In Memoriam – Osama bin Laden (1957-2011)

Osama bin Laden 10 maart 1957 – 2 May 2011

Voor zijn supporters was hij een leeuw, een held, een verzetsstrijder, een strijder voor gerechtigheid, een sheikh, een man met een visie die voorop ging in de strijd. Voor zijn tegenstanders was hij verdwaald, verblind door emoties als haat en afkeer, de oorzaak voor de slechte naam van de islam of juist exemplarisch voor de islam, een man met het bloed van duizenden onschuldige mannen, vrouwen en kinderen aan zijn handen, de man die de wereld in een nieuwe oorlog stortte. Voor de één had hij de X-factor; voor de ander Fear-factor. Wat je er verder ook van mag vinden er zijn niet zoveel mannen met zo’n grote impact op de hedendaagse geschiedenis als Osama bin Laden; gestorven op 54 jarige leeftijd door een actie van de Special Forces van de VS in Abottabad, Pakistan.

Ingenieur Osama bin Laden is geboren in een rijke Saoedische familie die haar fortuin vergaarde in de bouwwereld. Hij koos echter een andere carrière; die van strijder en islamitisch leider. Samen met anderen bouwde hij Al Qaeda op; een terreurorganisatie die als hoogtepunt de aanvallen van 11 september kende, een mondiale sociale beweging die wereldwijd steun genoot en een franchise-organisatie waarvan de formule door tal van lokale netwerken gekopieerd werd. Hij groeide op in een periode dat de Saoedische islam gepolitiseerd raakte en zich tegen het politieke en religieuze establishment keerde. In het jaar dat hij afstudeerde vonden drie grote gebeurtenissen plaats: de Iraanse revolutie, de bezetting van de Grote Moskee in Mekka en de inval in Afghanistan door de Sovjet-Unie. In de jaren ’80 vertrok hij naar Afghanistan evenals enkele duizenden anderen Arabieren. Hoe groot zijn militaire rol was, is volgens mij niet helemaal duidelijk (al zijn er wel berichten dat deze zeer overdreven wordt neergezet), maar hij was in ieder geval zeer bedreven in de fondsenwerving. Daarnaast speelde hij een grote rol in het samenvoegen van de Afghaanse en Arabische strijders in Afghanistan. Hij werkte daar onder meer met Abdullah Azzam, één van zijn leermeesters, en kwam in contact met Ayman al Zawahiri; een Egyptische militant. Met hem richtte hij eind jaren ’80 Al Qaeda (De Basis) op. In tegenstelling tot vele andere jihadistische groepen die zich vooral beperkten tot nationalistische strijd, was Al Qaeda van meet af aan een beweging met mondiale aspiraties. Het doel was onder meer om via guerilla-acties en spectaculaire gewelddadige acties te komen tot een massa-mobilisatie van moslims.

In 1991 keerde hij zich tegen zijn vaderland Saoedi Arabië. Tijdens de Eerste Golfoorlog stationeerde de VS haar troepen in dat land, terwijl het regime eerder een aanbod van Bin Laden om te vechten tegen Saddam afsloeg. Hij bekritiseerde zowel de religieuze als politieke gezaghebbers van dat land en stelde dat de aanwezigheid van de troepen in het land van Mekka en Medina een ontheiliging van de Arabische grond was. Hij vluchtte naar de Soedanese hoofdstad Khartoum en werkte verder aan de ontwikkeling van Al Qaeda. Dat verliep echter zeer moeizaam; zijn gewelddadige acties zetten weinig zoden aan de dijk en de pogingen om allianties met andere clubjes op te zetten leken ook te mislukken. In 1996 werd hij het land uitgezet door Soedan, na druk van de VS. Hij ging weer naar Afghanistan en bouwde Al Qaeda uit van een voorhoede in de strijd tot een echte basis met trainingskampen, logies en andere faciliteiten. Langzaam maar zeker kreeg ook Al Qaeda als een militante mondiale beweging en als een netwerk van netwerken haar beslag.

Bin Laden had zeer snel door hoe hij de publieke opinie kon bespelen met gebruikmaking van de modernste technologie. In 1998 vormde Al Qaeda met vier andere organisaties het Wereld Islamitisch Front voor Jihad tegen Joden en Kruisvaarders en gaf hij een fatwa uit die moslims opriep tot het gehoorzamen van God. Hetgeen in zijn ogen onder meer betekende dat Amerikanen, ook burgers, vermoord moesten worden. Hij gaf zelf het voorbeeld met de aanslagen op de ambassades van de VS in Dar es Salaam en Nairobi. De VS antwoordde, onder Clinton, met luchtaanvallen op vermeende faciliteiten van Al Qaeda in Soedan. Bin Laden intussen zat veilig in Afghanistan onder bescherming van de Taliban die onder leiding stond van Mullah Omar.

