In Memoriam: Nasr Hamid Abu Zeid (1943-2010)
Vandaag is in een ziekenhuis in Cairo professor Nasr Hamid Abu Zeid overleden aan een hersenvliesontsteking. Hij is 66 jaar geworden. Abu Zeid kwam naar Nederland nadat in 1995 een groep van islamistische advocaten een rechtzaak tegen hem had aangespannen met de eis dat hij van zijn vrouw zou scheiden. Met zijn kritiek op hedendaagse interpretaties van islam en sharia was zou hij een afvallige geworden zijn en als gevolg daarvan zou hij niet langer getrouwd kunnen zijn met zijn vrouw die nog wel moslim werd geacht. De Hof nam de eis over en eiste dat Abu Zeid zou scheiden. Hij en zijn vrouw weigerden echter en ontvluchten Egypte naar Nederland. Veel moslim en seculiere intellectuelen in de Arabische wereld waren verontwaardigd over zijn veroordeling die ze beschouwden als een schending van de vrijheid van meningsuiting en vrijheid van godsdienst.
Nasr Abu Zeid werd in 1943 vlakbij Cairo geboren. Hij streefde naar een hermeutische interpretatie van de Koran, in plaats van een traditionele en/of schriftuurlijke interpretatie die ervan uitgaat dat de teksten van de Koran helder en eenduidig zijn. In een hermeneutische interpretatie vraagt de analyticus zich af wat de schrijver ermee bedoeld heeft en gaat daarbij niet alleen uit van de geschreven tekst zelf. Hij was daarmee zeker niet de eerste, binnen de islamitische wereld bestaan dergelijke tradities al eeuwen en Abu Zeid verbond zijn hermeneutische benadering met die van Al-Arabi, een middeleeuwse mysticus. Abu Zeid stelt daarmee de idee dat de Koran een goddelijke openbaring is ter discussie en gaan ervan uit dat de Koran een literaire menselijke tekst is die ook menselijke interpretatie met zich meebrengt. Hij ontwikkelde een methodiek om de context van het ontstaan van de Koran te kunnen onderzoeken en zo de literaire en taalkundige kwaliteiten van de Koran in de historisch te interpreteren. Abu Zeid’s ideeën hebben misschien wel mede door de affaire in Egypte tot een grotere verspreiding geleid dan voorheen mogelijk zou zijn geweest, maar zijn werk trok toch al de nodige controverse. Dit geschiedde bijvoorbeeld na publicatie van zijn boek A Critique of Religious Discourse (Naqd al-khitab al-dini). Hoewel hij van de Egyptische regering wel weer mocht terugkeren naar Egypte (en daar ook vrienden bezocht), werd hij bijvoorbeeld dit jaar nog de toegang geweigerd in Koeweit.
Nadat hij en zijn vrouw via Spanje naar Nederland kwamen, kreeg hij een gastdocentschap aan de Universiteit Leiden (zie HIER zijn oratie) en later ook aan de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht waar hij de Ibn Rushd Humanisme en Islam leerstoel bekleedde. In en vanuit Nederland hield hij zich ook bezig met werk voor de WRR en het islamdebat en toonde zich daarbij kritisch ten opzichte van moslims en niet-moslims in dat debat en hekelde bijvoorbeeld de zijns inziens negatieve interpretaties van islam door het Westen. Daartegenover stelt hij dat islam heel goed kan samengaan met democratie en vrijheid omdat beide begrippen intrinsiek deel uit maken van de islam. Dat leverde hem niet alleen de nodige kritiek op van moslims, maar (in Nederland) ook van mensen als Hans Jansen en Paul Scheffer, Ellian en Cliteur die beide in feite het oordeel van de Egyptische rechtbank dat Abu Zeid een ongelovige zou zijn, ondersteunen.
Abu Zeid heeft in zijn carrière de controverse niet geschuwd door zijn weliswaar genuanceerde en voorzichtige standpunten over zeer gevoelige onderwerpen voor moslims en niet-moslims. Zijn kritiek op het anti-islam gevoel en zijn pleidooi voor een alternatieve lezing van de Koran leverde veel zere tenen op, maar ook waardering voor iemand die het waagde geen partij te kiezen in de wereld die soms beheerst lijkt te worden tussen wij-zij indelingen van moslims en niet-moslims.
Zie voor een kort artikel van Nasr Abu Zeid in ISIM Review: (Inter)textuality: interactive cultural practices.
Een special van NIO: Islam in de spiegel van…
Brief aan God (NMO)
IKON LUX Magazine Nasr Abu Zeid
Interview met Abu Zeid door Anja Meulenbelt.
Fred Leemhuis over het overlijden van Aboe Zaid: http://www.bruggenbouwers.com/2010/07/09/bij-het-overlijden-van-nasr-aboe-zaid/
Beste Martijn, een kleine opmerking :
Je schreef :
“en Abu Zeid verbond zijn hermeneutische benadering met die van Al-Arabi, een middeleeuwse mysticus.”
Er zijn twee personen die vaak verward worden door velen :
Je hebt Ibn ‘Arabi zonder (al) dus zonder de alif (?)en de laam (?). Zij volledige naam is Aboe ‘Abdoellaah Moehammad ibn ‘Alie al-Haatimi at-Taa’ie. En hij sprak met o.a. Wahdat oel-Woedjoed en vele van de bekende Imaams van Ahloe Soennah hebben hem hevig bekritiseerd en ongelovig verklaard. Zoals o.a. : Haafidh ibn Hadjr, Ibn Daqieq al-‘Ied, Ibn Kathir, Ibn Taymiyyah, as-Soebki, Mullah Ali Qaarie en vele anderen.
Lees meer over hem in : ‘Aqiedah Ibn ‘Arabi wa Hayaatoehoe van Taqie oed-Deen al-Faasi
En je hebt Ibn al ‘Arabi, met de (??) moe’arrafa, en hij is de bekende en grote Maaliki geleerde van tafsier en hadieth en fiqh genaamd Aboe Bakr ibn al Arabi. Van zijn bekende werken zijn : al-‘Awaasim min al qawaasim waarin hij de metgezellen van de Profeet verdedigt.
En Tafsier aayat al ahkaam een tafsier van de Qoer’aan.
En ‘Aaridat oel-ahwadhi fie sharh at-Tirmidhie waarin de de hadieth collectie van at-Tirmidhi uitlegt.
Het is overduidelijk dat deze Nasr Aboe Zaid beinvloed is door Ibn ‘Arabi en niet door Ibn al-‘Arabi, tot grote spijt.