C L O S E R – Religie in Nederland

Het zal religie-fanaten ongetwijfeld opgevallen zijn: het SCP heeft een rapport uitgebracht over godsdienstige veranderingen in Nederland. De conclusies zijn niet zo heel opvallend denk ik zelf: de kerkelijkheid neemt echt flink af en op den duur zouden er twee religieuze groepen overblijven: de moslims en de katholieken. Daarbij zou de hedendaagse gelovige zo ongeveer alles geloven en er een patch-work identiteit op na houden. Het is de vraag of kerken hier voldoende (voor hen dan) op inspelen en ook of ze dat wel kunnen. Doordat mensen geconfronteerd worden met lege kerkbanken missen ze de sociale bevestiging van hun geloof.

Toch is dit niet het hele verhaal. St. Maarten stelt terecht op Hetkanwel.net dat de SCP godsdienstige veranderingen niet voldoende peilt:

Het SCP, Neerlands bureau voor onderzoek naar sociaal-culturele trends, heeft vandaag de nieuwste cijfers over godsdienst in Nederland gepubliceerd. Het rapport claimt dat het de “Godsdienstige veranderingen in Nederland” weergeeft. Maar eigenlijk laat het rapport alleen zien dat naar de kerk gaan niet meer populair is. Maar dit betekent niet dat Nederlanders geen interesse meer hebben in religie. Integendeel.

Hij stelt zich de vraag of Nederland niet op zoek is naar andere religieuze inspiratiebronnen. Het SCP geeft daar inderdaad niet echt antwoord op, maar stelt zich (gelukkig) de vraag wel. Trouw schrijft vervolgens dat ‘patchwork-identity’ en bricolage enigszins op hun retour lijken te zijn en gunt ons wel een piepklein kijkje in de veranderende religiositeit.

In het SCP rapport worden opvallend genoeg deze vragen niet gesteld met betrekking tot moslims. Opvallend want thema’s als bricolage, individualisering, enz. zijn op dit moment toch de dominante thema’s in (kwalitatief) onderzoek naar moslims in Europa (Olivier Roy, José Casanova, Nadia Fadil en diverse onderzoekers van de VU om maar eens wat te noemen houden zich daar intensief mee bezig). Verder verwacht het SCP een stijging van het aantal moslims, hoewel minder groot dan voorheen verwacht doordat de immigratie van mensen uit de moslim wereld zou verminderen. Ze stelt daarbij dat de islam nog steeds een migrantenreligie is. Dat laatste is natuurlijk slechts ten dele waar. Gezien het grote aantal jongeren van de tweede (en ook derde) generatie, zijn het waarschijnlijk de jongeren die het gezicht van de islam gaan bepalen al is het maar omdat zij niet meer weggezet willen worden als migranten. Een andere kanttekening is ook op zijn plaats. Het SCP baseert zich met zijn schattingen mbt moslims (want het zijn schattingen) voornamelijk op gegevens van Nico Landman. Hem kennende twijfel ik er niet aan dat dit zorgvuldig en afgewogen is gedaan. De basisregel hierbij is dat gekeken wordt naar het percentage moslims in het land van herkomst en dat dat doorgetrokken wordt naar Nederland. Dus als 90% van de mensen in Turkije moslim is, is 70% van de Turkse migranten (en nakomelingen) ook moslim. Daar kunnen nog wat correcties op plaats vinden. Dit leidt tot de schatting dat er in 2020 zo’n 1.285.000 moslims zouden zijn: zo’n 7,7% van de bevolking. Het SCP stelt terecht dat hierbij geen rekening is gehouden met secularisering onder moslims (pag. 51 rapport). Dit is een belangrijke kanttekening, want het is nog maar de vraag of alle moslims zo praktiserend zijn. Moskeebezoek is daarvoor niet zo’n goede indicator aangezien vrouwen en jongeren veel minder in de moskee komen dan oudere mannen, maar daarmee nog niet minder religieus zijn. Een groot nadeel van het op deze manier schatten van het aantal moslims is dat in de perceptie van de ontvangende samenleving het grootste deel van de mensen uit de islamitische landen, moslims zijn. En dat is dus nog maar de vraag. Bij een dergelijke schatting als hierboven geen rekening gehouden met situaties waarin sprake is van vervolging en/of onderdrukking. Dit kleurt natuurlijk de migratiestroom en ook de religiositeit van de migratiestroom. Door de schatting toch zo te doen, worden termen als migranten, etnische minderheden, allochtonen en moslims op één hoop gegooid ook al is een steeds groter deel van de moslims in Europa geboren en zijn er ook zo’n 10.000 (schatting Landman) autochtone moslims. Verder is er in het SCP rapport geen rekening gehouden met religieuze scheidslijnen (soenniet, sjiiet, ahmadi, alevi en soefi) en etnische variaties.

Er blijven genoeg vragen over dus, ook als het gaat om de islam. Wat betekent de religieuze lappendeken die er ontstaat bijvoorbeeld voor de sociale cohesie? Bricolage lijkt op haar retour onder christenen terwijl er onder moslims nauwelijks bricolage plaatsvindt (tenminste niet in de zin van het combineren van verschillende religieuze tradities). Lopen die ontwikkelingen gelijk op? Wat is de rol van religieuze bewegingen zoals de Pentecostals en Salafi hierin? Gelukkig is er dus nog genoeg werk voor mij. Nu nog een baan.