Media en het scheppen van de waan van de dag

In het programma Pauw en Witteman van 14 april jl. zegt Jeroen Pauw tegen Mohammed Cheppih (die te gast is vanwege de plannen voor een jongerenmoskee):

Is de Islam een godsdienst die ruimte heeft voor polderen, voor verlichting?
Cheppih: Jazeker.
Pauw: Maar waarom merken we daar zo weinig van?

Dat is natuurlijk een veelvoorkomende vraag. We hebben het ook al eerder gehoord in de zin waarom moslimorganisaties geen afstand nemen van gewelddaden zoals de moord op Van Gogh of 11 september 2001. Nou zijn dergelijke opmerkingen in z’n algemeenheid niet terecht. Moslimorganisaties en islamitische gezaghebbers hebben wereldwijd massaal afstand genomen van bijvoorbeeld de moord op Van Gogh en 11 september; ook in Nederland. Moslimorganisaties werken al enige tijd met een beleid gericht tegen radicalisering en hebben al voor de moord op Theo van Gogh gewaarschuwd voor radicalisering. Het is dus inderdaad de vraag zoals Mohammed Cheppih in diezelfde uitzending zei; het is ook de vraag of je het wel wilt zien…

Laten we nu eens kijken wat Pauw en Witteman sinds die tijd verder hebben gedaan. Op 17 april het gesprek tussen Patrick Pouw en Suhayb Salam over het boek Salaam! van Pouw waarin hij zijn persoonlijke ervaringen beschrijft van een jaar lang de cursus van Salam volgen. Pouw schetst een nogal negatief en onthutsend beeld van Salam die voortdurend zou prediken over haat tegenover ongelovigen.

Op 24 april waren imam Fawaz Jneid en wethouder Ahmed Marcouch te gast, naar aanleiding van hun onderlinge dispuut waarbij Fawaz een fatwa (nog steeds onduidelijk wat daarmee nu precies bedoeld wordt) tegen Marcouch zou hebben uitgesproken. Beide items versterken het beeld van de islam als een kwaadaardige religie en de moslims als dragers van die kwaadaardige religie en in het geval van Marcouch en Fawaz kwam daarbij nog dat moslimorganisaties nu voor de eerste keer afstand zouden hebben genomen van de uitlatingen van Fawaz. Ook dat laatste is overigens niet waar; intern is dat al langer gebeurd en ook het anti-radicaliseringsbeleid van de organisaties is als zodanig te zien.

Pauw en Witteman laten vooral die stemmen aan bod schijnbaar die dus aantonen dat de Islam een onverlichte godsdienst is zonder ruimte voor polderen. Zo werd in het gesprek met Cheppih ook vooral ingezoomd op zijn ‘radicale’ verleden en was de vraag met betrekking tot zijn poldermoskee (aan een autochtone vrouw die in het bestuur zit – over polderen gesproken) waarom we die moskee zouden moeten bezoeken… Verder vroeg Pauw zich af waarom in al die eeuwen er geen enkel islamitisch land (wat dat ook mag zijn) democratisch is; daarbij negerend dat veel moslimlanden seculiere dictaturen zijn, veel democratische bewegingen in die landen wel degelijk geinspireerd zijn door islam en het grootste moslimland ter wereld tegenwoordig wel degelijk een democratie is. Natuurlijk is het niet allemaal koek en ei, maar dat soort beweringen versterken wel het eenzijdige beeld over de islam en moslims.

Nu gaat het er niet om dat mensen dat beeld dan ook klakkeloos overnemen. Het gaat eerder om agenda-setting: de onderwerpen waar over gesproken wordt en die hoog op de agenda staan en niet persé de inhoud ervan. Dit is ook te zien op internet (om daarmee aan te geven dat internet de oude media nogal slaafs volgt als het gaat om onderwerpen en weinig nieuws inbrengt). Op LWH bijvoorbeeld wordt geklaagd dat het te eenzijdig is omdat atheisten geweigerd worden of meer in het algemeen dat de twijfelachtige gang van zaken rondom de Westermoskee nooit in de publiciteit komt (opnieuw een kwestie van niet willen/kunnen zien) of dat er in het parlement nooit over de moskee van Fawaz gesproken wordt (idem). Geenstijl.nl, nogal berucht om het verzinnen van…vanalles, volgt ook braaf de oude media en knipt en plakt een en ander aan elkaar van Marokko.nl om de controverse tussen Fawaz en Marcouch nog wat breder te maken en te suggereren dat moslims eigenlijk toch echt voor Fawaz zijn. Op hun eigen manier volgt ook Geencommentaar.nl de waan van de dag door Said Bouddouft aan het woord te laten (in een overigens zeer redelijk stuk).

