Een wekelijks portie burgerschap 42 – De vrijheid van dweepzucht
Uit de burgerschapskalender:
“Ik ben het niet eens met wat u zegt, maar ik ben bereid mijn leven te geven voor uw recht deze mening te uiten.”
(Voltaire, Frans schrijver en filosoof, 1694-1778)
Er zijn goede redenen om in een democratische samenleving het recht op vrijheid van meningsuiting voor iedereen te waarborgen. Een van de lastige punten is altijd in hoeverre dit ook geldt voor intolerante, ondemocratische uitingen:
Wanneer tolerantie intolerantie wordt – Trouw
Maar wat gebeurt er als in deze multiculturele, -etnische en -religieuze samenleving ook andere groeperingen pressie gaan uitoefenen om voor hen onwelgevallige programma’s van het tv-scherm te weren? Hebben zij minder rechten? Als tolerantie één vinger van de hand aan intolerantie geeft, is ze straks alle vijf vingers kwijt en dreigt ze zelfs onthand te raken. Dan is de grens aan tolerantie bereikt en slaat ze om in haar tegendeel, terwille van de tolerantie intolerant geworden.
Bovenstaand fragment kan een pleidooi zijn voor het volledig openhouden van de vrijheid van meningsuiting. Juist door de vrijheid van meningsuiting kunnen we ons uitspreken over andermans intolerant gedrag en problemen in de samenleving. Het open houden van de vrijheid van meningsuiting is daarom noodzakelijk. Maar daar zit ook nog wel andere kant aan. Taal is niet neutraal zo als een artikel in De Groene ons leert:
De Groene Amsterdammer – Taal is niet stom
Taal kan bezweren, verleiden, versimpelen, ontmaskeren, verwonden, enthousiasmeren, stigmatiseren, vergiftigen. Dreigtaal, stameltaal, woedetaal, liefdestaal – wij maken taal, taal maakt ons. Een even prachtige als praktische illustratie van dat gegeven danken we aan de Duits-joodse filoloog Viktor Klemperer, die vanaf 1933 nauwgezet een taalkundig notitieboek bijhield waarin hij met loepzuiver waarnemingsvermogen de geboorte en evolutie van de LTI, Lingua Tertii Imperii, de taal van het Derde Rijk registreerde. Hij noteerde wat hij hoorde op straat, opving via de radio of las in de krant. Vanaf iedere bladzijde van zijn vuistdikke boek lijkt hij de lezer toe te willen schreeuwen: pas op, taal is niet onverschillig, taal kan scheppen en verwoesten.
Hoe dat sluipende proces van verwoesting verloopt, verwoordt hij in een treffende metafoor: ‘Woorden kunnen nietige stukjes arsenicum zijn. Ze worden ongemerkt ingeslikt en lijken geen uitwerking te hebben maar na enige tijd is de gifwerking er toch. Als iemand maar lang genoeg “fanatiek” zegt in plaats van “heldhaftig” en “deugdzaam” gelooft hij tenslotte echt dat een fanaticus een deugdzame held is en dat je zonder fanatisme geen held kunt zijn.’
De nietige stukjes arsenicum tasten niet alleen de inhoud van de taal aan, maar ook de zinsconstructies, de interpunctie en de intonatie. Ze vergiftigen het hele levende organisme dat taal is. De talige rijkdom die ‘het verstand en het gevoel dient, mededeling en gesprek is, zelfgesprek en gebed, verzoek, bevel en bezwering’ verschraalde in het Derde Rijk volgens Klemperer tot enkel bezwering.
In het artikel wordt ook verwezen naar Judith Butler:
De Groene Amsterdammer – Taal is niet stom
In de in 2007 verschenen bundel Opgefokte taal analyseert ze de discussie rondom vrijheid van meningsuiting in Amerika. […] Michiel Leezenberg schreef in NRC Handelsblad over Opgefokte taal: ‘Haarfijn legt ze de schijnheiligheid bloot van pogingen om racistisch en ander ophitsend taalgebruik voor te stellen als voorbeelden van vrije meningsuiting die de bescherming van de overheid verdienen. Wie kwetsende taal spreekt doet doorgaans veel meer dan slechts meningen uiten.’
