Causaliteit en correlatie – Etnische komaf en schoolprestaties

Etnische komaf toch bepalend voor achterstand op school – Trouw

Allochtone kinderen beginnen nog steeds met achterstanden aan de basisschool. Toch krijgen de scholen sinds vorig jaar minder overheidsgeld voor het wegwerken van die achterstanden. Maar het uitgangspunt van dat nieuwe beleid klopt niet, blijkt nu uit onderzoek.

Het klopt niet want, volgens Trouw althans, is de etnische afkomst bepalend voor de achterstand. Want zo blijkt uit een onderzoek van het Amsterdams Kohnstamm Instituut:
Etnische komaf toch bepalend voor achterstand op school – Trouw

Bijna alle allochtone kinderen lopen aan het begin van de basisschool achter op hun autochtone klasgenoten, zo blijkt. Alleen de ’zwarte’ kinderen met de hoogst opgeleide ouders doen het net iets beter dan de ’witte’ kinderen met de laagst opgeleide ouders. „Het is dus niet waar dat etnische komaf geen rol speelt bij achterstand, zoals het kabinet destijds stelde”, zegt onderzoeker Jaap Roeleveld.

Dat lijkt hetzelfde maar is het niet. De kop van Trouw gaat over causaliteit, het fragment over het onderzoek gaat over correlatie. De kop haalt dus oorzaak en samenhang door elkaar. Op de site van Wiskundemeisjes staan enkele voorbeelden waarin dit ook gebeurt die duidelijk maken wat ik hier bedoel:
Wiskundemeisjes » Blog Archive » Correlatie en causaliteit

Een klassiek voorbeeld is de correlatie tussen het aantal ingezette brandweerlieden en de schade die een brand veroorzaakt. Veroorzaken veel brandweermannen de grotere schade? Nee, natuurlijk niet. Er worden meer brandweermannen ingezet omdat het een grote brand is, en een grote brand levert meer schade op. Maar in veel gevallen ligt het wat subtieler en zie je niet meteen wat er niet klopt.

Een mooi voorbeeld hoorde ik een tijd geleden in een lezing van voedingswetenschapper Martijn Katan. Hij vertelde over een onderzoek dat uitwijst dat er een correlatie bestaat tussen het risico op dementie en weinig sporten, met als bijbehorende kop: “Sporten doet risico op dementie verminderen”. Maar het zou ook kunnen dat beginnende dementie ervoor zorgt dat je weinig sport. Of er zou een derde factor kunnen zijn, bijvoorbeeld ongezond leven (roken, veel alcohol drinken, vet eten), die vaak samengaat met weinig sporten en bovendien een risicofactor is voor dementie.

Weliswaar, zo blijkt uit de comments bij Wiskundemeisjes, zijn er mensen die stellen dat causaliteit helemaal niet meer nodig is in de modellen aangezien we zoveel informatie hebben dat we zo’n duidelijke en sterke correlaties kunnen aantonen dat dit bepaalde verschijnselen voldoende verklaart. Dat is hier ook relevant; er zijn immers al jaren onderzoeken die een verband laten zien tussen etniciteit en schoolprestaties. Dat zou er mede toe kunnen bijdragen dat een krant als Trouw met zo’n kop komt; het bevestigd die indruk die we al hadden (ook al is die gebaseerd op dezelfde fout). De correlatie die gegeven wordt kan door verschillende oorzaken een ogenschijnlijk (maar valse) causale relatie worden, bijvoorbeeld doordat we er al vanuit gaan dat buitenlanders dom zijn.

Nou is etniciteit geen gegeven en ‘allochtoonheid’ al helemaal niet. Dat laatste is immers een categorie die door de overheid wordt vastgesteld en niet door de betreffende groep Nederlanders. Dat zelfde geldt voor etniciteit. Turkse Nederlanders kunnen ook Koerdische Nederlanders zijn maar dat onderscheid zult u in beleid en onderzoek zelden aantreffen. Marokkaanse Nederlanders kunnen zich ook presenteren en uiten als Berberse Nederlanders of als Berbers, maar meestal identificeren zij zich en worden zij door de overheid gecategoriseerd als Marokkaan. Het onderscheid ‘wit’ en ‘zwart’ is me overigens hier volkomen onduidelijk aangezien zwart ook gereserveerd kan worden voor alleen Surinamers en Antillianen, maar waarschijnlijk bedoelt men allochtonen.

Dus als er een samenhang is tussen etniciteit/allochtoonheid en schoolprestaties waardoor wordt die dan veroorzaakt? Is het inderdaad minder intelligentie? Waarderen we de schoolprestaties van allochtone leerlingen lager (of juist hoger maar hoe zit het dan nog met die samenhang?)? Welke derde factor zou er een rol bij kunnen spelen? De opvoeding door ouders? De problemen die zouden ontstaan bijvoorbeeld in het geval van Turkse Nederlanders in verband met het debat over islam en integratie (maar voor een afwijkende uiteenzetting zie HIER en HIER)? Met allochtoonheid (tsja lelijk woord en dat allochtoon niet gelijk is aan etnische komaf laten we even voor wat het is) is ook iets bijzonders aan de hand. Die categorie is door de overheid vastgesteld op basis van achterstanden op de arbeidsmarkt en onderwijs. Vervolgens, verrassing!, stellen we al jaren vast dat deze groep een achterstand heeft. Geen wonder dus dat er een samenhang wordt gevonden; maar wordt die samenhang sterker of zwakker over de jaren heen? En waardoor komt dat? En misschien is het wel een combinatie van deze factoren die de samenhang schept, maar alleen stellen dat een samenhang tussen etniciteit en schoolprestaties een causaal verband betekent is een denkfout. Vaststellen dat er een samenhang is, zegt evenmin heel veel; die samenhang moet juist verklaard worden.