nrc.nl – Europa, word nu eens wakker

NRC Digitale Editie 16 Juni 2006

Europa, word nu eens wakker
Markha Valenta

De Amerikaan Bruce Bawer verwijt Europa blind te zijn voor de gevaren van de islam.

Ons continent stevent regelrecht af op zijn culturele en sociale zelfmoord.

Bruce Bawer: While Europe slept. How radical Islam is Destroying the West from Within.

Doubleday, 247 blz. €25,–

Bruce Bawer, journalist en schrijver van boeken over Amerikaanse religie, homo’s en literatuur verhuisde in 1998 naar Europa. En raakte verliefd.

Eerst op Amsterdam, daarna op een Noor. Met hem trok hij in 1999 naar Oslo. In de daarop volgende jaren begon hij zich, reizend door Europa zorgen te maken. Bawer ontdekte namelijk dat Europaeen gevaarlijke indringer binnengelaten had: islamitische immigranten die het erop hadden gemunt Europa over te nemen en haar democratische normen en waarden ondergeschikt te maken aan een antidemocratische islamitische cultuur.

Europeanen lijken er niets tegen te willen of durven doen. Hij schreef er een boek over, een aanklacht tegen West-Europa en wat hij ziet als haar zwakte en onwil, blindheid en hypocrisie. Het is een waarschuwing tegen de fundamentalistische en radicale moslims.

In de golf aan boeken van de afgelopen jaren die voor de gevaar van een oprukkende islam waarschuwen valt een driedeling te onderscheiden.

Er zijn boeken geschreven door professionele islamkenners, arabisten en politicologen (zoals Bernard Lewis, Samuel Huntington, Bat Ye’or of Hans Jansen). Er zijn boeken die voortkomen uit de persoonlijke ervaring van hun auteurs met een fundamentalistische islam (zoals Ayaan Hirsi Ali, Irshad Manji of de Iraans-Franse Chahadortt Djavann). Dan zijn er boeken van leden van westerse groeperingen die als kwetsbaar voor onderdrukking door de fundamentalistische islam gelden, in het bijzonder vrouwen (zoals de Amerikaanse Ann Coulter en Claire Berlinski of de Italiaanse Oriana Fallaci).

  Bawer, Fortuyn en de NRC

Wel blijkt de ‘morning’s issue of NRC Handelsblad’ vertaald te zijn met ‘de NRC van die dag’.

B e s c h av i n g s o o r l og Ondanks hun verschillende positionering vormen de auteurs een los geheel door hun regelmatige referenties aan elkaar en hun onderlinge vriendschappen. Je kan ze de nieuwe Westerse beschavingsnationalisten noemen. Bawer sluit bij hen aan en wel vanuit een positie die hem autoriteit verleent vanuit alledrie de terreinen: als Amerikaanse journalist in Europa die al jaren hierover schrijft en leest; als iemand die een tijdje in Amsterdam- West heeft gewoond en daar zelf in contact kwam met wat hij ervoer als een afgesloten, agressief en etnocentrisch islamisme; en als homo die zich persoonlijk bedreigd voelt door de toenemende publieke anti-homo ideologie onder Europese moslims.

Bawers lezing van de ontwikkelingen rond de islam en moslims in Europa in termen van een beschavingsoorlog waarin Europa weigert haar verantwoordelijkheden na te komen is een bekend verhaal, een stokpaardje van Amerikaanse neoconservatieven.

De aantrekkingskracht van Bawers boek ligt dan ook niet zozeer daarin. Het is eerder zijn levendige, gepassioneerde stijl en zijn positie als bedreigde homo die het boek interessant maken en daarbij zijn waarschuwing voor de opkomst van de radicale islam in Europa die hij koppelt aan een felle kritiek op het contemporaine Europa zelf. Die kritiek is gericht op die aspecten die het meest van Amerika verschillen: Het welvaartssysteem dat passiviteit stimuleert; de (relatieve) pacificatie van interne en internationale geschillen; het uithollen van het nationalisme; de professionalisering van politici; het wijdverspreide anti-Amerikanisme; het diepgeworteld onvermogen van Europese nationale culturen om zelfs enthousiaste Eurofielen, zoals Bawer, tot zich toe te laten; en het voortduren van een traditionele, gesloten en zelfvoldane elite van blanke hoogopgeleide mannen, die de werelden van politiek, media en wetenschap bepalen. Al dit voorkomt, volgens Bawer, dat de Europeanen in staat zijn de uitdagingen en gevaren waarmee ze geconfronteerd worden aan te gaan. In plaats daarvan stevenen ze af op culturele en sociale zelfmoord.