Aanvankelijk wees Bin Laden de plannen van Khalid Sheikh Mohammad om vliegtuigen te kapen en met behulp daarvan de VS op eigen grondgebied aan te vallen af. Later werden ze toch geaccepteerd ondanks de vrees voor de Amerikaanse tegenreactie. Op 9 september 2001 vermoordden twee mannen, onder leiding van Al-Zawahiri, de Afghaanse leider Ahmed Shah Massoud. Op 11 september 2001 vonden de aanvallen op de VS plaats met behulp van vier gelijktijdig gekaapte vliegtuigen. Binnen enkele uren had president Bush Bin Laden als de schuldige aangewezen en begon de VS met de voorbereiding van een nieuwe agressieve militaire campagne: de Global War on Terror. De jacht op Bin Laden begon en het Taliban regime stortte snel in mede door de hulp van anti-Taliban groepen in Afghanistan. De fysieke organisatie van Al Qaeda verschrompelde doordat vele leidende figuren werden opgepakt en de kampen werden vernietigd. De top echter bleef ongedeerd.

Het was dan ook niet het einde van Al Qaeda, maar eerder een nieuwe periode. Eerder van voorhoede tot basis, werd Al Qaeda nu een ideologie, een methode voor urbane strijd met een jihad-doctrine die sterk afweek van wat gebruikelijk was en die voortdurend gevoed werd met video en audio boodschappen van Bin Laden. Geholpen door de oorlog in Irak inspireerde Al Qaeda tal van netwerken van Waziristan, Indonesië, Marokko, Spanje, Engeland tot het Hofstad netwerk in Nederland. Diverse Europese jongeren probeerden naar de trainingskampen van Al Qaeda te gaan, maar inmiddels bleek dat toch wat ingewikkelder dan in het verleden bijvoorbeeld ten tijde van de oorlog in Bosnië. Met name 2005 en 2006 leken de topjaren van Al Qaeda te zijn en toch wilde één ding maar niet vlotten. Ondanks alle alarmerende verhalen over massale radicalisering van moslimjeugd in Europa bleek het telkens om kleine geïsoleerde groepjes te gaan.

Voor Nederland betekende de ’11 september’ voor jongeren van het Hofstad netwerk dat men het idee kreeg dat met de gewelddadige jihad volgens de Al Qaeda doctrine de zaken te veranderen en E waren in Palestina, Afghanistan, Tsjetsjenië en later ook Iraq en Europa. Dat men eindelijk iemand gevonden had die de wereldgemeenschap van slachtoffers (zoals de spottende naam luidde voor de ummah – de wereldgemeenschap van moslims) kon leiden in de strijd voor rechtvaardigheid en tegen onderdrukking. De moord op Theo van Gogh leerde echter velen dat geweld geen oplossing is, dat men (radicale moslims e.a.) een groep had die men niet onder controle had en dat de reactie nog zwaarder was dan men van tevoren te verduren had. Weliswaar leek radicalisering daarna toe te nemen, maar ook hier is bij lange na geen sprake geweest van massa-radicalisering. In het Midden-Oosten kreeg men zo langzamerhand ook genoeg van al het geweld al was het maar omdat het eerder leidde tot een versterking van de Amerikaanse hegemonie dan een verzwakking. Maar ook Abu Mus’ab al-Zarqawi die in Irak huis hield onder de vlag van Al Qaeda heeft velen doen realiseren dat de orgie van geweld die hij daar lanceerde onverantwoord, inhumaan en volgens de meesten ook tegen de islam was.

[youtube:http://www.youtube.com/watch?v=9wut7cbe_Lc]
Er leek een zekere marginalisering van Al Qaeda plaats te vinden, misschien nog wel het duidelijkst zichtbaar in de Arabische revoluties van 2011. De roep om vrijheid, gerechtigheid en een einde aan machtsmisbruik en corruptie was zeker niet nieuw voor Bin Laden cs.; wel nieuw was dat zij volkomen buitenspel stonden en irrelevant waren. Voorbij de slogans van Al Qaeda ontdekten velen naar verloop van tijd vooral leegte: in plaats van hoop, rechtvaardigheid, toekomstperspectief zoals de belofte en de hoop van veel radicale jongeren luidde, was er slechts wraak, geweld en haat. Nu zijn we een war on terror in gesleept die ons brengt naar gebieden waar we nooit van hadden durven dromen daar nog eens militair actief te zijn. Maar bovenal zijn we duizenden doden verder door enerzijds de gewapende strijd van moslims en anderzijds (en nog meer) de jacht op Bin Laden en de war on terror. En Bin Laden zat niet in een grot in de bergen, maar in een villa.

Osama bin Laden laat vier vrouwen en 19 kinderen achter. Eén van zijn kinderen stierf samen met hem.