Wat er écht toe doet – Religiewetenschappen & De studie van islam

Wat er écht toe doet – Religiewetenschappen & De studie van de islam

Zoek naar kennis, al is het in China.

Bovenstaande quote over het zoeken van kennis en wijsheid, is een veel gehoord gezegde in veel moslimgemeenschappen. Hoewel er twijfels zijn of dit een authentieke uitspraak van de profeet Mohammed is, is wel helder dat het zoeken naar kennis gezien wordt als een verplichting in islamitische tradities. Het gaat daarbij om alle soorten kennis en wijsheden, en niet alleen om direct toepasbare kennis: kennis en wijsheid vergaren is intrinsiek een goede bezigheid. We kunnen deze les uit de islamitische tradities breder trekken naar de geesteswetenschappen van vandaag in het licht van het afbraakbeleid van deze regering.

Immers, het al zwaar ondergefinancierde en overbelaste hoger onderwijs, mag nog eens 10 – 20% van haar budget inkrimpen. Dit leidt tot een aantasting van de kwaliteit van onderwijs en een verhoging van de kosten voor studenten met minder keuze-, verbredings- en verdiepingsmogelijkheden en een flinke verzwaring van de werkdruk van de toch al onderbemensde afdeling. Op lange termijn leidt dit afbraakbeleid tot een enorme kaalslag in rijke traditie van de geesteswetenschappen die amper nog goed te maken valt.

Kleine studies zoals Duits, Koreastudies, Theologie, Arabisch en islam worden afgerekend op hun vermeende gebrek aan rendement. Daar zijn nogal wat vraagtekens bij te zetten. Zo verzorgen wij bij Islam, Politiek en Samenleving in Nijmegen veel cursussen met en voor studenten van andere opleidingen, voor mensen die verdieping willen voor hun baan, voor mensen die zichzelf verder willen ontwikkelen. In het licht van de vele discussies over islam en over het Midden-Oosten is de kennis die wij opdoen en uitdragen relevant, urgent en noodzakelijk. Lees bijvoorbeeld ook wat collega Joas Wagemakers van de Universiteit Utrecht daarover zegt.

Geloof is vloeibaar

Ik hoor het u zeggen, islam of religie, is dat niet een beetje achterhaald? Maar dan vergeten we dat het grootste deel van de wereldbevolking wel religieus is en dat ook in Nederland maar haar ver voortgeschreden secularisering religie en religiositeit nog steeds van belang is. Het is niet ongebruikelijk als iemand op sterven ligt, dat deze persoon nog graag een keer excuses wil aanbieden aan anderen voor wat er fout is gegaan. En in persoon afscheid wil nemen van zijn/haar naasten. Voor sommigen is dit een nadrukkelijk gebod vanuit islam of christendom of een andere religieuze stroming, voor anderen heeft het te maken met een schoon geweten. Waarom eigenlijk? Omdat men later voor God verschijnt? Of omdat men denkt dat er niks daarna is, maar misschien toch het zekere voor het onzekere wil nemen? In ieder geval zijn dit zaken die er écht toe doen voor mensen.

Religiestudies dan wel Islamstudies zijn op verschillende manieren relevant. Ik beperk me hier tot drie aspecten. Ten eerste, wereldwijd is de meerderheid van de bevolking dus wel degelijk religieus en ziet zichzelf ook zo. Alleen is dat misschien op manieren die niet meteen voor de hand liggen. Een christelijke stroming zoals de Pinksterbeweging is één van de snelst groeiende bewegingen wereldwijd. Hindoeïsme en Islam groeien zeer snel en het boeddhisme kent een wereldwijde verspreiding. Alternatieve vormen van religie en spiritualiteit variërend van wellness tot religieuze symbolen en motieven die terugkeren in de songs van Taylor Swift, gaan de hele wereld over en beïnvloeden het leven van mensen.

