Zeg Stef Blok, hoe zit dat eigenlijk?

Zit ik bij de Turkse bakker op vrijdagmiddag, is de baklava zo fantastisch zoet dat het glazuur van je tanden springt en vliegen de veel te overheerlijke broodjes je om de oren. Nu heb ik behalve de Turkse bakker, ook drie Turkse moskeeën in mijn nabijheid, een Turks eetcafé (u dient echt een keer de saté te proeven, best ever), dus om Stef Blok te parafraseren: “Als je in Benoordenhout woont, is het hartstikke leuk om op zondag naar de Turkse bakker te gaan. Maar als je er midden in woont, heb je enorm last.”

Want het is zo lekker al dat eten van die Turkse bakker, dus ja dat is vet link als je er middenin woont. Blok had nog meer wijsheden in pacht blijkbaar op de zogenaamde ‘Touch Dutch Base’ bijeenkomst. Hij ging daar in gesprek met zo’n 80 mensen over xenofobie en de angst voor migranten. Blok zegt dat hij geen enkel multicultureel land in de wereld kent waar mensen vreedzaam met elkaar leven.

Blok: “Noem mij een voorbeeld, van een multi-etnische of multiculturele samenleving, waar de oorspronkelijke bevolking nog woont. (….) En waar een vreedzaam samenlevingsverband is. Ik ken hem niet.” Om er dan nog eens aan toe te voegen: “Dus dan vallen Australië en de Verenigde Staten af, want daar is de oorspronkelijke bevolking uitgeroeid.”

“Dus de partijen in Suriname zijn niet langs etnische lijnen opgedeeld? Een functionerende rechtstaat en democratie? (…) Suriname is een failed state. En dat heeft ernstig te maken met de etnische opdeling.”

Blok: “(…) Loop eens over straat in Warschau of in Praag, daar lopen helemaal geen gekleurde mensen. Die mensen zijn binnen een week weg. Worden letterlijk waarschijnlijk in elkaar geslagen. Die hebben daar geen leven.”

Het is hier bij de bakker ook een komen en gaan van lokalo’s van allerlei rangen en standen, afkomsten en herkomsten, allerlei verschillende vormen van religies en zonder religies. Ik zou deze Turkse bakker best kunnen aanprijzen als een voorbeeld van het ongelijk van minister Blok, maar de fact checking is al gedaan, door de NRC en die heeft vastgesteld dat er niet zoiets bestaat als een etnisch homogene samenleving. Inderdaad, tegenwoordig doen we racistische uitspraken fact checken.

Op social media zag ik ook tal van voorbeelden voorbij komen van etnische (en andere) diversiteit die wel goed ging, bijvoorbeeld:

Beelden van de burgeroorlog in Paramaribo, Suriname. Links de moskee, rechts de synagoge. pic.twitter.com/9g1nQ63gVc

— Eric Corsius (@ericcorsius) July 18, 2018

Spinoza, 1670:
"Amsterdam bijvoorbeeld plukt de vruchten van de vrijheid blijkens zijn groei, die alle volken bewonderen. In deze bloeiende en bevoorrechte stadstaat leven immers mensen uit alle volken en met alle mogelijke geloofsovertuigingen eendrachtig samen." pic.twitter.com/1klBfIQKat

— David Wertheim (@DavidJWertheim) July 19, 2018

Is Stef Blok een lul?
En natuurlijk, in veel samenlevingen gaat die multiculturaliteit prima. Maar we kunnen net zo goed tegengestelde voorbeelden geven, want diversiteit en multiculturaliteit schuren soms flink. Van simpele alledaagse communicatieproblemen tot open oorlog. Maar die positieve voorbeelden bewijzen niet dat multiculturaliteit werkt en de negatieve voorbeelden niet dat het niet werkt.

We kunnen ook ingaan op al het sociaal-wetenschappelijke onderzoek dat helder laat zien wat voor volstrekte onzin Blok hier aan het uitkramen was, zie bijvoorbeeld dit uitstekende overzichtje van Henk de Vos. Dat moeten we ook doen, maar we moeten de relevantie ervan niet overdrijven. Immers, er bestaan geen samenlevingen die monocultureel zijn. Of het nu om het Romeinse Brittannië ging, het Moorse Rijk, of het hedendaagse Zwitserland: monoculturaliteit bestaat niet. Dus waarom er dan zo op ingaan. Het is alsof het publiek gaat onderzoeken of Stef Blok daadwerkelijk een penis is, als ik zeg dat hij een lul is.