In stijl heeft het boek het meest weg van een uitgesponnen bargesprek met een Amerikaanse expat over een heikel actueel onderwerp.

Het karakter is eerder polemisch dan analyserend, en het doel eerder de bewogen bekering van zijn lezers dan een bedachtzame overtuiging.

Persoonlijke anekdotes, mediaberichten, statistische feiten en generalisaties wisselen elkaar in rap tempo af, ten dienste van een levendig, direct en betrokken verhaal.

Bawers gebruik feiten eerder strategisch dan zorgvuldig. Hij is geneigd makkelijk over te gaan in generalisatie en overdrijving ter ondersteuning van zijn betoog. Zo beschrijft hij de Bijlmer als gevuld met mensen met een donkere huidskleur, waarvan veel vrouwen, zoniet het merendeel, een burka draagt. Hij vraagt zich af of Nederlanders niet de blik van diepe woede in de ogen van ‘many Muslim men at the sight of that ultimate spectacle of dishonor – a Dutch woman bicycling to work?’ Hij beschrijft het antisemitisme in Frankrijk als ‘epidemic’ en de tijd na de moord op Theo van Gogh in Nederland als een ‘period of Nazi-style hooliganism directed at Muslim schools and mosques’. Het kader is dan ook vaak apocalyptisch. West-Europa is een ‘runaway train’; het glijdt af naar ‘towards its doom’; het heeft behoefde aan dramatische actie; het verzoent zich met een totalitaire ideologie; en is op weg, hier direct refererend aan Nederland, naar een ‘cataclysmisc social confrontation’.

Kloof Bawers verhaal is sterk gekleurd door zijn persoonlijke ervaringen.

Doordat hij voornamelijk in Nederland en Noorwegen gewoond heeft, komen ontwikkelingen daar vaak als representatief te staan voor Europese ontwikkelingen. In twee alinea’s geeft Bawer aan dat er duidelijke verschillen zijn tussen ontwikkelingen in verschillende landen, maar in de rest van het boek gebruikt hij willekeurig voorbeelden uit verschillende landen zonder hun specifieke geschiedenis of kader te schetsen. Ook al leest hij de kranten, toch blijkt dat hij belangrijke gebeurtenissen gemist heeft, zoals het debat dat zich in Nederland ontwikkelde naar aanleiding van Paul Scheffers essay Het multiculturele drama en Pim Fortuyns Te- gen de islamisering van onze samenleving.

Bawer geeft dit gemis zelf toe, maar dan gaat hij verder met zijn argument dat de Nederlandse en Europese elite geen kritiek op de islam durft uit te spreken, waarbij hij de columns van publicisten als Herman Philipse, Paul Cliteur, Hans Jansen, Jaffe Vinke, Afshin Ellian en Nahed Selim volkomen negeert.

Bawer maakt niet duidelijk in hoeverre zijn kritiek op zowel islamitische immigranten als op de Europese elite gedeeld word door Europese opinie- en beleidsmakers zelf. Zoals velen, gaat hij uit van een diepe kloof tussen een activistisch Amerika en een pacificerend, politiek correct Europa. Wat hij eerder laat zien, ook door de aantrekkelijkheid van zijn verhaal voor een Europees publiek, is dat Amerika en Europa toch meer gemeen hebben dan hij voor mogelijk houdt. Dat wil zeggen, de opkomst van de beschavingsnationalisten is een transatlantisch verschijnsel. Tegelijk mist Bawer het meest wezenlijke van Europa, en van Nederland in het bijzonder.

Het zijn namelijk precies die Nederlandse waarden van brede sociale gelijkheid, pacificatie en zachte tolerantie die het Amsterdam mogelijk maakten waarop Bawer jaren geleden verliefd raakte, en die verloren zouden gaan als Nederland overging naar de harde confrontatie waarna hij verlangt.

Het eenzijdige doemscenario van Bruce Bawer