De mislukking van het anti-multiculturalisme I – Windmolens

Kunt u bepalen in welke tijdsperiode de volgende uitspraken thuishoren?

1. […] stelt dat het kabinet afscheid neemt van de gedachte dat Nederland een multiculturele samenleving is. De boodschap die zij heeft voor allochtonen en immigranten is: u moet integreren, u moet Nederlands leren, u moet weten en accepteren wat er in de Grondwet staat.
2. Volgens […] is de scheidslijn tussen autochtoon en allochtoon echter achterhaald. ,,Ben je Nederlander of niet, dat is de vraag. Als je niet-Nederlander bent, heb je een beperkter pakket aan rechten en plichten.” Volgens […] is de kunst ,,niet langer iedereen naar herkomst te etiketteren. Je moet je Nederlander voelen.”
3. De Nederlandse overheid kan en mag de […] minderheid niet dwingen haar eigen identiteit op te geven. Daartegenover mag de Nederlandse overheid verlangen dat de leden van culturele minderheden de basiswaarden en -normen van de omringende samenleving zullen eerbiedigen (…).
4. “[…] het dichtbevolkte Nederland is geen immigratieland en behoort dat ook niet te worden. […] zeer langdurige of blijvende vestiging in Nederland moet afgeremd worden
5. “Het spreekt vanzelf dat ook mensen uit minderheidsgroepen de fundamentele waarden en normen van de Nederlandse rechtsorde zullen moeten eerbiedigen”

In navolging van Merkel en Cameron hebben nu ook Verhagen en Rutte gesteld dat de multiculturele samenleving mislukt is. Maar wat bedoelt men daar nu eigenlijk mee? In diverse nota’s van overheden, welzijnsorganisaties e.d. wordt melding gemaakt van de opvatting dat de Nederlandse geschiedenis zich kenmerkt door tolerantie en een soepele omgang met verschillen. Daarbij wordt dan geregeld verwezen naar de verzuiling. In dit verband is de term multiculturele samenleving van belang. Het denken over multiculturalisme wordt natuurlijk zeer sterk beïnvloed door denkbeelden die men heeft en idealen die men koestert inzake de inrichting en vormgeving van de samenleving. Afhankelijk hiervan spreekt men van het multiculturele ideaal, de multiculturele uitdaging (Akel), het multiculturele drama (Scheffer), of de multiculturele illusie (Schnabel). We behoeven in dit verband slechts te denken aan recente debatten in de media. Het is hierbij overigens lang niet altijd duidelijk wat onder multiculturalisme te verstaan. Minimaal vinden we in de literatuur een drietal soorten definities terug, te weten

• de demografisch-descriptieve, waarin slechts wordt aangegeven dat er etnisch verschillende segmenten te onderscheiden zijn in de populatie van een samenleving of staat,
• de programmatisch-politieke die verwijst naar specifieke soorten programma en beleidsinitiatieven inzake etnische diversiteit en
• de ideologisch-normatieve, te omschrijven als een slogan en een model voor politieke actie, waarin beklemtoond wordt dat het erkennen van het bestaan van etnische diversiteit en het verzekeren van de rechten van individuen om hun cultuur te behouden hand in hand zouden moeten gaan met het genieten van volledige toegang tot, participatie aan en trouw blijven aan heersende constitutionele principes en gemeenschappelijke waarden

In de praktijk lopen deze vaak naadloos in elkaar over. In nota’s wordt vaak geconstateerd dat de Nederlandse samenleving een multiculturele samenleving is geworden, dat dat vraagt om een speciaal programma om deze etnische diversiteit te managen aangezien de multiculturele samenleving gemaakt moet worden en dat kan worden overgelaten aan de vrije krachten van de maatschappij omdat dan de zwakkere groepen het onderspit zullen delven. Daarbij wordt de multiculturele samenleving dus ook als ideaal gepresenteerd ervan uitgaande dat de multiculturele samenleving waardevol is omdat het de opties waaruit mensen kunnen kiezen om hun leven vorm te geven vergroot en zo hun vrijheid dus doet toenemen, dat het waardevol is omdat het de waarden van meerdere culturen samenbrengt en mensen zich door de confrontatie met andere culturen verrijkt worden en zichzelf beter begrijpen.
Het ontkennen van Nederland als multiculturele samenleving in beschrijvende zin is niet wat er aan de hand is natuurlijk en er zijn ook geen pleidooien voor etnische zuiveringen. De kritiek van Cameron cs. gaat over multiculturalisme als beleidsproject en als waardevolle utopie. En dat kan in brede kring op instemming rekenen: zie bijvoorbeeld Amsterdampost.nl, Joop.nl, Artikel7 en DeJaap.nl. Multiculturalisme staat in die bijdragen voor softe aanpak van harde problemen, de deuren wagenwijd openzetten voor islamisering en collaboratie van links met (radicale) islam. Maar is dat wel de praktijk van multicultureel beleid? En hebben we eigenlijk wel zoiets?