Niet voor niets gaat het artikel in op Wilders. Het is immers deze politicus die met leugens, verdraaiingen en halve waarheden de complexiteit van mensenlevens reduceert tot slogans als ‘straatterroristen’ ‘burqa’s’ ‘tsunami van islamisering’ enzovoorts. Nemen we even die laatste term. Wetenschappers wezen al in de jaren negentig op het proces van islamisering. Daarmee werd bedoeld dat migranten steeds vaker werden benoemd als moslims en ook daar op aangesproken werden; het ging dus om het islamiseren van migranten in het publieke debatten, beleidsnota’s en het alledaagse taalgebruik. Tegenwoordig wordt iedere uitgestoken hand jegens moslims (of zelfs minder wanneer men gewoon gebruik maakt van rechten die men als burger heeft) aangeduid als islamisering met alle negatieve connotaties die daarmee gepaard gaan. Het is taalgebruik die erop gericht is om een ander te identificeren als de Ander en deze Ander af te zonderen van alles wat Nederlands zou zijn.
Heel veel Nederlanders ergeren zich aan de vervuiling van de publieke ruimte door de islam. (…) Hoofddoekjes, haatbaarden, boerka’s, mannen in rare lange jurken, laten we daar wat aan doen. Laten we onze straten terug gaan veroveren en zorgen dat Nederland er weer gaat uitzien als Nederland.
Wilders doet dat verder door te bepleiten dat moslims Europa uitgezet worden wanneer zij zich niet aan de wet houden én zich niet aanpassen aan ‘onze’ normen en waarden. Zijn ‘utopie’ is dat Nederland, ook al ziet hij dat als onrealistisch, migrantenvrij wordt
INTERVIEW: I miss freedom, says Dutch Islam critic Geert Wilders – www.pvv.nl
Asked whether it is possible to discuss issues that do not have any relationship with Islam and migrants, Wilders responds: “That is impossible, because migrants do exist, and their hypothetical absence from Dutch reality may be my Utopia, but is not realistic.” “Ultimately many fundamental problems in the Netherlands are directly related to migrants, like infrastructure, traffic jams, housing problems, the welfare state.”
[youtube:http://www.youtube.com/watch?v=PO87qMFV9dc]
Hij bedoelt in bovenstaand stuk gezien de context waarschijnlijk moslims. Dat staat er echter niet en niet alle moslims zijn migranten, maar het zou kunnen Verder pleit hij, naar Israëlisch voorbeeld, voor administratieve detentie van moslims die veroordeeld zijn óf verdacht worden van terrorisme. De vrijheid van religie zou niet moeten gelden voor ‘de totalitaire ideologie’ van de islam, de Koran is een anti-semitisch boek en een boek van haat en de profeet Mohammed is een pedofiel en een krijgsheer.
[youtube:http://www.youtube.com/watch?v=gH40AzPQlk4]
Het is een bijna totalitaire retoriek want immers nu er een rechtzaak is tegen Wilders vanwege zijn uitlatingen zijn er van alle kanten kreten te horen alsof deze rechtzaak een bedreiging is voor de vrijheid van meningsuiting. Over moslims en migranten die veroordeeld worden wegens onsmakelijke cartoons over Hitler en Anne Frank of wanneer zij voor de rechtbank komen wegens uitlatingen over homoseksualiteit of wanneer zij geweigerd worden op een dag tegen racisme vanwege negatieve uitlatingen over homo’s, is er toch wat minder ophef over de aantasting van de vrijheid van meningsuiting. Met andere woorden wanneer moslims en anderen gebruik van hun democratische recht om een rechtzaak aan te spannen tegen een ophitsende politicus, zijn de eersten en niet de laatste een bedreiging voor de vrijheid van meningsuiting. Wanneer de eersten een uitlating doen die tegen de publieke consensus in gaat, vormen zij een bedreiging voor de tolerantie en vrijheid in dit land. Opvattingen van moslims over homosexualiteit en de vrijheid van meningsuiting zijn verworden een maatstaf voor integratie. Het is nog maar de vraag of bijvoorbeeld homo’s daar zo blij mee moeten zijn; het gaat helemaal niet over intolerantie tegenover hen, maar het gaat om moslims en islam. Het begrip vrijheid wordt op deze manier ingezet als vrijbrief om mensen en/of hun religie te beledigen en te beschimpen en als middel om de integratie van de Ander te bepalen.
Dit laatste geldt overigens zeker niet alleen voor Wilders. Vrijwel alle politieke partijen lijken het er in meer of mindere mate over eens te zijn dat ‘de islam’ een probleem betekent. Hoe daarmee omgegaan wordt is een punt van discussie waarbij de meeste linkse partijen en tot op zekere hoogte ook de rechtse en confessionele partijen er vooral op lijken aan te sturen om de islam, in hun ogen, compatibel te maken met Nederlandse normen en waarden (een ‘liberale islam’). De PVV daarentegen is ervan overtuigd dat er niet zoiets bestaat als een liberale islam, maar stelt dus wel dat moslims die Nederlandse waarden en normen zouden accepteren, nog steeds welkom zouden zijn. In het geval van moslims hoort het accepteren van een ongebreidelde vrijheid van meningsuiting klaarblijkelijk bij integratie.
