Twitwa 3 – Zooomoslim
Via @MocroNL:
#zooomoslim Programma had beter gekund met mensen die wel over Islam weten, en niet een zogenaamde ex-moslim of een acteur.
Vorige week was er bij de AVRO een in potentie interessant programma: Zóóó moslim. Het was de derde in een reeks na Zóóó Dertig en Zóóó Rechts. Die twee eerdere afleveringen hebben volgens mij minder reacties opgeroepen dan deze: van goed-nieuws-show tot islamisering, juist goed wat dan leren Nederlanders wat over islam en komen er meer bekeerlingen, en zoals de bovenstaande tweet van @mocro al aangeeft, er zouden andere mensen moeten gaan zitten.
Zóóó moslim is een infotainment programma dat draait om het idee van representatie van islam in het openbaar. Dat brengt een aantal zaken met zich mee. Televisie brengt bepaalde verhalen die geschikt zijn voor televisie, andere verhalen zien we er niet. Een open deur van jewelste maar wel van belang maar dat betekent dat er bepaalde keuzes gemaakt moeten worden. Terwijl de islam talloze interpretaties, geschiedenissen, praktijken en dimensies kent, moeten die op televisie teruggebracht worden tot visueel aantrekkelijke brokjes; de islam wordt van een geloofstraditie gereduceerd tot een ‘ding’ dat in beeld gebracht kan worden. U zult niet vaak anderhalf uur lang een koran in beeld zien (toch niet zo’n gek idee als representatie van islam) want dat is niet aantrekkelijk. Evenmin gaan we luisteren naar de preek van een Egyptische sheikh en het slachten van een lam voor het offerfeest levert vooral schokkende televisie op waardoor de kijkers afhaken. De heerlijke geur van een gebraden lam is natuurlijk helemaal onmogelijk. Dus gaan we de islam op een andere manier verbeelden om een zo groot mogelijk publiek te scheppen en te bereiken. Een publiek dat geschapen wordt en gelokt wordt met de belofte dat men nu echt gaat leren hoe datgene in elkaar zit waar half Nederland zich toch druk over maakt: van moslimhobbyisme tot voyeurisme (vandaag kom je te weten wat je eigenlijk nooit durfde te vragen).
In Zóóó moslim deed men dat met een kwis, muziek en een panel met publiek. De kwis bestond uit typische wist u dat vragen en vragen naar de mening van een bepaalde persoon. Daarbij leek de bedoeling te zijn mensen meer over de islam te leren waardoor mensen de islam ook beter zouden begrijpen en er meer affiniteit mee zouden krijgen. Dat klinkt een beetje als de klassieke contacthypothese uit de sociologie waarbij verondersteld werd dat als mensen met elkaar in contact zouden komen, ze elkaar ook meer zouden mogen. Dat gebeurt inderdaad vaak, maar het kan natuurlijk ook heel goed zijn dat als je iets of iemand beter kent je tot de ontdekking komt dat je elkaar eigenlijk niet zo ligt. Dat leek ook gebeurd te zijn in de uitzending want aan het einde van de uitzending was het aantal mensen dat affiniteit met de islam zou hebben lager dan in het begin. Het had de uitzending de nodige diepgang opgeleverd als daar juist op ingegaan kon worden; maar het format is heilig en de uitzenduren nog meer dus het programma was afgelopen.
Het verbeelden van de islam zal echt moeten gebeuren aan de hand van personen die ons iets kunnen vertellen over wat de islam nu toch ‘echt zegt’ (het zijn natuurlijk de mensen die spreken). De keuze van de gasten is dan ook interessant: een ex-moslim, een Marokkaans-Nederlandse acteur, een Marokkaans-Nederlandse thaibokster en een atheïstische autochtoon-Nederlandse actrice. Een heel goed verdedigbare keuze, want waarom zouden zij niks kunnen en/of mogen vertellen over de islam? Maar daarmee schep je dus wel een specifiek beeld: die van leken. Religieuze gezagdragers waren afwezig in dat panel: imams, geleerden, predikers onder meer uit radicale hoek (‘salafisten’) maar ook uit de hoek van de gevestigde organisaties. Om enige duiding te geven, en af en toe als een soort scheidsrechter op te treden, was er Maurits Berger. Iemand die inderdaad zeer goed op de hoogte is van de islamitische tradities, maar ook een andere invalshoek heeft dan sociologen, antropologen, pedagogen en andere gogen. Ook niks mis mee, maar ook daarmee wordt dus een bepaald beeld neergezet: namelijk meer die van de geschreven tradities dan die van de geleefde islam. Die kwam overigens wel aan bod. Bijvoorbeeld in het begin toen het over muziek ging en over islamitische artiesten. Daarbij werd gesteld dat muziek in de islam verboden zou zijn; DJ Gerard Ekdom wist wel beter: ‘Volstrekte waanzin’. Dat beide kunnen kloppen (dat er mensen die stellen op basis van ‘bewijzen’ dat muziek verboden zou zijn en dat er talloze moslimartiesten zijn) wordt niet uitgelegd; de complexe werkelijkheid wordt gereduceerd tot slechts twee dimensies: waar of niet waar.
De vragen waren niet onaardig, maar het is onduidelijk waarom nu net deze vragen geselecteerd zijn zoals wat is de grootste zonde in islam, wat betekent het geloof voor jou en moet het suikerfeest een officiële feestdag worden. Grofweg zijn er drie type vragen: theologische vragen, ervaringsvragen, dagelijks-leven-vragen en islam-in-nederland-vragen. Die laatste twee hadden niet persé betrekking op islam of religie in het algemeen hoewel het antwoord op over gokken wel gebaseerd kan zijn op een religieus perspectief. Hoe die zich dan verhouden tot dé islam is mij onduidelijk.
Verder vond de uitzending plaats op prime-time waardoor een en ander natuurlijk ook licht verteerbaar moest zijn. De kritiek dat dit dan ook een islam-lite versie was die veel te rooskleurig was en al heikele punten uit de weg ging, is dan ook niet zo verwonderlijk. Dat geldt ook voor andere kritische geluiden dat het eigenlijk vooral ging over de pre-occupatie met islam en niet over islam als geloofstraditie en geloofsbeleving; spiritualiteit was ver te zoeken.
Deze aspecten zijn allemaal deels onvermijdelijk; men moet zoals gezegd nu eenmaal een bepaald perspectief kiezen. Dit betekent wel dat media niet zomaar een doorgeefluik is van religie en cultuur in de samenleving, maar zelf ook een cultuurmaker is. Het type cultuur dat televisie produceert is mede afhankelijk van het medium en al wordt al in de voorbereidingsfase bepaald.
