Meer of minder islamofobie? – Een reactie op NRC en SCP

Er zal niet vaak een bericht over islamofobie zo vaak zijn verspreid via Twitter als dit:

Groei islamofobie is een mythe – NRC

De eerste mythe die sneuvelt is de vermeende groei van de islamofobie en vreemdelingenangst. Sinds 2004 is men positiever gaan denken over vreemdelingen en de islam, blijkt uit het SCP-rapport. Vond toen nog 47 procent dat er te veel buitenlanders in Nederland wonen, nu is dat gedaald tot 36 procent. Overigens is er het laatste jaar weer een lichte stijging te zien.

Het zal niemand verbazen dat mensen die doorgaans islamofobie bagatelliseren of zelfs ronduit ontkennen dat het bestaat, dit met liefde verspreidden op twitter. Maar het bericht op NRC Next is ondeugdelijk. Dat blijkt al in het bericht en bovenstaand staat zelf. Er wordt maar één indicator gegeven van ‘islamofobie en vreemdelingenangst’ en dat is ‘teveel buitenlanders in Nederland’. Meer indicatoren zijn er niet in het stuk en het is ook een heel magere indicator.

Allereerst zijn moslims geen buitenlanders en daarbij is een groot deel van hen hier geboren en getogen of hier bekeerd. Het kan best zijn dat mensen vinden dat moslims buitenlanders zijn, maar dat is al een indicator voor islamofobie op zich, maar dat wordt hier niet duidelijk. In ieder geval kan islamofobie toegenomen zijn terwijl het idee dat er teveel buitenlanders zijn is afgenomen, zeker als we nog rekening houden met het feit dat de islamofobe incidenten mogelijk ernstiger zijn geworden. Of dat zo is, weet ik niet, maar er wordt geen rekening mee gehouden in het bericht en ook niet in het rapport.

De sociale staat

Het gaat daarbij om het rapport De Sociale Staat van Nederland van het SCP. Laten we even kijken. In tabel 3.9:

SCP Sociale Staat, p. 81

We zien dat het SCP meerdere indicatoren geeft (in tegenstelling tot NRC), waarvan de eerste (moslims hebben respect) gestaag positiever wordt en de tweede (levenswijze Europeanen en moslims onverenigbaar) onverminderd hoog en redelijk stabiel blijft. Maar hier zien we eigenlijk ook een probleem. De vraag heeft de assumptie in zich dat moslims een andere nationaliteit hebben, en er een tegenstelling is tussen de West-Europese levenswijze en die van moslims. Maar moslims wonen gewoon hier en maken dus uit van de West-Europese levenswijze. Een scheiding aanbrengen is islamofoob an sich omdat het gebaseerd is op een stereotype en homogeniserende interpretatie van de moslims (en van Europa ook eigenlijk). Dat kan als vraagstelling, maar betekent wel dat ook de mensen die de laagste instemming (niet veel) geven met de vragen genoemd bij a al scoren voor islamofobie. Dat is niet handig om dit zo te meten mijns inziens. Kijken we dan naar de volgende tabel die relevant is:

SCP Sociale Staat, p. 275

In deze grafiek zien we een forse toename van discriminatie op grond van seksualiteit en van ras in de afgelopen periode. Die op basis van godsdienst en levensovertuiging ligt lager en anti-semitisme zit er tussen in. In totaal neemt de discriminatie duidelijk toe. Het is maar de vraag of islamofobie hier zichtbaar is aangezien het de ervaring van veel moslims is dat discriminatie op basis van etniciteit en/of ras en op basis godsdienst en levensovertuiging nogal door elkaar lopen. Het is een constatering die het SCP ook maakt overigens. Opvallend vind ik verder dat uit de toelichting blijkt dat discriminatie van vrouwen en transseksuelen zich vaker gewelddadig uit dan in andere gevallen; ook bij de rapporten van de meldpunten islamofobie komt naar voren dat vrouwen vaak het slachtoffer zijn en ook vaak met geweld.

De racistische staat van Nederland

Belangrijk is dat het SCP niets zegt over islamofobie en dat ook niet pretendeert: de term komt er niet in voor. Maar ook voor racisme in het algemeen bieden de cijfers weinig aanknopingspunten. Het gaat in het rapport om incidenten met discriminatie. Er is geen enkele beschouwing in dit rapport, laat staan in het NRC Next artikel, over systematisch racisme, islamofobie en anti-asielzoekersbeleid. Het beleid zelf maakt onderscheid tussen autochtonen aan de ene kant en allochtonen, moslims en vluchtelingen aan de andere kant en in het debat eveneens op vaak zeer grove wijze.

Al in de jaren negentig was er over het hele politieke spectrum heen een stereotype beeld over de cultuur van de migranten die werd beschouwd als hindernis bij integratie en daarom een specifiek beleid vergde. Het is dan toch ook niet gek als autochtone niet-moslim burgers denken dat de moslims gelijk staat aan buitenlander of niet-Europees en dat er een spanning is tussen ‘hun’ levenswijze en die van de autochtone niet-moslim?

De aandacht voor racistische incidenten is goed, maar leidt af van het feit dat Nederland een racistisch land is en dat het overheidsbeleid eigenlijk nogal hoog zou scoren op de indicatoren die het SCP ziet als aanwijzing voor racisme en discriminatie. De aandacht voor de incidenten komt ook goed uit: we kunnen deze veroordelen want ze passen immers niet bij het zelfbeeld van een tolerant land als Nederland en we kunnen ze afdoen als incidenten van wat ‘gekkies’ (of hoogstens ‘bezorgde burgers’).

De focus op deze incidenten gaat ook volledig voorbij aan de geleefde realiteit van Nederlandse moslim / zwarte burgers die op het werk, op school en soms op straat altijd door het leven gaan als afwijkingen van de norm en van bijvoorbeeld moslims die voortdurend bevraagd worden op hun loyaliteit, doctrines, enzovoorts of van vluchtelingen die worden weggestopt in de bureaucratische variant van vluchtelingenkampen: de asielzoekerscentra.

Dat zijn allemaal vormen van hoe in dit land wordt omgegaan met mensen die worden gemarkeerd als ‘anders’, ‘van elders’ ‘verdacht’ en ‘hier niet thuishorend’. Het zijn allemaal ideeën die we ook bij de overheid en in het publieke debat terug kunnen vinden. De incidenten en waarden die het SCP meet zijn dan ook voorbeelden van hoe het racisme van de staat doordringt in het leven van alledag.

Dat negeren zoals het SCP doet in haar rapport en zoals de NRC doet in een hele slechte weergave van dat rapport, zorgt er voor dat racisme in diverse vormen in stand wordt gehouden. De NRC draagt met haar berichtgeving dan ook nog eens bij aan alle verdachtmakingen in de richting van de meldpunten islamofobie. Niet echt een sociale staat als je het mij vraagt.