Verzet! – Vluchtelingen, activisme en diversiteit
Wat is verzet eigenlijk? Geert Wilders riep op tot verzet tegen de instroom van vluchtelingen. Hij voegde daar aan toe ‘democratisch verzet’ maar wat dat precies wil zeggen is onduidelijk.
Ondertussen op Facebook groep 'Steun de PVV' zijn ze blij met het toenemend 'geweldloos' verzet in NL. pic.twitter.com/tGiTb2TtEi
— Fatima (@FatimaSaar) September 27, 2015
exotisering
Kijken we naar de antropologische literatuur over verzet dan zien we dat analyses van debatten laten zien dat verzet vaak ge-exotiseerd wordt of ge-pathologiseerd. Bij exotisering gaat het vaak om een idealisering van verzet (in Nederland vaak met verwijzingen naar de Tweede Wereldoorlog) of om een minachting daarvan zoals we bijvoorbeeld gezien hebben bij Occupy. In alle gevallen gaat het dan om een strikte scheiding tussen het centrum (of de centra) van de macht enerzijds en de onderdrukte groep anderzijds. In Wilders’ optiek is de onderdrukkende macht de islam en de Nederlandse politiek en is de onderdrukte groep het Nederlandse volk (voor wie hij claimt te staan natuurlijk).
We kunnen echter de vraag stellen of die scheiding die Wilders suggereert wel zo groot is. Immers, wanneer we in ogenschouw nemen dat de gehele Nederlandse politiek migratie en integratie problematiseert op basis van een negatief, generaliserend beeld over de cultuur van de (zwarte en/of moslim) migrant, dan is zowel de politiek van Wilders als het verzet uit de bevolking tegen de komst van vluchtelingen eerder een consistente voortzetting van die racistische mainstreampolitiek. Wilders en de tegenstanders van de AZC breken niet met het racisme maar zetten deze voort met andere middelen. In die zin is hier sprake van radicalisering, maar slechts in beperkte mate een ideologische radicalisering. Het is vooral een radicalisering van taalgebruik en concrete actiemiddelen hoewel er ook heel burgerlijke middelen worden ingezet zoals een AZC Alert.
In die zin zijn alle initiatieven ter verwelkoming van vluchtelingen misschien wel meer als verzet aan te merken:
Huis zojuist nog verder opgepimpt! #vluchtelingen #trots op #Lelystad pic.twitter.com/VYv7pWB2BL
— Hugo Teerds (@HugoTeerds) September 27, 2015
Huis zojuist nog verder opgepimpt! #vluchtelingen #trots op #Lelystad pic.twitter.com/VYv7pWB2BL
— Hugo Teerds (@HugoTeerds) September 27, 2015
Kickoff van eerste vluchtelingen acties:
Gezamenlijk eid gebed in de moskee en op zaterdag erop een feestmaal! pic.twitter.com/JHCFYojvD5
— Moskee El Fath (@MoskeeElFath) September 18, 2015
Hier gaat het immers om een vorm van verzet die regelrecht tegen het heersende islamofobe klimaat in gaat en misschien ook wel een reactie is op de afkeer, angst en haat die spreekt vanuit de ideologische hoek van de PVV. Daar staat dan tegenover dat juist in deze hoek voortdurend benadrukt wordt dat vluchtelingen wel een verrijking voor de samenleving kunnen zijn. Dat is ook zo, maar dat wordt dan voornamelijk uitgedrukt in neo-liberale termen waarbij hun economische waarde wordt besproken (en soms juist bekritiseerd). Het risico hier is dat niet de medemenselijkheid voorop staat (hetgeen een belangrijk punt is van de activisten), maar het economische nut. Welk verzet je eigenlijk ook kiest, je komt waarschijnlijk nooit helemaal los van de dominante structuren in een samenleving.
pathologisering
Tegelijkertijd wordt deze vorm van verzet weer vaak belachelijk gemaakt, maar omgekeerd gebeurt dat natuurlijk ook: degenen die zich verzetten tegen vluchtelingen worden weggezet als ‘gekkies’ of ‘gevaarlijke idioten’ en hetzelfde gebeurt met degenen die hun best doen vluchtelingen wel te verwelkomen. Dat zouden dan ‘irrationele’ figuren zijn die blind zouden zijn voor islam. Naast het exotiseren van verzet is dit het tweede perspectief op verzet dat vaak terugkomt: pathologisering. In dat geval is verzet een afwijking die gecorrigeerd zou moeten worden bijvoorbeeld via allerlei programma’s (zoals we zien met de-radicaliseringsprogramma’s).
In beide gevallen, exotisering en pathologisering, wordt het verzet gedepolitiseerd en eigenlijk monddood gemaakt. De politeke voedingsbodem en uitingen worden dan weggeredeneerd en hoeven niet meer in ogenschouw genomen te worden. Het zorgt ervoor dat mensen die deelnemen aan het verzet (in welke vorm dan ook) gehomogeniseerd worden. Wat we bijvoorbeeld niet zien is dat bij de mensen die op Facebook en elders pleiten voor het opnemen van vluchtelingen ook mensen zijn die helemaal niks met islam hebben, die zelfs bang zijn voor een mogelijke overheersing, maar die uit humanitaire overwegingen en welgebegrepen eigenbelang (‘als ons zoiets gebeurt, willen we ook opvang krijgen’) wel mensen willen opnemen.
Hetzelfde geldt voor mensen die tegen zijn. Sommigen zijn dat uit verzet tegen een overheid die vanalles zo maar zou beslissen over hun hoofd heen, anderen zien hun eigen kleine gemeenschap (bijvoorbeeld een dorp van 1000 inwoners) geconfronteerd zien met een AZC van 600 mensen of meer en weer anderen willen Nederland wit houden. In alle gevallen kan er sprake zijn van islamofobie, maar er zitten verschillende vormen van islamofobie achter en ook andere motieven.
In feite hebben we dus te maken met meerdere redenen van verzet die zich, momenteel, uitkristalliseren in twee vormen met zo hun eigen stijlen, ideologie en actievormen. Het is van belang om die diversiteit in analyses mee te nemen: als we dit niet doen nemen we in feite de opposities over die politici zo graag voor ons scheppen: wij vs zij, islam vs Nederland, beschaafde Westerlingen vs onbeschaafde horden uit het oosten en racistische witte mensen vs arme zwarte vluchtelingen. Hoe dit zich verder ontwikkelt, is nog even afwachten. Het verleden leert dat het verzet tegen de komst van AZC’s meestal na verloop van tijd afneemt en dat degenen die zich openstellen voor de komst van vluchtelingen na verloop van tijd wat kritischer worden. De manifestaties van verzet nemen daarmee meestal ook af: het momentum is dan weg.
Kado van Aya Sofya #moskee aan #Arnhemse vluctelingen http://t.co/9bjC8veeF6 #hulp #NuArnhem #vluchteling #syria #nieuws #DG #Offerfeest
— HaberArnhem.nl (@HaberArnhem) 20 september 2015