Imam in Nederland – Welmoet Boender

De vraag naar de rol die de imam speelt in moskeeën in de Nederlandse seculiere, niet-islamitische samenleving wordt al zo’n dertig jaar gesteld. De kernvragen in dit beschrijvend-exploratieve onderzoek zijn dan ook: Welke rol speelt de imam in de moskeegemeenschap volgens circulerende opvattingen uit het Nederlandse publieke debat over imams? Hoe zien imams en praktiserende gelovigen de rol van de imam in de moskeegemeenschap? Welke zijn de voornaamste overeenkomsten en verschillen in deze rolopvattingen?

De eerste vraag wordt onderzocht door het externe perspectief van het publieke debat over imams tussen 1993 en 2004 te beschrijven. Spraakmakende debatten rond publieke uitspraken zoals van imam El-Moumni en imam Haselhoef worden geanalyseerd

De tweede vraag wordt empirisch beschreven vanuit het interne perspectief van de imam en praktiserende gelovigen in twee moskeegemeenschappen en een islamitische studentenvereniging. Hoe is het om imam te zijn in Nederland? Wat zeggen zij in hun preken en lessen? In de studie zijn onder meer elf Turkse preken vertaald in de appendix opgenomen. Welke interactie en communicatie is er tussen hoogopgeleide jonge mannen en vrouwen die in Nederland zijn opgegroeid en de imam? Wanneer en met welke vragen gaan zij bij de imam te rade? Welk gezag kennen zij hem toe?

De studie geeft antwoord op vragen als: Wordt in het publieke debat zijn invloed uiteindelijk niet overschat? En: Blijft de rol van vrouwelijke religieuze leiders niet te veel buiten beeld door de focus op de imam in de lokale moskee? De indicatieve uitkomsten van de vergelijking tussen het externe en het interne perspectief worden gebruikt om het voortdurende ‘imam debat’ te verhelderen.

Uitgegeven bij Bert Bakker.

Interview NRC Handelsblad door Sheila Kamerman: De imam legt de ‘technische’ regels uit.

De imam legt de ‘technische’ regels uit
Door onze redacteur Sheila Kamerman

Promovenda Welmoet Boender concludeert dat rol van de imam wordt overschat

Wat is de rol van de imam?

Predikt hij haat of bouwt hij een brug tussen gelovige moslims en de Nederlandse maatschappij? Dat wilde Welmoet Boender weten.

Rotterdam, 13 nov. Wie herinnert zich niet imam Ahmet Salam die toenmalig minister Verdonk (Integratie) geen hand wilde geven.

Òf imam Khalil El-Moumni die homoseksualiteit een ziekte noemde. Of de ‘N o va – i m a m s ’ va n wie de preken in het geheim werden opgenomen en uitgezonden: zij riepen onder meer op tot vernietiging van president Bush en premier Sharon als vijanden van Allah. Sommige imams predikten dat vrouwen niet naar buiten moeten gaan, behalve voor moskeebezoek en de boodschappen.

Zijn dat dé imams in Nederland of zijn het incidenten, wilde islamoloog en antropoloog Welmoet Boender weten. Bestaat dé imam eigenlijk wel? En wat is zijn rol? Ze sprak met imams én gelovigen in een Marokkaanse en een Turkse moskee en met leden van een islamitische studentenvereniging in Rotterdam. Vanmiddag promoveerde ze op het onderzoek Imam in Nederland dat ze verrichtte aan het International Institute for the Study of Islam in the Modern World.

En, bleken die imams griezels? „De aandacht die de extreme uitlatingen van enkele exotische imams kregen, hebben het imamdebat bepaald. In dat debat op televisie, radio en in de kranten wordt vaak gesproken over imams in termen van ‘tekortkomingen’: ze zullen wel heel conservatief zijn, niet of slecht Nederlands spreken en de Nederlandse waarden en normen niet aan de gelovigen over kunnen brengen. De imams, daar komt het op neer, zijn de integratie niet behulpzaam. Ik noem dat de ‘huidige imam’.

Tegelijkertijd bestaat het beeld dat een imam enorme invloed heeft op het handelen en de opvattingen van de gelovigen. Daarom komt in het debat ook een ‘ideale imam’ naar voren, iemand die de maatschappij goed kent en aanvoelt en de gelovigen uitlegt hoe ze praktiserend moslim kunnen zijn en ook kunnen meedoen aan de seculiere samenleving. Iemand die de integratie bevordert dus.”

Die ideale imam wordt opgeleid aan de Nederlandse imamopleiding? „Precies, dat is het idee. Je kunt als overheid zo’n ideale imam willen creëren, maar dan bereik je niet wat je wil bereiken. Dat is een van de belangrijke boodschappen in het boek. De rol van de imam wordt overschat.”

U sprak verschillende imams. Zien zij dat ook zo? „Ik sprak de twee imams en de mufti van de Turkse Ayasofya moskee in Amsterdam en de imam van een Marokkaanse buurtmoskee in Den Haag. Zij nuanceren hun eigen rol. Gelovigen kunnen de imam om advies vragen. Negentig procent van de vragen zijn ‘t e ch n i s ch ’, ze gaan over voorschriften en regels. Bijvoorbeeld of een moslim een hypotheek mag afsluiten, welke kleding hij moet dragen enwat de regels zijn bij het vasten. Een klein deel van de vragen gaat verder. Vooral eerste generatie Marokkanen en Turken zouden aan de imam kunnen vragen wat ze moeten doen met hun lastige puber. Een imam zegt niet hoe het moet, hij geeft advies.”

Dus de imam is geen centrale gezaghebbende figuur? „Minder dan verondersteld. Veel Nederlanders vergelijken hem onbewust met een priester of een dominee uit de jaren vijftig. Die hadden grote invloed op de gelovigen.

De imams beschouwen zichzelf als religieus leider van de moskeegemeenschap.

Als zodanig zijn ze belangrijk, maar dus veel minder als maatschappelijk leider. De gelovigen die naar de moskee komen, hebben verschillende achtergronden: het zijn eerste, tweede en derde generatie moslims. Hoe beter de imam de verschillende groepen gelovigen weet te bereiken, hoe meer gezag en invloed hij heeft.”

Is een imam net zo belangrijk voor vrouwen als voor mannen? „Nee, als je focust op de imam als centrale figuur in een moskeegemeenschap, dan zie je eigenlijk de vrouwen over het hoofd. Er zijn ook vrouwelijke religieuze leiders.

Zij zijn een soort docenten, vraagbaak voor de vrouwelijke gelovigen.

In de Turkse moskee speelde de vrouw van de imam die rol, maar het kunnen ook andere vrouwen zijn. Vrouwen vragen ook wel eens wat aan de imam, maar dan liefst telefonisch of via een briefje.

De scheiding van de seksen is binnen de islam heel sterk.”

En de jongeren, hoe kijken zij aan tegen de imam? „De jongeren zijn nog minder op de imam gericht dan de eerste generatie moslims. Zij vinden vooral de symbolische functie die de imam vervult belangrijk, tijdens de vrijdagmiddagdienst bijvoorbeeld.

Zij zien de imam als één van de mogelijkheden om antwoord te krijgen op een vraag.Maar ze hebben talloze andere mogelijkheden – discussies met elkaar, met hun ouders, boeken, maar vooral: internet en de jongerenpredikers.”

Welmoet Boender