Heiligschennis: Vrijheid van expressie vs. moslimwoede

Sooreh Hera wilde discussie losmaken:

Rond homoseksualiteit blijkt het duidelijkst de hypocriete houding in de islamitische wereld tegenover seks. Homo’s worden in landen als Iran en Saoedi-Arabië keihard aangepakt, terwijl het daar heel gewoon is voor getrouwde mannen om seks te hebben met andere mannen. Maar dat blijft verborgen.
[…]
Zij (twee van de mannelijke partners, MdK) wilden niet herkenbaar in beeld en dragen dus maskers. Om de hypocrisie in de moslimwereld aan de kaak te stellen, heb ik de gezichten van Mohammed en Ali gebruikt. De foto’s van Mohammed en Ali worden normaal gebruikt in processies van sjiitische moslims.

En discussie heeft ze gekregen. De museumdirecteur weigerde bij nader inzien toch maar de foto’s voor de tentoonstelling terwijl hij ze wel goed van kwaliteit vond. En dus wordt onze vrijheid aangetast zo weet Geenstijl.nl te melden. Vervolgens is de stap naar het aanwijzen van de ‘usual suspects’ niet zo moeilijk: moslims die zich beledigd voelen, tirannen en religieuzen van vrede, familie langteen en moslims. De conclusie is vervolgens ook vrij simpel: de islam is de baas, de zoveelste knieval voor religie en dhimmitude.

Een inkadering die vrij simpel leidt tot de albekende tegenstelling tussen wij en zij, moslims en Nederlanders. Het is echter wel een twijfelachtige inkadering. Antropologe Pnina Werbner had daar zeer interessante opmerkingen over naar aanleiding van de Deense cartoons en haar eerdere onderzoek over de Rushdie-affaire. Daar sluit ik hier nauw bij aan.

De vrijheid van meningsuiting is niet absoluut: er zijn beperkingen voor wat betreft porno bijvoorbeeld en ook moord op mensen die onwelgevallige uitlatingen doen valt niet onder de vrijheid van meningsuiting. Vrijheid van meningsuiting, zo laat ook het voorbeeld van de directeur van het Gemeentemuseum zien, wordt deels uitgeoefend door zelfcensuur. Niet alleen door wetgeving, maar ook door commerciële belangen, politieke belangen enzovoorts. Kranten, politici maken voortdurend afwegingen van wat wel en niet de publieke ruimte ingeslingerd moet worden waarbij men anticipeert op de reactie van het publiek, kijk- luister- en leescijfers en hits en de gevoeligheden in het publiek.

Thuis mag iedereen zeggen wat hij of zij wil, maar zodra je je in het publieke domein wil begeven kun je tot de ontdekking komen dat dat wat je wil zeggen niet acceptabel is, commercieel niet interessant genoeg is, gewoon dom is of te weinig rekening houdt met de sentimenten die leven. Dit laatste heeft mede betrekking op heiligschennis. In die zin is de zaak van de kunstenares het zoveelste voorbeeld van wat je ‘visual politics’ zou kunnen noemen: de competitie en strijd over de betekenis van symbolen en de controle over die instituties (bijvoorbeeld musea) die sociale waarden bepalen en uiten. Het gebruik van deze heiligschennende afbeeldingen is een radicale betwisting van de bestaande status quo: in dit geval de opvattingen over homosexualiteit in de islam. De beschuldiging ‘heiligschennis!’ kan worden gezien als een poging om die status quo juist te bewaren en mensen te mobiliseren. Dit heeft niet alleen betrekking op religie en religieus publiek. Juist door internet en de opkomst van allerlei populaire cultuur vormen zijn religieuze symbolen en seculiere cultuur met elkaar verbonden geraakt en het islamdebat bijvoorbeeld zorgt er ook voor dat religieuze symbolen via media in de huiskamers van mensen komen. De heftige reacties zoals, doodsverwensingen gericht aan de directeur en NSB-hondje over de directeur en anderen zoals hierboven, laten ook zien dat zijn besluit door sommigen als een vorm van heiligschennis wordt beschouwd: namelijk een schending van de heilige vrijheid van meningsuiting.

Heiligschennis tegenover heiligschennis dus en dit laat vooral zien hoe bepaalde partijen in dit land behoorlijk in de kramp schieten. Sommige moslims dit zien als de zoveelste schanddaad richting hun geliefde religie, sommige autochtone niet-moslims als de zoveelste schanddaad richting hun geliefde vrijheid van meningsuiting. Beide partijen beweren namens iedereen in hun grote achterban te spreken en hun morele gelijk te moeten halen. In dit overspannen circus lijken met name enkele autochtone niet-moslims de terughoudendheid als belangrijke waarde vergeten te zien. Wellicht onder moslims ook als er sprake is van dreigementen geldt dat ook voor sommige moslims, maar daar is geen bewijs voor. Ik zat bij enkele jongens die wilden bellen naar het Gemeentemuseum om protest in te dienen, maar uiteindelijk dat slechts één van had dat maar op zeer beheerste wijze (wat natuurlijk in geen enkel opzicht representatief hoeft te zijn). De oproepen die ik gehad heb laten juist een beroep op terughoudendheid zien, ook wanneer men reageert. Terughoudendheid had wellicht ook de kunstenares gesierd en haar kunst effectiever gemaakt. Nu is het een politieke partij die met haar werk aan de haal gaat evenals tal van autochtone niet-moslims. Juist omdat haar werk door veel moslims als schofferend wordt beschouwd, is haar werk interessant voor kleine groepjes om weer eens flink wat PR voor zichzelf te maken, over en weer wij-zij tegenstellingen te creëren.

Terughoudendheid is niet hetzelfde als censuur, terughoudendheid betekent met respect, innemendheid en gevoel je boodschap proberen te overbrengen. De botheid of zelfs hysterie waarmee deze heel zaak weer eens gepaard gaat, is nutteloos en versluiert ook waar het hier echt om gaat: zeggenschap over religieuze symbolen, de positie van religieuze symbolen in de publieke ruimte. Daarbij is er geen wij-zij tegenstelling tussen moslims en niet-moslims, maar hoogstens tussen religieus geinspireerde mensen en seculiere of atheïstische mensen. En de discussie ging toch eigenlijk over religie (islam) en homosexualiteit, dat waren we bijna vergeten…