Van praktijk naar publieke actie: niet-vasten tijdens de vasten
In Marokko is er sinds enige jaren een campagne van mensen die zich verzetten tegen de alomtegenwoordigheid van het vasten tijdens de maand Ramadan en de sociale druk die daarmee gepaard zou gaan. Nu zijn er in Marokko al jarenlang (en waarschijnlijk eeuwenlang) mensen die niet vasten en dat soms ook publiekelijk doen. Voor enkelen (zieken bijvoorbeeld) is dat ook volgens de islamitische regels geoorloofd, anderen willen gewoon niet vasten. Het nieuwe is dat er nu sprake is van het mobiliseren van mensen voor een collectieve actie:
[youtube:http://www.youtube.com/watch?v=361xN_JJHbw]
vertaling in het Engels onderaan
In Nederland gaan die stemmen af en toe ook op. Said el Hajji heeft een pleidooi op zijn site gezet: het recht om niet te vasten. Een kort fragment eruit:
Said El Haji
Ik heb het grootste gezag getrotseerd. Dat is, anders dan sommigen denken, niet God of de Marokkaanse koning, maar mijn eigen vader. En dan heb ik het over die keer dat ik onomwonden tegen hem zei: ‘Ik vast niet.’
Ik was in Amsterdam en de zon was net onder gegaan. De telefoon ging. Het was mijn vader, die vroeg waar ik was. Ik zei dat ik in Amsterdam was. Hij vroeg wat ik in Amsterdam deed en of ik dan niet moest eten, aangezien de zon al onder was gegaan. In een seconde tijds besloot ik te doen wat ik mij al heel lang had voorgenomen te doen, maar waar ik nooit een geschikt moment voor had weten te vinden. Wat is een geschikt moment voor zulke ontboezemingen? Het komt erop neer dat je tegen je ouders moet zeggen dat je niet in hun wereld, en daarmee ook de opvoeding waarmee ze je hebben grootgebracht, gelooft. Dat is niets minder dan een drama, een familiekroniek waard. En nu deed zich, onaangekondigd, zo’n moment voor. Ik hoefde alléén maar eerlijk te zijn.
Dat is makkelijk gezegd, maar niet zo makkelijk gedaan. Mijn vader was een autoritaire man die gezag genoot in de Marokkaanse gemeenschap van het dorp waar we woonden. Hij was ook een trots man, die de naam had ‘van het Boek’ te zijn, dus iemand die de Koran kende. Veel van zijn opvattingen kwamen uit de Koran en uit de aan Mohammed c.s. toegekende overleveringen. Zijn idee van wat gehoorzaamheid betekent, bij voorbeeld, kwam van aartsvader Abraham, u weet wel: die grijsaard uit het Oude Testament die gehoor geeft aan de idiote opdracht van zijn God om zijn zoon te offeren, wat op het allerlaatste nippertje wordt verijdeld door de tussenkomst van – o wonder! ? diezelfde God. Spannende lectuur, tikkeltje voorspelbaar, dramaturgisch uit het boekje, maar inhoudelijk niet van deze tijd. Iedere leider die absolute gehoorzaamheid eist, staat op dezelfde lijn als de meest gevreesde dictator. Nu houden orthodoxe joden, christenen en moslims graag vast aan eeuwenoude tradities en gebruiken, maar dan moet je als ouder ook eerlijk zijn en gewoon erkennen dat je eigenlijk niet wilt investeren in een vrije, democratische toekomst voor je kinderen.
Mijn vader vond dat ik als zoon dezelfde blinde volgzaamheid aan den dag moest leggen als de zoon van Abraham, zoals mijn vader op zijn beurt net zo onvoorwaardelijk loyaal aan God was als Abraham zelf. Het feit dat deze ideeën ouderwets zijn, scheen mijn vader alleen maar gezaghebbender te maken. Mensen, veelal analfabeten, zochten zijn raad. Zij kregen via mijn vader een inkijkje in een vergane wereld, en geloofden dat daar de eeuwige waarheid in zat. Oud is goed. Dat de wereld bijna drie duizend jaar verder is, en aan een complexiteit heeft gewonnen die Abraham misselijkmakende duizelingen zou bezorgen, is een inzicht dat maar niet wil postvatten. De wereld is niet complexer geworden in hun ogen, maar dolende.