Culturele zuiverheid
We moeten wel kijken waar zijn opmerkingen vandaan komen en welk effect ze produceren. Dus monoculturaliteit bestaat niet. Wat wel bestaat zijn pogingen van staten, om die te bereiken en oproepen van politici en religieuze leiders om daar verder in te gaan. En soms heel vergaande pogingen zoals we we hebben kunnen zien bij de Shoah, de genocide van Srebrenica of de etnische zuiveringen van de Rohingya en van de Yezidis. Dat is niet wat Blok bepleitte natuurlijk, waarschijnlijk verwerpt hij dat oprecht. Maar dat is wel het gedachtegoed waarin hij roerde: dat van culturele zuiverheid en zuivere volkeren.

En dan doen die culturele verschillen er wel toe. Of preciezer gesteld, wat we herkennen en erkennen als cultureel verschil. De meeste sociale wetenschappers zijn het erover eens dat culturen in de zin van duidelijk herkenbare en van elkaar af te grenzen blokken met ieder hun eigen normen en waarden niet bestaan. Cultuur is veel vloeiender, tegenstrijdiger en de diversiteit binnen die culturele blokken oneindig veel groter dan we vaak denken. Het zijn, bijvoorbeeld, politici die het hebben over ‘onze kernwaarden’ of ‘onze culturele verworvenheden’ die op die manier proberen culturele blokken af te grenzen van andere blokken. Met andere woorden, (en vrij naar Maxima) ‘de’ Nederlander bestaat niet en haar cultuur evenmin, maar politici proberen deze wel te creëren.

Wanneer politici stellen in onze cultuur zijn vrouwen niet volledig gesluierd of in onze cultuur dragen vrouwen geen bikini, dan is dat niet een weergave van de realiteit, maar een poging om die realiteit te scheppen.

Nativisme
In dit specifieke geval van Blok gaat het om een mengeling van deze cultuurleer met een andere ideologie die van nativisme, een ideologie die (zoals Cas Mudde stelt) gebaseerd is op het ideaal dat staten alleen bewoond zouden moeten zijn en geregeerd mogen worden door mensen die zichzelf zien als de ‘oorspronkelijke groep’ (de echte natie). De mensen die niet daartoe behoren (en hun cultuur) vormen een fundamentele bedreiging van dat ideaal van een homogene natie-staat. Zie bijvoorbeeld de volgende uitspraken van premier Rutte, die niet zo ver verwijderd zijn van die Blok:

Nativisme is zo een vorm van xenofoob nationalisme en dat in het geval van Blok ook nog eens vermengd wordt met een neo-koloniaal verhaal. Immers, hij ‘vergeet’ met zijn voorbeeld van Suriname voor het gemak even waarom de samenstelling van de Surinaamse bevolking is zoals die is: Nederlands kolonialisme en slavernij en de daarmee gepaard gaande uitbuitingen, institutioneel racisme en zuiveringen.

En er zit een hedendaags racistische tendens in Bloks uitspraken. Immers, wanneer hij het heeft over bij de Turkse bakker er middenin wonen, bedoelt hij waarschijnlijk niet de Turkse Nederlanders, of zwarte Nederlanders (van welke komaf dan ook) en ik denk ook geen moslims. Nee, hij bedoelt de witte inwoner die gezien wordt als de oorspronkelijke inwoner: de autochtoon. Het gaat hem dus waarschijnlijk niet zomaar om ‘onbekende mensen’.

Met andere woorden er zit een zekere selectiviteit in wat hij herkent en erkent als cultureel divers en een mogelijke bedreiging.

Regeringsbeleid
De vraag is nu hoe zijn opmerkingen zich verhouden tot het beleid van deze regering? Immers, ik heb diverse politici gehoord die zijn woorden stom gekozen vonden, maar nog niemand uit de coalitie die heeft gesteld dat cultuurzuiverheid geen uitgangspunt van het beleid kan zijn. En hoewel we veel van bovenstaande principes terugvinden in de integratieleer (het idee dat ‘nieuwkomers’ en hun cultuur een bedreiging vormen voor de sociale cohesie en dat zij zich daarom moeten aanpassen), zit er toch wel een belangrijk verschil tussen het staande beleid en de uitlating van Blok. De integratieleer gaat er namelijk vanuit dat de samenleving tot op zekere hoogte maakbaar is. Als de maakbaarheid (nog) niet lukt, dan moeten we er een schepje bovenop doen. Maar Blok’s uitlatingen lijken ervan uit te gaan dat een samenleving met een sterke sociale cohesie per definitie niet mogelijk is. Dus, hoe zit dat eigenlijk minister Blok en premier Rutte?