Pauw en Witteman bepalen dus niet zozeer wat mensen moeten vinden van een bepaald onderwerp, maar wel wat de waan van de volgende dag is en de onderwerpen waar mensen over praten: agenda-setting dus. Het onderwerp is daarbij niet de pogingen van reguliere moslimorganisaties om radicalisering in te dammen of de pogingen van de salafistische moskeeen om eventuele onlustgevoelens onder moslims jegens Fitna in te dammen (bijvoorbeeld de toespraak van Fawaz Jneid op de avond dat Fitna uitkwam). Het onderwerp is juist de radicale tendenzen en extremistische uitwassen.

Dit gebeurt niet zomaar, maar deels bewust. Zo sprak ik op donderdag 10 april met de redactie van Pauw en Witteman naar aanleiding van mijn boek ‘Zoeken naar een ‘zuivere’ islam‘. Nadat ik hen had uitgelegd waar het over ging en welke plek radicalisering in mijn onderzoek inneemt, belden ze terug. Mijn boek ging niet echt over radicalisering (klopt) ook al spreek ik er wel over (klopt ook). Ik voegde daaraan toe dat de dominante tendens in mijn onderzoeksgroep in de periode 1999-2005 niet radicalisering, maar conflictvermijding was. Hun reactie:

Dat is goed nieuws voor Nederland en voor moslims, maar daar zitten wij niet op te wachten.

Hoewel het naar mijn mening helemaal niet zo’n goed nieuws is (een beetje radicalisering mag best, mits in goede banen geleid en de houding conflictvermijding komt vooral voort uit een de-legitimering van de politiek en een gevoel van machteloosheid), had ik geen zin om dat nog eens uit te leggen. Het laat goed zien hoe Pauw en Witteman zich dus vooral richt op die onderwerpen die de waan van de dag makkelijk kunnen halen (boosmakertjes) en daarbij gaat het dus niet zozeer om een evenwichtig beeld van bepaalde processen te schetsen, maar om te scoren. Niet zozeer vanuit een anti-islam standpunt, maar gewoon vanwege de kijkcijfers, denk ik. Niet zozeer omdat men nu slechte programma’s maakt (de discussie tussen Fawaz en Marcouch was mooie televisie), maar vraagtekens bij de journalistieke integriteit kunnen toch wel geplaatst worden.

Is dit het zoveelste voorbeeld van de media de schuld geven van de slechte beeldvorming? Misschien. Ik mag in z’n algemeenheid niet klagen over de aandacht die de media heeft gehad voor mijn onderzoek, aangezien het aan de orde is geweest in diverse kranten met enkele zeer leuke stukken daarbij. Niettemin blijkt het ook bij de kranten moeilijk om bepaalde boodschappen over te krijgen. Gaat mijn verhaal over het feit dat moslimidentiteit steeds belangrijker wordt, maar dat dat niets zegt over de wijze van en de mate van praktisering van de islam en dat jongeren niet zo religieus zijn, is de kop: Jongeren beleven islam steeds intenser. Gaat mijn verhaal over dat jongeren religieus gemaakt worden en dat als autochtonen tegen de islam zijn die autochtonen dus alle islamitische symbolen kunnen opvatten als verzetssymbolen en dat jongeren dat soms ook bewust doen, ligt de nadruk vooral op het laatste en wordt het eerste zo ongenuanceerd neergezet in de kop dat het lijkt alsof er weer een wetenschapper is die de autochtoon de schuld geeft.

Het is zeker niet zo dat de media anti-islam zijn, het is wel zo dat de media vooral een focus heeft op bepaalde aspecten van de religieuze beleving (een eigen agenda dus) dat het gewoon moeilijk is om een andere boodschap naar voren te krijgen. De media is dus niet simpelweg een neutraal doorgeefluik, maar agenda settend. Die verantwoordelijkheid is groter dan men denkt al is het maar omdat internet haar vermeende kritische blik ten aanzien van de mainstream media helemaal niet waarmaakt, maar slaafs de agenda volgt en daar vervolgens een eigen inhoud aangeeft (of bij elkaar liegt). Doordat het niet persé om de inhoud gaat, maar slechts om de agendapunten kan de één tot de conclusie komen dat de pers links is en de ander dat de pers rechts is: men vult zelf de inhoud in al naar gelang de eigen politieke voorkeuren, maar volgt wel netjes de agenda-punten van de oude media. Ook de nieuwe media. Een enkeling voegt er nog wat aan toe (zoals Blasfemist), maar de meesten (zoals al genoemd LWH en Geenstijl.nl, maar ook Zeikerd.org, Wijblijvenhier.nl, Godvoordommen.nl en Norm Viss) herkauwen oude en nieuwe frustraties maar verder niet of beperken zich tot het klakkeloos overnemen van persberichten zoals Fok.nl (soms verstopt achter een eigen mening zoals Boilingpoints). Het mag soms zeer kritisch lijken, maar dat is het niet; het is het volgen van de waan van de dag die wordt bepaald door oude media en daarmee zijn zij ook degenen die trendsettend zijn. Dat men daarmee een grote mate van verantwoordelijkheid heeft lijkt echter niet echt te zijn doorgedrongen op de burelen van sommige redacties.