Politiegeweld en rellen in Den Haag: Blind voor het eigen racisme
Gastauteur: Femke Kaulingfreks
Rellen in de Schilderswijk: toen Rishi in 2012 door een agent werd doodgeschoten op station Holland Spoor gebeurde het gelukkig niet. Nu in 2015, nadat Mitch praktisch gewurgd werd door een vijftal agenten, komt het wel tot confrontaties en vernielingen in de wijk. Dat is treurig, vooral voor de bewoners die al jaren vechten tegen stigmatisering en armoede, en nu getroffen worden door de schade.
Lessen voor de autoriteiten
Het is ook treurig dat de betrokken autoriteiten in de jaren tussen de dood van Rishi en de dood van Mitch niet voldoende hebben geleerd om dergelijke escalaties te voorkomen. Na de dood van Rishi wist een actief netwerk van buurtbewoners en vrienden de rust in de wijk te bewaren. De spanningen tussen jongeren en de politie is in de tussentijd verder opgelopen en dit keer konden bewoners een escalatie niet voorkomen. Actieve burgers zouden die taak ook niet alleen moeten hoeven dragen, maar zouden daarbij geholpen moeten worden door betrokken politici, agenten en andere representanten van de overheid. Helaas is het juist de overheid die haar legitimiteit grotendeels heeft verloren bij de jongeren die nu met stenen gooien in de Haagse straten.
De jongeren die nu het recht in eigen hand nemen, voelen zich niet gehoord, laat staan gerepresenteerd door de overheid. Ze hebben niet het gevoel dat de politie er is om hen te beschermen, maar vooral om hen te controleren. Er zijn de afgelopen jaren voldoende signalen afgegeven dat met name donkere jongens zich gediscrimineerd voelen door de politie. Er hebben verschillende incidenten plaatsgevonden van buitensporig politiegeweld, waarbij de betrokken agenten niet werden veroordeeld. In de zaken die deze jongeren aan het hart gaan, leidt rechtspraak zelden tot rechtvaardigheid. Ook is vaak genoeg benadrukt dat de spanningen tussen jongeren en de politie niet op zichzelf staan, maar gerelateerd zijn aan bredere, meer structurele vormen van ongelijkheid.
De effecten van de crisis zijn het duidelijkst te merken in wijken zoals de Schilderswijk, waar de armoede en werkloosheid een groot probleem zijn, vooral onder jongeren met een migrantenachtergrond. Kortom, deze jongeren voelen zich behandeld als tweederangsburgers.
Ontkenning
Toch blijven we in Nederland ontkennen dat er zoiets bestaat als institutioneel racisme. Activisten die racisme in Nederland aankaarten, worden weggezet als zeurpieten. Moslims die zich beledigd voelen door islamofobe uitingen worden herinnerd aan de vrijheid van meningsuiting. Jongeren die klagen over ongelijke kansen in het onderwijs en op de arbeidsmarkt wordt verteld dat ze beter hun best moeten doen. Het geheel verzonnen verhaal over de Sharia-driehoek in de Schilderswijk leidde tot een storm van politieke aandacht en beleidsvoorstellen, terwijl getuigenverklaringen over politiegeweld in dezelfde wijk nog steeds niet serieus worden genomen. Geen wonder dat jongeren vaak denken dat er in Nederland met verschillende maten wordt gemeten. We zijn de afgelopen jaren niet voldoende in staat gebleken structurele vormen van ongelijkheid en uitsluiting in onze eigen samenleving onder ogen te zien. Dat is vreemd, want dezelfde mechanismen herkennen we wel als het fout gaat in andere landen, zoals bij de recente rellen naar aanleiding van politiegeweld in Amerika.
Het gevoel dat jongeren uit de Schilderswijk niet op waarde worden geschat en niet serieus worden genomen door representanten van de overheid komt nu als een boemerang terug. De jongeren die nu betrokken zijn bij de rellen weigeren nog langer te luisteren naar autoriteiten. De noodlottige dood van Mitch wordt gezien als het zoveelste bewijs dat de politie de vijand is. De daaropvolgende officiële reacties hebben het bestaande wantrouwen alleen maar verder aangewakkerd en het geloof gevoed dat de politie toch altijd de hand boven het hoofd wordt gehouden. Eerst was er de verklaring van het Openbaar Ministerie waarin te haastige conclusies werden getrokken. Toen was er de weigering van de politie bij bureau Heemstraat om met demonstranten in gesprek te gaan. Vervolgens sprak burgemeester Jozias van Aartsen wel over plunderende vandalen, maar weigerde hij op de populaire jongerenradiozender FunX te spreken over politiegeweld.
Vertrouwen
Precies hetzelfde gebeurde in Parijs in 2005, in London in 2011 en in Ferguson in 2014. In al deze gevallen ontkenden betrokken autoriteiten de oorzaken voor de woede en frustraties van rellende jongeren, en in al deze gevallen leidden de gebrekkige officiële reacties alleen maar tot verdere escalaties. Presentatrice Shay van FunX eindigde haar interview met Van Aartsen dan ook verstandig door zelf op te roepen tot kalmte in Den Haag. ‘Ik dacht, ik ga het maar doen, burgemeester’, zei ze, ‘want ik was een beetje bang dat als ik het u zou laten doen, dat het verkeerd zou gaan.’
Het vertrouwen tussen jongeren en de overheid in Den Haag is ernstig verstoord en er zal veel moeten gebeuren om dit vertrouwen te herstellen. In de eerste plaats moet er voor worden gezorgd dat er niet nog meer slachtoffers vallen door toedoen van de politie. Ten tweede moet worden erkend dat het handelen van de politie vaak wordt beïnvloed door stereotypen en vooroordelen over donkere jongeren en jongeren met een migrantenachtergrond. Bovendien moet worden erkend dat deze stereotypen en vooroordelen niet door de politie zijn bedacht, maar een structurele plek innemen in onze samenleving. Met de kennis van nu kunnen toekomstige dodelijke tragedies en de daarop volgende rellen hopelijk worden voorkomen.
Femke Kaulingfreks is filosoof en antropoloog. Ze promoveerde in 2013 aan de Universiteit voor Humanistiek op een proefschrift over ontregelende politiek. Ze deed onderzoek naar de politieke betekenis van openbare ordeverstoringen en rellen waarbij jongeren met een migranten-achtergrond uit achterstandswijken zijn betrokken. Momenteel doet ze freelance onderzoek op het gebied van jeugdcultuur, interculturaliteit, stedelijk geweld, burgerschap en activisme. Naast haar onderzoek organiseert ze regelmatig uitwisselingsprojecten voor jongeren.