Balkenende en geloof – Hour of power voor de scheiding kerk-staat?

UPDATED (zie onderaan)

Afgelopen zondag was MP Balkenende in het programma Hour of Power. Hij sprak daarin over zijn eigen geloof en hoe dat geloof één van zijn belangrijkste drijfveren vormt.

Je moet koersvast zijn in dit vak en die kracht ontleen ik in belangrijke mate aan mijn geloof. Voor mij geldt in de politiek nog iets anders dan opiniepeilingen en verkiezingen; voor mij gaat het om bij te mogen dragen aan de kwaliteit van samenleven. Dat is de essentie en daarin geeft het geloof mij een geweldig houvast en een richtsnoer.

[…]
Ik heb in mijn werk als Minister-President heel veel kracht ontleend aan mijn geloof. Het is geen gemakkelijk vak. Het is een aanslag op je gezinsleven; het kost veel tijd, want je bent zeven dagen per week en 24 uur per dag premier. Je maakt mooie dingen mee en je maakt moeilijke dingen mee. Je staat wel eens alleen in dit vak, maar het geloof heeft mij geweldige kracht gegeven.

Verschillende weblogs hebben zijn optreden opgepikt en met name Godvoordommen is daarbij (zoals gebruikelijk valt mij op) één van de eerste (en ik hobbel er weer achteraan… valt mij ook op). Later hebben onder meer Lucaswashier.nl, Geenstijl.nl, Religieus Peil, Dit kan niet waar zijn, Zinfo, Geencommentaar.nl, Tammeblog, Bagagedragers, Hypi Grumiaux, Snouck Hurgronje blog, Wees Waakzaam en natuurlijk De Zwijger dat ook opgepikt. De laatste heeft er zelfs een hele campagne van gemaakt om te protesteren tegen Balkenendes optreden in dit programma. Waar vallen bijna al deze weblogs nu over? Welnu over deze zinsnede:

zonder geloof kun je niet functioneren, dat hoef ik de kijkers van ‘Hour of Power’ niet uit te leggen.

Dit wordt op bijna alle blogs opgevat als een belediging voor seculiere, atheïstische mensen, alsof die dus niet zouden functioneren. Voor De Zwijger is het zelfs een aantasting van de seculiere staat:

De grote meerderheid van dit seculiere land tolereert, meneer Balkenende, vanwege de scheiding van kerk en staat en de vrijheid van godsdienst, Uw wat in onze ogen wonderlijke levensbeschouwelijke opvattingen zolang die in het privé-domein blijven.

Du moment dat U optreedt als onze regeringsleider, moet U zich neutraal en seculier opstellen. Waar ook Uw politieke opvattingen uit voortspringen, wat ook Uw richtsnoer mag zijn, als U spreekt in functie willen we daar niets van horen. He-le-maal niets.

Wat nu? Actie!

Het systeem van e-mail-adressen van de Tweede Kamer is eenvoudig. De eerste voorletter punt achternaam at tweedekamer.nl. Tichelaar is even uit de running, dus de vigerend fractievoorzitter is Mariëtte Hamer. M.Hamer@tweedekamer.nl. Heeft U een andere voorkeur, J.Dijsselbloem@tweedekamer.nl werkt ook. Enzovoort.

Vanwege de majeure staatkundige implicaties van Balkenende’s escapade met de Heer in het Catshuis stel ik voor dat we ons richten op M.Hamer@tweedekamer.nl. Stuur haar een e-mail, met boosheid over de inbreuk op de scheiding van Kerk en Staat, over de belediging van ongelovigen die volgens de PM niet in staat zijn tot medemenselijkheid, met links naar posts, met wat je maar wilt. En hou het netjes! Ons seculieren hebben wel stijl, nietwaar?

Hier zijn drie zaken op aan te merken: allereerst de opvattingen van Balkenende zelf, vervolgens de beschrijving van Nederland als seculiere samenleving en vervolgens over secularisme.