En tegen deze even trotse als geliefde en religieus bevlogen man, tegen wie ik zowat mijn hele leven had opgekeken en gelogen, zou ik nu eens de waarheid vertellen?
Het antwoord is ja. Ik zei: ‘Nee, pa, ik vast niet.’ Ik liet een moment van stilte vallen om zijn reactie te horen.
Maar mijn vader hing op. En ik schrok, want ik wist: nu is er geen weg terug meer.
(ook gepubliceerd op DeJaap.nl)
De eerste reacties, voor zover ik die gezien heb op twitter zijn deels negatief (onder veel maar niet alle moslims) en deels positief (vooral onder niet-moslims). De laatste groep wijst op het recht van een vrije keuze. Dat is interessant. Die groep stelt niet dat niet-vasten moet of dat vasten moet, maar stelt beiden op een gelijk niveau: dat van de vrije keuze en individuele rechten. In een artikel uit 2009 Managing affects and sensibilities: The case of not-handshaking and not-fasting vergelijkt sociologe Nadia Fadil het niet-vasten met het niet-handenschudden. Beiden worden de omgeving vaak in sterk emotionele termen opgevat en gezien als overschrijdingen van morele normen en grenzen. Het laatste, niet-handenschudden, wordt gezien als strijdig met integratie, gelijkwaardigheid van de seksen en scheiding kerk-staat. Het eerste gaat in tegen het idee van de maand Ramadan als een belangrijk sociaal en spiritueel gebeuren dat voor veel mensen in het teken staat van toewijding aan God of familie of solidariteit met de armen (of combinaties daarvan). In beide gevallen hebben de verschillende vrouwen in kwestie diverse manieren om om aan te gaan met de problemen die hun standpunt en praktijk met zich meebrengen. Deze zijn er vaak op gericht om confrontaties te vermijden. Tevens zijn beiden ook geen automatismen voor de vrouwen; men is opgegroeid met het idee dat handenschudden of dat meedoen met de vasten ‘normaal’ is; het veranderen van een dergelijke ingebakken gewoonte vergt dan ook het nodige werk, doorzettingsvermogen en kracht.
Tegelijkertijd is het natuurlijk overduidelijk dat beide acties vanuit een liberaal perspectief verschillend gewaardeerd worden; niet-handenschudden wordt afgekeurd en (het recht om) niet-vasten wordt met instemming begroet. Ook al beroepen vrouwen die geen handen willen schudden zich ook op vrije keuze en het recht om de eigen religie vrij te belijden (net als de vrouwen die niet willen vasten), de eerste keuze wordt niet als legitiem gezien en de ander wel. Niet-handenschudden wordt daarbij als iets islamitisch gezien terwijl, zo blijkt uit het stuk van Fadil, de vrouwen wel degelijk sterk zijn beïnvloed door ‘seculiere’ noties en normen. Het recht op het niet-vasten wordt als seculier gezien, terwijl deze vrouwen in hun emoties en de oplossingen voor de problemen die zij tegenkomen wel degelijk ook sterk zijn beïnvloed door culturele en religieuze noties (zoals ook uit het stuk van El Hajji blijkt). En eveneens in beide gevallen is het voor de vrouwen heel duidelijk welke problemen zij kunnen tegenkomen in de zin van praktische zaken, gekwetste gevoelens en openlijke afkeuring. Voor beide groepen geldt dus dat zij in sterke mate zowel het seculiere als het islamitische hebben geïnternaliseerd. De oplossingen die zij zoeken zijn daarop afgestemd en veelal zeer divers en genuanceerd. In het verdedingen en/of uitoefenen van hun keuze maken de verschillende vrouwen in beide gevallen maken vrouwen onderscheid in wie zij tegenover zich hebben. Zowel voor de problemen als reacties die zij tegen kunnen komen maakt het nu eenmaal verschil of men met familie, vrienden, collega’s of onbekenden van doen heeft evenals in welke concrete situaties men zich bevindt.
