Van Theo van Gogh tot nu – De hypocrisie in het debat over vrijheid van meningsuiting
Vandaag in 2004 werd Theo van Gogh vermoord. In de nasleep ervan ging het racismedebat in Nederland door, toegespitst op de vrijheid van meningsuiting in relatie tot islam en moslims en hun vermeende lange tenen. Wat heeft dat debat ons gebracht? De afgelopen dagen geeft een aardig inkijkje voor een algemene indruk.
Dus we zijn nu zover dat het geen probleem is wanneer de Franse overheid erop wijst dat organisaties die niets met de verschrikkelijke moord op Samuel Paty te maken hebben, toch aan banden moeten worden gelegd? Of zelfs verboden? Want hun uitlatingen, binnen de grenzen van de wet, vormen een mogelijke aanzet tot, voedingsbodem van die moord? En dat ook in Nederland stemmen opgaan om ‘salafisme’ te verbieden?
Maar wanneer een imam in Nederland pleit voor een begrenzing van de vrijheid van meningsuiting, is dit echt volledig van de gekke? Sterker nog, deze imam (die het nodige te stellen heeft gehad met enkele radicale groepen) zou daarmee de kant van de terroristen kiezen? Een handlanger van een handlanger van een handlanger van de terroristen zijn?
Het aanpakken van moslims die niets met de aanslag te maken hebben, is geen aantasting van de vrijheid van meningsuiting, maar een moslim die zich uitspreekt tegen haat en stigmatisering is wel een probleem en dan moet zijn geld aangepakt worden? We zijn zover dat moslims die zich uitspreken tegen racisme een probleem zijn, maar racisme tegen moslims is vrijheid van meningsuiting?
Ik denk dat dit bewijs genoeg moet zijn dat financiering van Moskeeën en Moskee-scholen vanuit het buitenland met spoed verboden moet worden. @gertjansegers @LodewijkA @dijkhoff @RobJetten https://t.co/EdWLROStlY
— Yoeri Albrecht (@YoeriAlbrecht) October 30, 2020
Bescherming van de symbolen van de islam
Ik denk dat ElForkani’s idee voor een wet die symbolen van de islam beschermd, kansloos is. En ik denk ook dat het onverstandig en onwenselijk is een wet te maken die een specifieke religie dient. Maar dat Elforkani wijst op de verantwoordelijkheid en begrenzingen die horen bij de vrijheid van meningsuiting, is niet zo raar. Immers, stel dat er binnen de bevolking een enorme hetze aan de gang is tegen mensen zonder bril. Daar kunnen we wel stellen dat het voldoende is als iedereen het recht heeft om te zeggen wat hij of zij wil, maar zo werkt het natuurlijk niet. In zo’n situatie zijn mensen zonder bril niet vrij om te spreken, want het heeft mogelijk flinke repercussies. En dan is het niet voldoende om te zeggen, maar je kunt toch gewoon een bril op zetten? Geen bril dragen is een keuze. Dat kan zo zijn, maar het is nog steeds niet ok om personen zonder bril te dehumaniseren en mogelijk zelfs fysiek te belagen.
1/4 Het voorstel van @YElForkani om na te denken over wetgeving tegen het beledigen van Mohamed zouden we serieus moeten overwegen. Die vrijheid van meningsuiting van ons is kostbaar, maar kan haar doel voorbij schieten en onze eigen waarden aantasten. https://t.co/0sXMsQYcRP
— Derk Stegeman (@Derk_Stegeman) October 31, 2020
Een individueel recht op zeggen wat je wil, gaat voorbij aan machtsverhoudingen in een samenleving en aan de dehumanisering van minderheden. Sterker nog, zo’n individueel recht zonder rekening te houden met die maatschappelijke verhoudingen is niets meer of minder dan een bescherming van de hetze tegen die minderheden. Dus om ook de minderheden een plek aan tafel te geven in plaats van alleen op het menu, zijn beperkingen nodig tegen beledigen, haatzaaien, laster, enzovoorts. En ja dat geldt dus ook voor degenen in publieke functies zoals politici, religieuze bedienaren en bestuurders. Ook zij hebben een verantwoordelijkheid te dragen en ook zij zijn verantwoordelijk voor het in acht nemen van de mogelijke consequenties van hun uitspraken. Alleen als je zorgt dat er een gelijkwaardige positie van mensen in het debat is, krijg je een zo groot mogelijke vrijheid van meningsuiting. En bij moslims is dit duidelijk niet het geval. De ene politicus wil niet dat moslims zich met wetgeving bemoeien en de andere eist dat moslims publiekelijk afstand nemen. In beide gevallen schijnt de hypocrisie verblindend door:
Je moet het maar durven om vlak na de aanslagen in Frankrijk met dit ??pleidooi te komen. Religieuze figuren hebben niks te zoeken in het wetboek van Strafrecht. Bij @DitisdeDag gaan we hier straks over in debat. https://t.co/OT3tuYmCay
— Jeroen van Wijngaarden (@vanwijngaardenj) October 30, 2020
Hé moslims van Nederland waar zijn jullie nou? Wat zijn jullie weer oorverdovend stil. Waar is de massale afkeer tegen de onthoofdingen in de naam van Allah? Waar zijn de massademonstraties op de Dam in Amsterdam? Femke Halsema vindt vind het zeker goed.
