Een wekelijks portie burgerschap 9 – Een stemadvies

Uit de burgerschapskalender:

Stemrecht is de basis van de democratie. Of, zoals een jongere over de gemeenteraadsverkiezingen zei: “Als je niet stemt, mag je ook niet klagen. Pas als je je stem uitbrengt, heb je recht van spreken.” In de gemeente kan je stem bepalend zijn. Je kunt bijvoorbeeld merken dat een groep mensen echt invloed kan uitoefenen op de keuzes die worden gemaakt.

Woensdag 3 maart zijn er gemeenteraadsverkiezingen. Dat u het niet vergeet. Ik ga niet stemmen, maar u moet dat wel doen natuurlijk; tot zover mijn stemadvies. Verkiezingen vormen een belangrijk ritueel in de moderne samenleving. Rituelen zijn meer dan gestandaardiseerde handelingen voor, door of namens een groep. Actief of passief meedoen aan de verkiezingen betekent een symbolische bevestiging door de kiezers van het politieke systeem en hun rol daarbinnen. Er is genoeg interessants te melden over de politiek en verkiezingen, maar laat me er enkele zaken uitpikken: de jacht op de allochtone stem, ontwikkelingen onder ‘salafi’ moslims en religie in de politiek.

1. In de vorige verkiezingen leek met name de PvdA op zoek naar de allochtone stem. Er verschenen toen en nu overigens ook onderzoeken die zouden suggereren dat met name Turkse en Marokkaanse Nederlanders PvdA of D66 zouden stemmen. Daarmee wordt etnische achtergrond en stemgedrag aan elkaar gekoppeld. Iets dat hoogst twijfelachtig is aangezien de belangen en interesses binnen die groepen net zover uiteenlopen als onder autochtone Nederlanders en ook de ‘prime issues’ die doorslag geven bij stemgedrag op elkaar lijken: economische crisis en werkgelegenheid, integratie en onderwijs. Wellicht dat de hoge ranking van onderwijs daarbij wel specifiek een issue is voor allochtone Nederlanders en veiligheid voor autochtone Nederlanders? Willen we dat type onderzoek echter echt serieus nemen dan zal men autochtone Nederlanders toch echt als vergelijkingsgroep moeten opnemen (en corrigeer me maar als ik nu een onderzoek gemist heb). Verder heb ik toch de indruk dat er nu veel minder een run is op de allochtone stem dan voorheen. Dat zou gunstig kunnen zijn als dit betekent dat men deze burger niet meer aanspreekt op het allochtoon-zijn, maar als individu. Gezien echter de teruggang van de allochtone Nederlanders op de kieslijsten en de geluiden uit mijn eigen onderzoek die erop wijzen dat men zich door geen enkele partij vertegenwoordigd voelt, kan het ook wel eens betekenen dat allochtone Nederlanders zich van de politiek afkeren en de politiek ook van hen. Niettemin zijn er ook tal van allochtone Nederlanders die zich als kandidaat en vrijwilliger inzetten voor politieke partijen.
2. Een opmerkelijke ontwikkeling klinkt uit een deel van de salafistische hoek. Nou ja, nieuw is het allemaal niet. Waar imam Fawaz zich in 2002 nog tegen stemmen keerde in een preek, heeft hij in 2006 al duidelijk gemaakt dat moslims kunnen gaan stemmen en dit in 2007 nog eens bevestigd. Voor de huidige verkiezingen heeft hij benadrukt dat moslims zouden moeten stemmen op degene van wie zij denken op partijen die moslims niet vijandig gezind zijn en het met iedereen goed voor hebben. Dit zal door sommige moslims worden uitgelegd als gedraai (en door niet-moslims misschien ook wel) die niet in overeenstemming is met de islam. Die draai is toch ook weer niet zo groot als op het eerste gezicht lijkt volgens. Het principe dat men, vrij consistent, toepast is ‘het minste van twee kwaden kiezen’. Wanneer men zeker weet dat men schade zal lijden, moet men kiezen voor het minst erge van de twee en minst erg is dan in dit geval het minst verwijderd van de wil van God (even vrij uitgelegd door mij). Men kan in dit geval tot deze conclusie komen omdat men