschud hebben en de weg vrij hebben gemaakt van obstakels die verhinderen dat mensen (seksueel) plezier hebben. Tijdens deze culturele ontzuiling (Van der Veer noemt het gewoon ontzuiling, maar volgens mij is de term culturele ontzuiling beter aangezien vraagtekens gezet kunnen worden bij het idee dat Nederland ook institutioneel ontzuild is) is de Nederlandse samenleving tegelijkertijd ook veranderd door de instroom van migranten, met name met een moslimachtergrond. Langzamerhand zouden zij en hun gegeneraliseerde leefstijl door sommige opinieleiders en politici in de samenleving steeds meer gezien worden als een verwerping van de Nederlandse normen en waarden en hun religie steeds meer als een obstakel voor plezier.

Het benoemen van Akhiat als Marokkaanse (in plaats van als moslim of Marokkaans-Nederlandse of Nederlandse), haar wijnbar als teken van integratie (met het afleggen van de hoofddoek) en het representeren van de bedreigers als moslims (in plaats van als Nederlanders) past uitstekend in die oppositie en het idee van moslims ‘ons’ plezier bederven, niet willen integreren en meer nog ‘onze’ cultuur willen veranderen. Dit lijkt inderdaad op de culturistische verklaring van hierboven, maar is het niet. Van der Veer neemt vermeende verschillen tussen de ene en de andere cultuur niet als vanzelfsprekend, maar laat zien hoe ze gemaakt en reproduceerd worden door politici, opinieleiders en media.

Ook al is de wij-zij tegenstelling onzin als we naar de feiten kijken het is dus wel zeer belangrijk en heeft veel invloed. Het wij-zij frame van de Metro artikelen, de bedreigingen in de richting van Akhiat en de eenzijdige ophef over die bedreigingen is een uiting van hoe de diverse en weerbarstige realiteit wordt gegoten in overzichtelijke tegenstellingen die ervoor zorgen dat we blind raken voor de veelzijdigheid van het leven en ze reproduceren deze simplistische tegenstellingen ook nog eens.