Wie zwijgt stemt toe!— Geert Wilders (@geertwilderspvv) October 30, 2020
Moslims als gelijkwaardige burgers
Met andere woorden, hoe paradoxaal het ook moge klinken, beperkingen op de vrijheid van meningsuiting van het individu kunnen bijdragen aan een zo groot mogelijke vrijheid van meningsuiting voor iedereen. Dit is een feite een klassiek punt in de discussies over de vrijheid van meningsuiting. En daarbij hebben moslims net zoveel recht en verantwoordelijkheid om daarover mee te praten als anderen, of ze dat nu doen uit religieuze inspiratie of anderszins: ze zijn net zoveel burger hier als ieder ander. En dan past het niet om de stem van moslims proberen te delegitimeren vanwege een of ander idee van zijn/haar cultuur, religie of afkomst.
Ik vind het nogal brutaal dat een imam, afkomstig uit een andere cultuur dan de Europese, gaat vertellen wat Europa moet doen met haar VVMU. https://t.co/vFApK80fNz
— Kim Boon (@KimBoon94) October 30, 2020
Sommigen doen nu alsof de aanslag op de Franse leraar Samuel Paty een aanslag op alle Franse burgers is, behalve de moslims, Dat is niet alleen onterecht en onrechtvaardig, maar ook gevaarlijk. Het theater waar een terrorist op uit is, heeft als twee van de bedoelde effecten verdeel en heers en angst. Daar drijft het op en dat wil het ook vergroten. Een reactie van de overheid zou, hoe lastig dat ook moge zijn in het licht van de veiligheidsaanpak, daar niet aan toe moeten bijdragen. Het heeft geen zin en het is onrechtvaardig om hele moslimgemeenschappen over één of twee kammen te scheren en allerlei vormen van activisme, geloofsbeleving, en prediking te criminaliseren. Het is ook nog eens zelfondermijnend voor de politici om de veiligheid van de samenleving te willen beschermen en tegelijkertijd de veiligheid van specifieke groepen burgers in gevaar te brengen.
Dit betekent dat we de neiging moeten weerstaan om te stellen dat degenen die voor de verspreiding van afbeeldingen van Mohammed zijn, voor de vrijheid van meningsuiting zijn en anderen tegen. Of dat degenen die voor verspreiding van de afbeeldingen zijn, tegen de islam zijn en alleen de anderen voor de islam zouden zijn. Verleidelijk makkelijke schema’s die zich eenvoudig laten gieten in wij-zij tegenstellingen, maar volstrekte onzin. Immers, we hebben begrenzingen van de vrijheid van meningsuiting bijvoorbeeld op het gebied van haatzaaien, belediging, enzovoorts. Of het nu om religie gaat of om iets anders: sommige zaken zijn zo cruciaal voor een goed debat dat we beschermingen aanbrengen. Er is geen reden om specifiek voor een religie meer bescherming aan te brengen en er is ook geen reden om specifiek voor een religie minder bescherming aan te brengen. En waar de grenzen moeten liggen is een belangrijk debat. Laten we dat ook vooral voeren want daar zit een andere essentie van grondwettelijke vrijheden en rechten. Ze schuren en dienen in tijd en plaats voortdurend opnieuw uitgevonden en bevochten worden.