De wijze waarop de migranten tegemoet worden getreden door de overheid kenmerkt zich door het bestrijden van de non-conformiteit van migranten. Die non-conformiteit kan worden uitgedrukt in termen van sociaal-economische achterstanden of sociaal-cultureel anderszijn. Lange tijd was achterstandsbeleid (gericht op sociale en economische achterstanden) prioriteit. Eigen identiteit en cultuur werden weliswaar als problematisch gezien maar niet volledig afgewezen; integratie met behoud van eigen identiteit was lange tijd het adagium. Maar ook niet veel meer dan dat, er was nauwelijks concreet nationaal beleid gericht op het behoud van eigen identiteit. Je zou de toenemende institutionalisering van islam in de jaren negentig als product van zo’n slogan kunnen zien, maar de vraag is of de groei van het aantal moskeeën en islamitische scholen in die tijd wel als multicultureel kan worden aangemerkt. Het gaat immers niet om groepsspecifieke arrangementen, maar op regelingen die al bestaan voor christenen en joden en vanaf de jaren ’80 ook gaan gelden voor hindoes en moslims; het principe van gelijkheid is daarbij leidend. Daarbij is het nooit een principe van welke regering dan ook geweest dat Nederland een immigratieland zou zijn en tevens is altijd benadrukt dat de Nederlandse (grond-)wet leidend en bepalend is. Er is dus geen sprake geweest van cultureel-relativisme. De uitspraken hierboven laten dat zien:
1. Uitspraak min. Verdonk in haar plannen gepresenteerd tijdens en na Prinsjesdag 2003
2. 2003, Dijkstal en Van Boxtel in de cie. Integratie
3. 1978, De problematiek, Minderhedenbeleid
4. Tweede Kamer, vergaderjaar 1973-1974, 10 504,Memorie van Antwoord op het Voorlopig Verslag op de Nota Buitenlandse Werknemers
5. Nota Minderhedenbeleid 1983

Die uitspraken en de tijdsperiodes waarin ze zijn gedaan laten ook zien dat met het taboedoorbrekende karakter van de uitspraken van Merkel, Cameron, Verhagen en Rutte nogal meevalt; de multiculturele samenleving is gewoon ritueel ten grave gedragen. Ritueel omdat het voor de zoveelste keer plaats vindt en weer eens in verkiezingstijd. Dat alleen al moet ons te denken geven; er is meer aan de hand dan het failliet verklaren van de multiculturele aanpak. Temeer ook omdat de bovenstaande uitspraken die ontleend zijn aan belangrijke politici en nota’s de integratie van minderheden altijd plaatsen binnen het kader van de Grondwet en de ‘Nederlandse’ normen en waarden. Er is geen sprake van groepsspecifieke rechten en regelingen; in ieder geval niet op nationaal niveau. Dat geldt voor Nederland en voor vrijwel alle andere Europese landen met uitzondering van die landen die al lange tijd nationale minderheden hebben, maar ook daar richt het verhaal zich natuurlijk niet tegen. Mensen als Rutte en Cameron zijn aan het vechten tegen windmolens. Maar dat doen ze niet voor niks natuurlijk. Daar zal ik in deel 2 op ingaan en daarbij laten zien dat er eigenlijk een vierde, vrij perverse, vorm van multiculturalisme bestaat. Komt u volgende week nog maar even terug.

Deze entry is deel van een serie: De mislukking van het anti-multiculturalisme

Deel I – Windmolens
Deel II – Perverse culturalisering
Deel III – Post-secularisme
Deel IV – Secularistische intolerantie (verschijnt volgende week)