#Boerenprotest, Burgers en Protest tegen het #boerkaverbod
Boerenprotest en protest tegen het boerkaverbod
Op 9 augustus jl. vond in Den Haag een protest plaats tegen het zogeheten boerkaverbod, meer precies het gedeeltelijk verbod op gezichtsbedekkende kleding. De demonstratie werd georganiseerd door Hand in Hand tegen het Niqabverbod; vrouwen die de islamitische gezichtssluier dragen en die vooral door dit verbod geraakt worden. De verontwaardiging was alom. Voor de duidelijkheid: verontwaardiging over de demonstratie. Zo lezen we bij Omroep West:
De landelijke politiek uit kritiek op de betoging. PVV-leider Geert Wilders vindt het helemaal niets. ‘Nikabs uitdelen? Beter deelt men tickets uit voor enkele reizen naar Saoedi-Arabië. Wegwezen, hoe eerder ze ons land verlaten hoe beter!’, twittert het kopstuk van de oppositiepartij.
Maar ook regeringspartij CDA heeft moeite met de betoging tegen het verbod op gezichtsbedekkende kleding in openbare gebouwen. Daarbij worden nikabs uitgedeeld aan sympathisanten die er normaal gesproken geen dragen, aldus CDA’er René Peters.
Volgens hem spelen de organisatoren van de demonstratie het handig. ‘Ze zetten nikab-dragende vrouwen neer als heldinnen die vechten voor de vrijheid. Maar het tegendeel is waar. Het zijn zeer radicale mensen die ongelijkheid en intolerantie preken. En die op geen enkele manier willen participeren in onze moderne westerse maatschappij.’ Volgens Peters is het verbod een goede zaak. ‘Iemand die een nikab draagt, omdat hij voor vrijheid wil strijden, heeft er niet veel van begrepen.’
Hoe anders was het bij de recente boerenprotesten? Politici, met name van de rechtse oppositie en de regeringspartijen, buitelden zich over elkaar heen om maar steun te betuigen aan de acties van de boeren en ook onder het brede publiek is veel steun. Zelfs al hielden die boeren zich niet aan de afspraken en gedroegen enkelen zich behoorlijk agressief en racistisch.
Burgerlijke ongehoorzaamheid
In Trouw buigt Eva Meijer zich over de vraag of de boerenprotesten en de protesten van Extinction Rebellion als burgerlijke ongehoorzaamheid gezien kunnen worden:
Beide partijen omschrijven hun gedrag als burgerlijke ongehoorzaamheid. In de filosofie wordt die vaak beoordeeld aan de hand van een definitie van de Amerikaanse politiek filosoof John Rawls. Burgerlijke ongehoorzaamheid is volgens hem een politiek gemotiveerde, publieke, niet-gewelddadige en gewetensvolle daad die de wet breekt met als doel bestaande wetten of beleid te veranderen. Rawls schreef over rechtvaardigheid en zag burgerlijke ongehoorzaamheid als een manier om bestaande liberale democratieën rechtvaardiger te maken.
Filosofen zijn het graag met elkaar oneens en Rawls heeft op alle punten van de definitie kritiek gekregen. Er zijn zelfs denkers die Rawls’ uitgangspunt niet accepteren. Wat als het liberaal-democratische systeem niet rechtvaardig is, bijvoorbeeld omdat het bepaalde groepen structureel uitsluit, of omdat bepaalde problemen onzichtbaar blijven? De Canadese politiek filosoof James Tully schrijft dat burgerlijke ongehoorzaamheid en andere daden van verzet dat systeem zelf aan de orde kunnen stellen. In plaats van binnen het bestaande politieke spel wijzigingen voor te stellen, richten dat soort politieke praktijken zich volgens Tully juist op het veranderen van de regels van het spel.
Hoe zit het met de protesten van Hand in hand tegen het niqabverbod in vergelijking met de boeren? Wat de vrouwen van Hand in hand tegen het niqabverbod en de boeren met elkaar gemeen hebben is, ten dele, dat ze zich verzetten tegen veranderingen. De vrouwen tegen het nieuwe verbod en de boeren tegen maatregelen die hun bedrijfsvoering raken. Maar beide protesten raken ook een diepere kern. De wijze waarop de boeren actie voeren is duidelijk ook gericht tegen het bestaande politieke en wetenschappelijke (RIVM) gezag: men accepteert dat gezag niet. De boeren zitten daarbij in een systeem dat ze mede creëren en instandhouden, dat hen mogelijkheden biedt, maar hen ook beknelt en dat nu wel eens vast zou kunnen lopen.
