VOC mentaliteit: Leusden of de grootste massamoord uitgevoerd door Nederlanders
De Nederlandse geschiedenis staat bol van de mooie prestaties op het gebied van filosofie, kunst en literatuur. Best iets om trots op te mogen zijn, lijkt me. Er is niemand die er over zal twijfelen dat die mooie prestaties vandaag de dag nog steeds hun relevantie hebben en nog steeds doorwerken. De Nederlandse geschiedenis en daarmee ook het hedendaagse Nederland is echter net zo goed opgebouwd uit bloed, vernietiging en dood. Denk aan de massamoord in Rawagedeh waar, volgens gematigde schattingen, 431 mannen werden vermoord.
Een veel minder bekende massamoord is die van De Leusden in 1738. In 1737 voer het slavenschip Leusden naar het huidige Suriname met aan boord ongeveer 700 Afrikaanse mannen, vrouwen en kinderen. Op 18 januari 1738 strandde De Leusden op een zandbank in de Marowijne rivier en maakte water. De bemanning van De Leusden verliet het schip en liet de 700 slaven benedendeks opgesloten en geketend zitten. Men vreesde namelijk dat de Afrikanen de reddingsboten zou gebruiken ten koste van de bemanning. Terwijl de bemanning veilig was, stierven 664 Afrikaanse mannen, vrouwen en kinderen aan boord.
U zult deze scheepsramp niet terugvinden in de lijstjes scheepsrampen. Niet belangrijk genoeg? Misschien, maar toch was deze ramp nog groter dan die van het Britse schip de Zong, waarbij 132 mannen, vrouwen en kinderen overboord werden gegooid om verzekeringsgeld te kunnen innen. In beide gevallen werd het echter vooral beschouwd als een geldkwestie, men was goederen (de slaven) kwijtgeraakt, geen mensenlevens. Strikt genomen was het natuurlijk ook geen scheepsramp. Mensen opsluiten en vastketenen in een boot terwijl die zinkt is geen natuurramp; dat is een massamoord. En dat van de Zong behoeft ook geen uitleg lijkt me.
De massamoord van de Leusden is hiermee de grootste massamoord volgens mij die is uitgevoerd door de Nederlanders en een volledig Nederlandse aangelegenheid was. Voor de goede orde de vervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog leverde in Nederland veel meer slachtoffers op (alleen al zo’n 110.000 joden in Nederland) en ook Srebrenica was groter met 5.000 slachtoffers; in beide gevallen speelde Nederlanders een grote bepalende rol, maar waren zij niet (alleen) de beulen. (Update: die bovenstaande zin roept verwarring op; ik bedoel niet dat Nederlanders geen beulen waren tijdens 2e Wereldoorlog. Zie ook het boek Jodenjacht. H/T: Zihni Özdil) (Update II: belangrijke update onderaan!!)
In het geval van De Leusden en bijvoorbeeld ook Rawagede wel; beiden onderdeel van een systeem waarop dit land gebouwd was. De slavernij, de overzeese kolonies zoals Suriname en Nederlands-Indië hebben in belangrijke mate bijgedragen aan Hollands welvaren, aan de verhoudingen tussen bevolkingsgroepen binnen Nederland, maar berust dus ook op ontmenselijking van anderen en bloedvergieten. En die geschiedenis leeft zoals het filmpje met Nederlanders laat zien:
Het filmpje is afkomstig van de tentoonstelling De Zwarte Bladzijde van het Scheepvaartmuseum over het slavernijverleden. Het filmpje laat echter duidelijk zien dat het geen dode geschiedenis is, dat het niet gaat om iets wat voorbij is. Daarmee doel ik niet zozeer op vrouwenhandel of zo als vormen van ‘moderne slavernij’; maar om het gegeven dat sommige ervaringen nog steeds voortleven, dat we nog steeds termen gebruiken zoals ‘n#g#r’ om zwarte mensen aan te duiden én, meer nog, dat vervolgens zien als iets onschuldigs en zeker geen racisme en dat gekwetste reacties daarover geridiculiseerd en gekleineerd worden. Met andere woorden, soms gedragen we ons nog steeds als meesters die hun slaven vertellen wat ze moeten zeggen, denken en voelen en wat de waarde van hun ervaringen is. En daarmee geen rekening houden dat het die geschiedenis en die ervaringen zijn, die mensen maakt tot wat ze zijn en hun aanwezigheid en de wijze waarop ze aanwezig zijn verklaart. Dat geldt voor zwarte mensen, maar ook voor blanke mensen.
De massamoord van De Leusden kwam ook terug in de serie De Slavernij, en dan valt eigenlijk goed op hoe de emoties en ervaringen van zwarte mensen gefilterd worden. Het is een serie waarbij vooral blanke mensen uitleg geven over slavernij en zwarte mensen eigenlijk niet meer dan het object zijn:
De Gouden Eeuw, de VOC, worden nog steeds door velen gezien als echt Nederlands, mooi Nederlands en iets dus om trots op te zijn. Daarmee leeft voor iedereen, maar op verschillende manieren, de geschiedenis door in de hedendaagse identiteit en de positie die men inneemt en die men toegewezen krijgt. Racisme is dus niet iets wat alleen zit in de intenties en uitlatingen van mensen, maar het is verankerd in de geschiedenis, het zit in de haarvaten, de spelregels en de machtsverhoudingen van de huidige samenleving; iets dat ook geldt voor anti-semitisme en islamofobie. Daarbij hebben mensen dus structureel andere posities. Die van mij, als blanke, hetero, valide man is daarbij sterk geprivilegieerd: niemand die ,bijvoorbeeld, ooit mijn Nederlander-zijn in twijfel zal trekken in tegenstelling tot bij zwarte mensen en/of moslims en/of hindoes. En dat heeft, onvermijdelijk, consequenties voor hoe we tegen zaken aankijken, dingen ervaren en de verhalen die we vertellen.
UPDATE 2:
I stand corrected! Eén van de oplettende lezers op mijn FB (dank aan I.) wees mij erop dat de genocide op de Banda eilanden groter is. Dat klopt. In een poging van de VOC om een volledig monopolie te krijgen over de nootmuskaathandel en aangezien men de verhouding met de Bandanezen al verstoord was door geweld, list en bedrog probeerde men deze eilandbewoners te volledig te onderwerpen. Onder leiding van Jan Pieterszoon Coen werden na een opstand bijna 15.000 inwoners vermoord (bijna de gehele bevolking), anderen vluchten of werden gedeporteerd.
Weliswaar keurden de heren van de VOC dit af, maar er is niemand ooit voor bestraft en gezien bovengenoemde gebeurtenissen is het ook geen incident te noemen (dat is het vermoorden van 15.000 mensen sowieso niet). Dat maakt dus bovenstaand punt alleen nog maar sterker en indringender.