1. Om met het eerste te beginnen. De presentator begint het vraaggesprek met Balkenende met de opmerking dat hij Balkenendes opmerking over de zondag als dag van reflectie en een dag om eens na te denken over waar het fundamenteel op aan komt, opmerkelijk vond. (Beluister HIER de MP3) Vervolgens vraagt hij aan Balkenende: ‘Waar komt het fundamenteel op aan bij u?’ Balkenende zegt dan: ‘Fundamenteel is wat mij betreft mijn eigen geloof, omdat je zonder het geloof ook niet kunt functioneren, dat hoef ik de kijkers van hour of power niet uit te leggen’. Met andere woorden Balkenende praat wel in de ‘je’ vorm, maar heeft het in antwoord op de vraag over zijn eigen drijfveer en dat hij zonder die drijfveer niet kan functioneren. Zijn formulering laat de andere interpretatie natuurlijk wel open, maar die andere interpretatie is zeker niet de enige. Het zou dan ook zorgvuldiger geweest zijn voor de weblogs om beide interpretaties te noemen.
2. Volgens De Zwijger dienen in een seculiere samenleving religieuze opvattingen, zeker van een premier, privé te blijven. Nu zou enige terughoudendheid best op zijn plaats zijn, maar een dergelijke opvatting miskent het type seculiere samenleving dat Nederland is. Nederland heeft geen ‘laïcité’ zoals bijvoorbeeld Frankrijk en heeft ook niet het seculiere model van Turkije. Secularisering is dus niet hetzelfde als laïcité. Bij de laatste verwerpt de staat ieder geloof en zijn staat en geloof twee strikt gescheiden domeinen die niet met elkaar in aanraking mogen komen (in de praktijk is het vooral de staat overigens die wel degelijk dwingend kan optreden in het religieuze domein. Bij secularisering is de bepalende factor veel minder de staat, maar veel eerder of en hoe de bevolking los staat van religie. Op basis daarvan wordt de staat in gericht en in Nederland is dat een compromis tussen Christelijke politieke partijen en het Christelijke middenveld aan de ene kant en de staat en liberale elite aan de andere kant: m.a.w. Nederland heeft een Christelijk-seculiere samenleving. Zo kan een land dus seculier zijn, maar ook een staatskerk (Engeland, Denemarken) cq officiële religie (België) hebben. Turkije is seculier, maar heeft vergaande staatsinmenging in religieuze zaken. Een land kan dus heel goed seculier zijn zonder laïcité en zonder een strikte scheiding tussen staat en religie.
3. Een premier, of welke politicus dan ook, die iets laat zien van zijn religieuze drijfveren is zeker voor Nederland geen aantasting van het seculiere model (anders dan bijvoorbeeld in Frankrijk of Turkije). Nu ben ik het van harte eens met De Zwijgers pleidooi dat een premier zich neutraal dient op te stellen, maar niet met zijn pleidooi dat hij zich seculier dient op te stellen. Wellicht onbedoeld laat de De Zwijger daarmee zien dat seculier en neutraal dus niet hetzelfde zijn en dat is precies de reden waarom een premier zich naar mijn mening niet persé seculier hoeft op te stellen. Door op deze manier om te gaan met de term seculier verheft De Zwijger (e.a.) seculier net zo tot een norm voor het omgaan van burgers met elkaar en de staat met de burgers als sommige gelovigen met religie doen. Zowel de religieuze als de seculiere norm zijn niet neutraal, maar nauw verbonden met de specifieke historische omstandigheden en politieke culturen in een land. Het waren aanvankelijk vooral de elites die belang hadden om van Nederland een homogene natie-staat te maken die hamerden op het seculiere karakter en zich beijverden om religie (Christendom) terug te dringen naar het privé-domein. Dat blijft een heet hangijzer nu ook moslims zich soms als moslim presenteren (en als zodanig gecategoriseerd worden) in het publieke domein. Uiteindelijk kan het opdringen van de seculiere norm door seculieren net zo intolerant worden als het opdringen van de religieuze norm door gelovigen. Ook het verheffen van secularisme tot norm betekent per definitie dat seculier niet (meer) neutraal is en dat het gelijk wordt tot het opdringen van een bepaalde levensbeschouwing aan mensen die daar niet altijd iets van willen weten. In feite precies datgene waar Balkenende nu van beschuldigd wordt.

UPDATE

Aangezien ik net zo min in het hoofd van Balkenende kan kijken als De Zwijger, heeft Jeroen Dijsselbloem besloten om maar eens kamervragen te gaan stellen. Een mooi succes voor De Zwijger (ervan uitgaande dat zijn campagne daaraan heeft bijgedragen).

Zie ook nog even het stuk op GeenCommentaar van Roy. Iets meer terughoudendheid (lees zelfcensuur) van Balkenende was denk ik wel op z’n plaats geweest ja. Het geeft geen pas een grote groep atheïstische Nederlanders te kwetsen en te beledigen, als premier zijnde zelfs als je het niet zo bedoelt.