Tijdens de demonstratie tegen het boerkaverbod werd er door diverse sprekers op gewezen dat het verbod op gezichtsbedekkende kleding slechts één van de maatregelen is die specifiek negatief uitwerkt voor moslims en ook niet los gezien kan worden van een politiek debat waarin de veiligheid van moslims een zaak van niemand is. Met andere woorden, volgens beide groepen is het politieke systeem an sich onrechtvaardig en moeten de spelregels veranderd worden. Verschillen zijn er natuurlijk ook. De boeren (het protest was in absolute aantallen veel groter) worden flink gesteund door de industrie en door politici en die steun is er zeker niet voor de nikabdraagsters. Waar de agressiviteit door de boeren over het hoofd wordt gezien door de politiek of slechts een waarschuwend vingertje oplevert, wordt de agressie tegen de nikabdraagster over het hoofd gezien en worden ze wel neergezet als potentieel gevaarlijke IS-klanten. Dat valt niet los te zien van angst en sympathie.
Angst voor de boze (anti-)burger
De rol van angst lijkt me hier interessant omdat er zowel een overeenkomst is (in beeldvorming) als een fundamenteel verschil (en machtspositie en burgerschap) tussen de boeren en niqabdraagsters. Want er is angst zowel voor de boeren als voor de nikabdraagster, maar dat valt dus samen met verschillende typen reacties. Er is angst voor de boeren en de massa-sympathie die zij hebben. Wellicht speelt hier de angst voor de ongebreidelde massa vanuit de elite met zich mee? Dat doet een beetje denken aan eind 19e begin 20e eeuw toen politieke elites de massa vergeleken met ontaarding en het risico van aantasting van de gezonde natie. En tegelijkertijd doet dit denken aan andere politieke elites in die tijd die juist idee van het onbedorven volk stelden tegenover het idee van de corrupte elite, zoals nu ook lijkt te gebeuren in het soms wat al te romantische beeld van de boeren die toch maar mooi zorgen dat wij eten op tafel hebben.
Er is ook angst voor de nikabdraagster. Dit is namelijk niet de stereotype moslimvrouw die onderdrukt zou zijn en daarom geholpen en gered moet worden, maar de nikab wordt gezien als een provocatie, een opzichtige weigering om zich te laten zien en zich te onderwerpen aan ‘zoals we hier met elkaar omgaan’. Het is een vorm van angst die gepolitiseerd wordt in extreemrechtse kring die moslims zien als een vijfde colonne, maar ook in meer mainstream politieke kringen (onder wie zo ongeveer iedereen die zijn/haar politieke steun betuigde aan de boerenprotesten), waarin wordt gewezen op het gevaar van de radicale islam en de noodzaak tot het ‘samenleven’. In tegenstelling tot het stereotype van de onderdrukte islamitische vrouw die er niet helemaal bij hoort, maar ook niet helemaal uit ligt, hoort de draagster van de nikab er echt niet bij voor velen.
De Boerka en Het Verbod: Twee Maanden Later from De Balie on Vimeo.
Waar we boze burgers en boze boeren hebben, zullen de nikabdraagsters zelden als boze burger worden aangemerkt. In feite is zij de niet-burger of anti-burger: zij onttrekt zich aan ideeën over herkenbaarheid en samenleven. Tegelijkertijd echter zijn zij in juridisch opzicht wel burgers en dus moeten demonstraties toegestaan worden en werd de gezichtsbedekking tijdens de demonstratie officieel gedoogd. En het is ook precies die positie van de nikabdraagster als niet-burger in de beeldvorming, die juist solidariteit lijkt te genereren van andere groepen die ook aanwezig waren tijdens de demonstratie op 9 augustus. En wellicht verklaart dit ook een deel van de afkeuring: de nikabdraagsters worden niet als burger gezien, maar zijn het wel en maken dus maar mooi gebruik van ‘onze’ rechten en vrijheden. Het blijft een moeilijk gegeven om alle burgers gelijk te behandelen, ook als ze protesteren.
Nikab behoort ook gewoon tot een cultuur, en daar moet men geduldig en verdraagzaam mee omspringen – zeker in een land waar algemene Islamofobie zelfs een politiek programma is geworden. Zolang men de onverdraagzaamheid van mannen als Wilders niet aanpakt, verspeelt men de geloofwaardigheid van een kritiek op een klederdracht.