Fadil’s prachtige artikel (mijn mening) laat heel goed zien hoe verschillende en soms tegenstrijdige opvattingen van wat ‘normaal’ is en ‘legitiem’ samenkomen in het leven van deze vrouwen en hoe zij daar op hun manier pragmatisch mee proberen om te gaan. De tegenstellingen tussen vrije keuze en sociale druk, religieus en seculier, normaal en abnormaal verdwijnen daarbij als sneeuw voor de zon. In publieke debatten en campagnes verdwijnen dergelijke subtiliteiten vaak echter. Zoals hierboven al gesteld het niet vasten bijvoorbeeld omdat je ziek bent of menstrueert is ge-accepteerd. Het bewust helemaal niet vasten is dus echt iets anders. Van die praktijk een publieke aangelegenheid maken in termen van vrijheden en rechten is weer iets anders. Het publiekelijk maken van een bepaald standpunt en praktijk verandert dan ook dat standpunt en die praktijk omdat andere processen een rol gaan spelen. Het betekent meestal, en de eerste reacties wijzen daar ook op, dat tegenstellingen juist zwaarder worden aangezet. Misschien meer daarover in een vervolg als ook Said El Hajji met zijn tweede stuk hierover is gekomen (rond Eid).
A call to break the fast publicly in Ramadan ???? ??????? ?????? ?? ????? – YouTube
English Sub:
A call to break the fast publicly in RamadanThe month of Ramadan is considered as one of the most important and most sacred religious occasions for Muslims. During that month, Muslims refrain from eating, drinking, and having sex everyday from sunrise to sunset. Unfortunately, as many people know, Muslim society absolutely refuses to respect alternative voices and opinions, especially if it comes from people who were forced to be Muslim by tradition, meaning that they were unlucky enough to be born in an Islamic country, where they would either die as Muslims or have a death sentence over their head for apostasy.
In these societies with a Muslim majority, there’s a large faction, though a peaceful minority, that chose to free itself from the ties of religion, and obviously they do not observe the fast because they have no moral obligation to do so from close or afar. But all too often they are obliged to for their own safety, pushed into some sort of a compulsory hunger strike, a fact that should be considered an infringement on individual liberties, guaranteed by international conventions on human rights, which state that no person is to be forced to do something they do not wish to partake in, especially when it’s related to their freedom of belief.
There are many who consider Ramadan a catastrophe, as they are coerced to pretend to be fasting in a society that forces its religion and traditions on everyone without any regard to freedom of individuals with their different religious beliefs and world views. Some call it a “nightmare” which they have to endure for 30 days every year: a month of disputes, nutrition problems, or a month of sleeping, eating in toilets and dark places, far from the prying eyes of society, like a thief or a criminal.
It’s a psychological battle led by every individual who is forced to fast in the presence of their family, their friends, and society at large, in order not to provoke Muslims, as they say, yet they do not seem to be provoked by the sight of a woman in her menstruation period eating, or when parents prepare the food for their kids, or when a woman fasts a number of days in compensation for the period during which she had to break the fast, when everyone around her eats normally, and she may even be the one who prepares the food.
Unfortunately the price of breaking the fast publicly during Ramadan in Islamic countries is high because, despite differences due to legal variations, its common trait remains ostracization, humiliation, hatred, and verbal and physical attacks. In Morocco for example there’s a law article which considers public eating during Ramadan a crime punishable by imprisonment. In Saudi Arabia and Iran death penalty awaits those who break the fast publicly.
We are a group of non Muslim Arabs who decided to call for an event centered on the theme of public eating during Ramadan, in several countries including Morocco, Egypt, Tunisia, and Lebanon. Our objective is to break the wall of silence, to defend religious freedom, and make it a wide scale discussion in which everyone would participate.
By no means do we demand from believers in Islam not to observe their fast, or to abandon their religious practices, but it’s a humanistic call from the heart of dictatorship and suffering to respect the right of non Muslims to break the fast, and to protect that right with a legal support that would eliminate any punishment for public fast breaking and replace it with an article that would condemn any act of social segregation or attack on a citizen or a foreign resident who refuses to fast and eats publicly.
Achieving that goal would require a lot of courage and sacrifice, and the revolutions of the Arab spring may suffice to realize it provided they are protected from those who want to divert them from their path and exploit them to advocate a caliphate or a theocracy, instead of freedom and human rights.
You can support us by joining the page of the event on facebook.
http://www.facebook.com/event.php?eid=225915937435853
1 Response
[…] om publiekelijk niet te vasten. Said el Hajji schreef er vorig jaar over op De Jaap en ik heb er vorig jaar ook over geschreven en meer recent nog in het magazine MoslimVandaag (koop dat blad!). Ook dat kan […]