Fitna is een blamage voor het kabinet – de Volkskrant – Opinie
De officiële verklaring van het kabinet, dat de film geen enkele bijdrage levert aan het debat, is dus ronduit onjuist. Fitna heeft zijn waarde al bewezen. En het blijft niet bij de wijze woorden van Aboutaleb alleen; andere islamitische groepen in Nederland zijn al bezig een tegenfilm te maken. Een tegenfilm, geen bloedvergieten! Woorden met woorden, beelden met beelden. Provocatie werkt dus.
Zes jaar geleden vond Aboutaleb kritische vragen over de islam ‘pissen in het eigen nest’. En nu spreekt hij de enige juiste woorden. Zonder provocerende vragen te stellen, hadden we dit nooit bereikt.
PvdA-kandidaat verwijdert cartoon – DePers.nl
In het kader van de internationale ‘Teken Mohammed Dag’, gehouden uit solidariteit met cartoonisten die om hun spotprenten van de islamitische profeet worden bedreigd en belaagd, had de Amsterdamse jongerenafdeling van de PvdA een bewerkt portret van Mohandis op de site gezet.
Mohandis droeg een bomtulband, net als de profeet in de bekende cartoon van Kurt Westergaard. In plaats van een lont zat een PvdA-roosje in de bom. De tekst op de tulband was vervangen door het Arabische woord voor liefde en erboven stond: ‘Op 9 juni kunt u op onze profeet Mohammed stemmen’.
‘Wij vinden dat iedereen wereldwijd het recht heeft om middels spot of satire zijn of haar visie op wat dan ook te kunnen uiten’, luidde verder de begeleidende tekst. ‘Om de woorden van onze voorzitter Mohammed Mohandis aan te halen: Krenken hoort bij de vrijheid van meningsuiting en dat is een groot goed.’
[…]
Initiatiefnemer en bestuurslid van de Jonge Socialisten in Amsterdam Arne Mosselman reageert diep teleurgesteld. ‘Het was een ludieke manier om te zeggen: Mohandis is onze profeet, stem op hem. En met de roos en het woord liefde was onze boodschap juist: zo kan het ook.’ Mosselman werd niet alleen gebeld door Mohandis, maar kreeg ook diverse telefoontjes ‘uit het hart van de PvdA, vanuit de campagne’ met de boodschap dat het plaatje moest worden verwijderd. Het zou schadelijk zijn voor de campagne.
‘Ik denk dat het juist goed was geweest voor de campagne’, aldus Mosselman. ‘Iedereen die geen fundamentalist is, had dit prima gevonden. En fundamentalisten stemmen toch niet op je.’
Kort (door de bocht) samengevat, provoceren en kwetsen zorgt ervoor dat moslims leren om zich koest te houden en degenen die zich niet koest houden zijn radicalen en die tellen we niet mee, maar die bestrijden we. Het beroep op de vrijheid van meningsuiting en het aanwenden van de vrijheid van meningsuiting voor secularistische of anti-islam dweepzucht met migranten, moslims, islam en soms met religie in het algemeen is wat het radicale gedachtegoed van de PVV verbindt met het politieke midden.
Nu, ook al is taal levend en ‘doet’ het iets, we moeten erg terughoudend zijn in het leggen van directe verbanden tussen de PVV-ideologie en bijvoorbeeld de recente brandstichtingen bij moskeeën; geen enkele ideologie (noch religie) is een ‘license to kill’. In het geval van Wilders geldt dat hij zich diverse malen heeft gedistantieerd van geweld tegen moslims (recentelijk ook met betrekking tot de brandstichtingen van moskeeën bijvoorbeeld). Tegelijkertijd echter heeft hij ook gesteld:
Transcript Interview Wilders in Australië « Factcheck.nl
it is very difficult to make clear to the people that Islam is not just another leaf on the tree of religions. It is not to be compared with Christianity. It is a violent ideology like communism and fascism and we should deal with it that way. If we don’t, at the end of the day, Islam will eat us.
Nu is het fascisme niet verslagen door met fascisten te gaan thee drinken (zie ook hier o.a. zijn vergelijking met Chamberlain). Het communisme misschien wel maar dan toch met koude thee in de Koude Oorlog tegen communisten. Dus is dat de wijze waarom met islam omgegaan moet worden? Met geweld? Of met een Koude Oorlog, wat dat ook moge zijn. In ieder geval is dit type retoriek riskant omdat het mensen inspiratie en een gevoel van urgentie kan geven dat er nu iets moet gebeuren.