een bepaalde dreiging als zo ernstig inschat, dat men wel moet handelen ook al moet dat op een manier die niet in overeenstemming is met hun uitleg van de islam. Als men niets doet is de schade voor de islam groter. Zo wordt het hieronder nog eens uitgelegd door sheikh ash-Shatri:[flashvideo filename=http://www.youtube.com/watch?v=BoAoqXdSXOE /] De dreiging is hier, volgens Fawaz cs. dat er politici zijn die de moslims in een hoek duwen en de islam aanvallen. Het is niet moeilijk te bedenken op wie, in dit geval, gedoeld wordt: [flashvideo filename=http://www.youtube.com/watch?v=tUtlmru_KGs /] Niettemin kan het optreden van Fawaz toch wel op de nodige kritiek en kanttekeningen rekenen. Degenen die het verst gaan stellen dat Fawaz zich hiermee buiten de islam stelt (mijn indruk is dat dit echt een minderheidspositie is) vanuit de redenering stemmen is haram en kufr (ongeloof) en weer anderen zien het als een ongeoorloofde vorm van nieuwlichterij. Volgens de media gaat er ook een mail rond waarin wordt opgeroepen niet op Marcouch te stemmen. Het wordt toegeschreven aan een ‘onbekende groep moslims’ (gelooft u dat maar niet, het is een kettingmail) en Marcouch vermoedt dat het uit radicale hoek komt (ja dat zal wel) en sluit een verband met Fawaz advies om te gaan stemmen niet uit (dat zou ook kunnen, maar betekent niet dat het ook uit die hoek komt). Verder zijn er ook reacties dat de imam zich nergens mee moet bemoeien en dat men zelf wel bepaald of en waar men op stemt. Die discussie is niet zo vreemd als we bovenstaande invalshoek van verkiezingen als ritueel in ogenschouw nemen. Het is niet alleen een symbolische bevestiging van het systeem, maar het stuurt de burger ook in de richting van een specifiek politiek model, de aard van politieke conflicten en (het geloof in) de mogelijkheid van politieke veranderingen. Het versterkt terecht of onterecht het geloof dat de burger echt iets te zeggen heeft over het overheidsbeleid. Daarom worden verkiezingen ook als minimaal maar noodzakelijke democratische activiteit gepresenteerd en zelfs als de essentie ervan. Op deze manier versterkt het ritueel in de legitimatie en bestendiging van politieke paradigma’s, de stabiliteit van het politieke systeem (slechts één keer in de vier jaar als het goed is mag u gaan stemmen) en bepaalt het ook de mogelijke alternatieven voor het huidige systeem; we kunnen niet kiezen voor een theocratie bijvoorbeeld of een islamitische republiek. Een politiek ritueel als deze draagt bij aan de ‘mobilization of bias’ waarbij radicale alternatieven uit het zicht verdwijnen doordat degenen die daarvoor ijveren en toch met het spel meedoen uiteindelijk onderdeel worden van het systeem. En daar zitten we precies bij de angst van sommige moslims die Fawaz standpunt bekritiseren als strijdig met de islam. (Meer over mobilization of bias en politieke rituelen zie Lukes Political Ritual and Social Integration).
3. Eén van de verkiezingsthema’s is en blijft de positie van islam, maar meer in het algemeen ook de relatie tussen geloof en politiek. In hoeverre kan en mag religie een inspiratiebron zijn (of meer zelfs) in de politiek of is het privé en moet het (dus?) buiten de politiek blijven. En wat dan als je in de moskee komt en je moet je schoenen uitdoen (zoals gebruikelijk) voor een openbare bijeenkomst over verkiezingen? Tegelijkertijd gaan politici blijkbaar wel over de islam of over de katholieke kerk. Wat wil dat zeggen over de verhouding religie-politiek en secularisme?
4. Ow wat ik u tenslotte niet wil onthouden, we hebben toch die discussie over verkiezingsposters in verschillende talen? Wat dacht u van een Franse expat die kandidaat staat in Rijswijk voor het CDA en een website heeft in Engels, Frans, Duits, Spaans, Zweeds en Portugees?