Ook de bijdrage van moslims is daarbij van belang en sommigen zullen zeker niet voor een wettelijke bescherming zijn. Maar veel moslims en niet-moslims steunen ook oproepen daartoe wel, gezien bijvoorbeeld de volgende petitie met almeer dan 40.000 handtekeningen:
- Wij moslims veroordelen met klem alle vormen van geweld naar aanleiding van de spotprenten.
- Dit gezegd te hebben, vinden wij moslims ook dat het beledigen van onze profeet Mohammed niets te maken heeft met de vrijheid van meningsuiting. Het is eerder een tekort aan fatsoen en leidt ook nog eens tot maatschappelijke spanningen alsook het structureel beledigen van moslims.
- Wij roepen de overheid dan ook op om het beledigen van de profeet (zelfs alle profeten) strafbaar te stellen.
UPDATE: bovenstaande petitie heeft meer dan 100.000 handtekeningen
Wanneer vrijheid van meningsuiting racistisch wordt
De situatie die we nu zien echter is een mainstreaming van radicaal-rechts en het marginaliseren van de stem van moslims in de debatten. Mainstream partijen nemen agendapunten en taalgebruik van radicaal-rechts over en dan doet vooral uitsluitende retoriek richting moslims het goed. Enkele van de reacties van politici en anderen kwamen ook neer op het problematiseren van de afkomst achtergrond. Zijn afkomst, zijn andere cultuur waren reden om zijn argument neer te sabelen of zelfs zijn recht op spreken in twijfel te trekken. Ook al is de imam hier geboren en getogen.
En, terzijde, het gebruiken van afkomst en cultuur van mensen als argument, gebeurde niet toen Donner in 2005 kwam met zijn plan om meer bescherming aan te brengen voor religie in de wet. We zien hoe politici opnieuw na een aanslag moslims ter verantwoording roepen en eisen dat ze zich binnen heel nauwe marges uitspreken. Oproepen die de talloze veroordelingen die er al zijn volledig overschaduwen. Maar op het moment dat deze hypocriete praktijken aan de kaak worden gesteld bijvoorbeeld door anti-islamofobie organisaties, spreken sommigen van slachtoffergedrag, handlangers van de terroristen, wegkijkers, enzovoorts. Met andere woorden, moslims lopen net als andere burgers de kans om slachtoffer te worden van aanslagen en dan, in tegenstelling tot de meeste andere burgers, ook nog eens het object te worden van haat en afkeer in de nasleep van de aanslagen. En je daar tegen uitspreken, wordt dan mogelijk zelfs gezien als het scheppen van een voedingsbodem voor geweld.
Het idee dat we de cartoons moeten laten zien totdat die moslims het eindelijk leren, is het instrumentaliseren van de vrijheid van meningsuiting om de moslims te onderwerpen. Oftewel, net zo lang de moslims pesten totdat ze zich eindelijk niet meer uitspreken tegen het spottend en vernederend verbeelden van hun profeet. Totdat ze het leren met hun lange tenen: want dat zit er ook achter natuurlijk, moslims die kunnen er niet tegen is het idee. Maar er is waarschijnlijk in Nederland geen groep die zo langdurig en zo intensief ter verantwoording wordt geroepen, vernederd en uitgesloten als moslims. En dan volgt er een pleidooi van een imam of een anti-islamofobie organisatie om binnen de kaders van de rechtsstaat te werken en dan is het nog niet goed?
Politieke keuzes
De grondwettelijke vrijheden en rechten zijn belangrijk en behoorlijk goed verankerd en geïnternaliseerd in dit land. Maar ze staan wel onder druk mede door publieke figuren die een verdeel en heers politiek tot hun handelsmerk hebben gemaakt. We zullen politiek geweld moeten bestrijden om die vrijheden en rechten in tact te houden, maar we zullen dat moeten doen zonder zelf die vrijheden en rechten van iedereen te ondermijnen. Dat is de uitdaging waar we voor staan en de richting die we inslaan is geen onoverkomelijk natuurverschijnsel maar een politieke keuze waarvoor we de consequenties zullen dragen. Dus zeg het maar.