Traditie, houvast en oriëntatie voor de toekomst

Religies, ook in geseculariseerde landen zoals Nederland, blijven belangrijk voor houvast, verbondenheid en tradities. Ten eerste blijven religieuze instituties variërend van gebedshuizen tot bedevaarten, van liefdadigheids- en vrijwilligersorganisaties tot scholen en van kledingstijlen tot politieke partijen relevant in tal van samenleving; ook de Nederlandse. Ten tweede, juist in samenlevingen die minder sterke religieuze instituties zoals kerken kennen en steeds meer individualisering, blijven religies, religieuze symbolen en verhalen geïnspireerd door de religie, belangrijk als vormen van herkenning, verbondenheid en betekenis die verleden, heden en toekomst met elkaar verbonden. Soms is dat via feesten als kerst en Ramadan, soms via discussies over de kerstboom, paaseieren en of de Cito-toets niet moet wijken voor Carnaval of de centraal schriftelijke eindexamens voor Ramadan, soms via een fenomeen als De Passie uitgezonden door de EO. Maar we zien het ook terug in complottheorieën, de wijze waarop influencer Andrew Tate islamitische en christelijke conservatieve en seksistische boodschappen vermengd of hoe mensen bij hun eigen begrafenis toch iets met religie willen omdat hun overleden vader of moeder dat mooi gevonden zouden hebben. We zijn echt nog niet klaar met religie.

Religie, Politiek en Samenleving

De bovenstaande voorbeelden geven al dat religie niet zo’n helder begrip is: het is vloeiend, het is grillig. Sterker nog, het lijkt soms meer op een mode grill of iets wat je online kunt bestellen. Tegelijkertijd zien we ook krachten en ontwikkelingen die daar juist tegenin gaan: die zeggen dit is de religie en dat niet. Zo gedraagt een religieus iemand zich of juist niet. Of juist, zo gedraagt iemand die niet-religieus is zich of juist niet. Dit zien we bijvoorbeeld wanneer extreemrechts in Europa christelijke boodschappen, verwijzingen en verhalen gebruikt om te laten zien wie, volgens hen dan, écht Europees én wit én christelijk is. Religie, en dat is het derde punt, blijft een politieke rol spelen met consequenties voor onze samenlevingen en andere. Denk ook aan de huidige strijd in Palestina / Israël waar zowel christendom, jodendom en islam worden ingezet door politieke en religieuze leiders. Maar denk ook aan politieke discussies over de plek van religie en religieuze symbolen en kleding in het openbaar, stilteruimtes en gebedsruimtes op het werk of op scholen, over klokgelui en de oproep tot eredienst, over de vrijheid van religie, de rol van politieke partijen, over de relatie met vormen van racisme.

Religiewetenschappers gevraagd

Al deze aspecten hebben gevolgen voor de samenleving hier. We hebben mensen nodig die religies, het religieuze en religiositeit begrijpen, deze kunnen plaatsen in de politieke en sociale context van nu, van het verleden en van de toekomst. We hebben deze mensen nodig in de zorg, in het onderwijs, in de beleidssector, in buitenlandse dienst, in media en journalistiek. Mensen die zichtbare en onzichtbare rol van het politieke in religie en van religie in het politieke kunnen herkennen. Die met jongeren in gesprek kunnen over een zingevingscrisis of over een bekering tot religie of juist over het zich afkeren ervan. Die vanuit verschillende disciplines zich kunnen buigen over wat écht van belang is voor het leven van mensen.

Bij religiestudies en islamstudies is dit wat we doen. We gaan niet uit van een religie als een vanzelfsprekend lijstje van do’s and don’ts zoals de tien geboden of de vijf zuilen, maar we bekijken religie, het religieuze en religiositeit in de context van het individu, de samenleving en wereldwijd. Hoe het politieke en sociale daarbij een rol spelen en hoe religie een rol speelt in de samenleving en politiek van toen, nu en in de toekomst. Hoe religie werkt en hoe mensen zorgen dat religie werkt. In relatie tot islam kijken we, in Nijmegen, daarbij specifiek naar de relatie tussen de aloude teksten en de profeet en kwesties van gezag, het alledaagse leven en recht vandaag de dag in zowel het Midden-Oosten als in Europa en de relaties tussen beide regio’s vroeger en nu. Het gaat daarbij zowel om wat moslims van islam gemaakt hebben en maken als wat anderen ervan gemaakt hebben en nog steeds doen.

Daarbij is het verwerven van kennis over religie, maar laten we de andere geesteswetenschappen niet vergeten, intrinsiek van waarde. Het is kennis die ons verder brengt over hoe we ons tot de wereld van gisteren, vandaag en morgen kunnen verhouden op allerlei terreinen, die jezelf en je naasten verrijkt op vaak verrassende en onverwachte manieren. Met de huidige plannen moeten we echter dadelijk écht naar China gaan om kennis te verwerven en gooien we de snel veranderende en rijke tradities van de geesteswetenschappen in Nederland overboord. Nederland en de geesteswetenschappen verdienen beter.