#Ieder1: het verlangen naar hoop, geluk en verbinding
***Livestream onderaan***
In een commentaar in het Amerikaanse tijdschrift American Anthropologist vertelt antropologe Carolyn Nordstrom een anecdote. Twee van haar Mozambicaanse vrienden zaten aan tafel met een groep academici in de VS. Het gesprek ging over hun thuis, familie, het uitwisselen van sympathie voor geliefden die in de oorlog gevallen of gewond waren. Eén van hen maakte een grap over een neutraal onderwerp en ze lachten er samen om. De (Westerse) academici keken ongemakkelijk en één vroeg: ‘Hoe kun je nou lachen in deze tijden, wanneer je het hebt over het verlies van geliefden in de oorlog? De twee Mozambicanen keken elkaar aan, en zeiden: ‘Hoe kun je dat nou niet doen’?
De politiek van iedereen
De anecdote kwam op toen ik het aan het nadenken was over het initiatief Ieder1, een manifestatie georganiseerd door acteur Nasrdin Dchar. Deze manifestatie wil de etnische en culturele diversiteit vieren juist nu in een tijd van polarisatie. En dat kan hen op veel kritiek rekenen van verschillende kanten. In het bijzonder vanwege de blijmoedige naïviteit. Het artikel van Hassan Bahara in De Volkskrant geeft een goed overzicht van de kritiek: zelfbedrog, simplisme, een feestje in tijden van racisme, Ieder1 is helemaal niet iedereen, en teveel nadruk op het moet wel gezellig blijven. En inderdaad, het initiatief glijdt gladjes over alle heikele zaken heen: racistische uitsluiting, de grenzen van diversiteit, alleen maar makkelijke positieve diversiteit, de steun van bestuurders die racisme juist in stand houden, het inruilen van de term racisme voor diversiteit, de commercialisering van activisme en de grote naïviteit van het idee dat als we maar willen het dan allemaal wel goed komt.
De vraag is echter of dat de hele boodschap is. Hoop, saamhorigheid en verbinding zijn net zoals geluk (waar Nordstrom over schreef): wat het ook is we hebben het momenteel klaarblijkelijk niet. De manifestatie is een uiting van dat verlangen, een poging om het tot stand te brengen en, in ieder geval voor sommige deelnemers, een realisatie ervan.
De kracht van positiviteit
Toch raakt het positivisme wel iets natuurlijk. De scherpe negatieve reacties uit verschillende hoeken laten dat ook zien, maar de zucht naar positiviteit, hoop en verbinding was ook al eerder te vinden in de diverse vredesmanifestaties na de aanslagen van vorig jaar. En zoals Nordstrom opmerkt in relatie tot geluk, veel mensen definiëren geluk (maar ook hoop, saamhorigheid en verbinding zou ik willen stellen) in termen van rechtvaardigheid, bloeiende sociale relaties en opstaan tegen machtsmisbruik. In die zin, zo stelt Nordstrom, wisten haar Mozambicaanse vrienden iets wat de anderen in het gezelschap nog niet wisten: geluk (en opnieuw net als hoop, saamhorigheid en verbinding) is wat mensen bij elkaar brengt, wonden kan genezen, voor creativiteit zorgt en (in mijn termen) zorgt voor een injectie tegen het gif dat met enige regelmaat de samenleving wordt ingespoten. De kracht zit ‘m juist in wat critici naïef noemen: alle negatieve zaken worden bewust buitengesloten en dat kan krachtige emoties met zich meebrengen.
Tijdens de vredesmanifestaties waren er velen die verzuchten: ‘dit is nu net wat we nodig hebben’, ‘een dosis positiviteit en vreedzaamheid in een grimmige tijd’. Het zijn die zaken die, zo lijken de initiatiefnemers in ieder geval te hopen, zorgen voor een grotere weerbaarheid. Tegelijkertijd lijkt het initiatief ook typisch voor een maatschappij gedomineerd door consumentisme: korte termijn positivisme lijkt belangrijker te zijn dan diepgaande structurele verandering. In die zin zit ‘m in de zogeheten naïviteit ook de zwakte.
Aan de andere kant kunnen dergelijke vormen van protest wel degelijk radicale veranderingen op gang brengen als er genoeg mensen aan mee doen: de hoop op verbinding en saamhorigheid kan nastrevenswaardige idealen opleveren en sociale relaties die de wereld kunnen veranderen. bijvoorbeeld omdat ze in scherp contrast staan tot de negatieve en visie-loze verkiezingsprogramma’s van de politieke partijen.
Vervreemding
Die hoop op structurele verandering is natuurlijk wel afwachten (al is het maar omdat we het niet eens zijn welke kant dat op moet) en het feit dat de manifestatie zo’n brede steun krijgt van het bedrijfsleven en politici laat ook wel zien dat zij zich niet erg druk hoeven te maken. In die zin zou je kunnen stellen dat de boodschap van hoop, saamhorigheid en verbinding naïef is en in feite depolitiserend. Aan de andere kant, vrij naar Nordstrom, wat gebeurt er wanneer hoop, saamhorigheid en verbinding vervreemd raken van de samenleving?
Johnston, Barbara Rose, Elizabeth Colson, Dean Falk, Graham St John, John H. Bodley, Bonnie J. McCay, Alaka Wali, Carolyn Nordstrom, and Susan Slyomovics. 2012. “On Happiness.” American Anthropologist 114 (1): 6-18.