Zoals al gesteld echter zijn er ook heel goede redenen om de vrijheid van meningsuiting niet te beperken. De belangrijkste reden is eigenlijk de verticale werking van die vrijheid van meningsuiting. Bburgers hebben vrijheid van meningsuiting en die kan niet zomaar (vooraf) door de staat worden ingeperkt. Dat laatste, de staat, is belangrijk. Dat is immers de machtige partij in een land en voor een goede democratische controle is het noodzakelijk dat de vrijheid voor debat zo groot mogelijk is. Het ‘benoemen’ van problemen hoort daar dus bij ook al gebeurt dat benoemen nooit op een neutrale manier (al probeert men dat wel zo voor te stellen). Wilders geeft daarbij ook nog eens een stem aan mensen die vaak maar al te graag als een stelletje malloten worden voorgesteld. Daarbij komt nog dat gelovigen in deze samenleving een extra bescherming hebben tegen censuur namelijk de vrijheid van godsdienst zoals bijvoorbeeld in de zaak El Moumni is gebleken. Mensen die niet tot een (institutionele) religie behoren hebben die bescherming niet. Dat is toch een vorm van rechtsongelijkheid en pleit ervoor om de vrijheid van meningsuiting voor iedereen in gelijke mate open te stellen. De vrijheid van meningsuiting biedt dus bescherming tegen de staat en dat lijkt me een fundamenteel, ja bijna heilig, goed in een democratische samenleving.
Het aan banden leggen van Wilders zal onherroepelijk ook gevolgen hebben voor andere bewegingen in Nederland. Of dat nu (politiek-)religieuze bewegingen zijn, of milieubewegingen, of anti-racisme bewegingen, of vrouwenbeweging, of nativistische bewegingen of neo-nazi bewegingen dat maakt niet uit. Het banden aan leggen van één oppositionele beweging heeft op de lange termijn ook consequenties voor andere bewegingen zolang we uitgaan van gelijke rechten voor iedereen. Weliswaar wordt er volgens sommigen nu al met twee maten gemeten, maar dat doet er weinig aan af. Het zijn juist dit type bewegingen die dat gene wat voor iedereen vanzelfsprekend is, of juist taboe, benoemen. Daarmee halen ze datgene wat niet besproken wordt of wat mensen zelfs niet zien naar boven. Dat proces van zien, herkennen en benoemen is (omdat het talig is) nooit neutraal maar dat is ook inherent aan het blootleggen van gevoelige zenuwen in de samenleving. Op deze manier worden ze open voor debat en betekenisgeving van diverse kanten.
De vrijheid van meningsuiting heeft daarmee niet zozeer de taak conflicten te voorkomen (die zijn nu eenmaal inherent aan iedere samenleving), maar kan wel conflicten in de juiste banen leiden en voorkomen dat ze escaleren. Tegelijkertijd zijn juist ook de restricties op de vrijheid van meningsuiting bedoeld om die sociale vrede te handhaven aangezien een ongebreidelde vrijheid van meningsuiting juist niet conflictregulerend zou zijn. Dat komt omdat er altijd machtsverhoudingen een rol spelen. Een machtige partij die zich ten opzichte van een minder machtige partij beroept op de vrijheid van meningsuiting is nu eenmaal een andere zaak dan wanneer die minder machtige groep dat doet. Op dit moment zijn het vooral de Rwanda tribunalen die duidelijk maken hoe gevaarlijk het is wanneer een machtige partij de vrijheid van meningsuiting kan reduceren tot een instrument om het perspectief op een minderheid op een bepaalde manier in te kleuren. En dat heeft ook grotendeels de historische gegroeide situatie van vrijheid van meningsuiting in Europa bepaald.
De kracht van de PVV, en voorheen de Fortuyn beweging (beiden te zien als nativistische bewegingen) is juist dat zij het perspectief van een minder machtige groep in de samenleving vertegenwoordigen. Dat neemt echter voorgaande bezwaren niet weg, temeer omdat de PVV met Wilders inmiddels is doorgedrongen tot het centrum van de macht in een staat, of althans daar toch dicht tegenaan. Wanneer we dan mijn redenering van bescherming tegen de staat zouden volgen, zou je nu juist meer reden hebben om Wilders en zijn uitspraken aan banden te leggen. De zaak is dus ingewikkeld en als antwoord op de vraag wat nu eigenlijk mijn mening is aangaande de zaak tegen Wilders in relatie tot de vrijheid van meningsuiting, had ik net zo goed in één zin kunnen schrijven: “ik weet het niet”.
[youtube:http://www.youtube.com/watch?v=6AZhGwDhe-k]