'Maar niet de Profeet': protest, vrijheid en een experiment
Introductie
Er is veel te doen geweest en nog steeds over de film The Innocence of Muslims, vooral door de dood van de Amerikaanse ambassadeur in Libië. De woede, afkeer en walging van de film lijken breed gedragen onder moslims, maar zoals altijd verklaart dat niet de demonstraties. Daar is meer voor nodig; er zijn altijd meerdere groepen met ieder zo hun eigen belangen en motieven. Dat bleek bijvoorbeeld bij de protesten in Libanon, waar Hezbollah de toespraak van de paus bijwoonde en het protest uitstelde tot hij weg was en opriep tot religieuze tolerantie.
Een paar weken geleden vond op het Museumplein een demonstratie plaats tegen de Mohammed-film, het beledigen van de islam, ic. de profeet en tegen de Verenigde Staten en haar ‘war on terror’. Waarom ik zo laat ben met mijn verslag? Omdat ik nu eenmaal ook andere dingen te doen heb; ik word immers niet betaald voor dit blog. Een andere reden is dat we tegenwoordig gebaat zijn bij ‘slow research’; gedegen, diepgaand en niet meegaan met de waan van de dag. Dus neem ik rustig de tijd om goed na te denken over wat ik wel en niet publiceer in dit blog (of elders in andere professionele of meer wetenschappelijke publicaties).
De organisatie was in handen van Behind Bars / Straatdawah (over wie al eerder bericht HIER, HIER en HIER). Op de dag zelf werd bekend dat Sharia4Belgium/Sharia4Holland (s4b/s4h) ook aanwezig zou zijn; hetgeen gelijk verwachtingen schiep voor wat er ging gebeuren: geweld. Niet dat die verwachtingen er anders niet waren; de meest gestelde vraag van buitenstaanders aan mij tijdens de demo en erna was: ‘En? Rustig gebleven?’ of varianten daarop. Dat was ook de teneur van de berichtgeving later. Dat s4b eerder in Antwerpen een demo hield die uit de hand liep versterkte die indruk alleen maar. Het leidde ertoe dat één van de kandidaten voor het burgemeesterschap van Antwerpen (ja er zijn verkiezingen) stelde dat Antwerpen niet langer van iedereen kon zijn. Ook uit moslimhoek, imam Nordin Taouil, kwam kritiek op deze demo (waar geen vergunning voor was) en de rellen. S4b heeft een andere kijk op het hele gebeuren, zie het volgende filmpje:
[youtube:http://www.youtube.com/watch?v=kByV8V5DPOw]De demo
Ik kom rond half vier aan bij het Museumplein. De vlaggen zijn van verre te zien waaronder de vlag met de zegel van de profeet. Dit is een vlag die door meerdere groepen wordt gebruikt, waaronder ook Al Qaeda vandaar dat de vlag in de volksmond ook wel de Al Qaeda vlag genoemd wordt. Er is veel pers aanwezig, ik schat zeker zo’n 40 journalisten. Daarnaast zijn er zichtbaar zeker 25 agenten aanwezig, maar waarschijnlijk meer aan de hoeveelheid mannen met oortjes te zien. Het aantal demonstranten bedraagt zo’n 120, over de hele dag schat ik zo’n 150.
De demonstratie vindt plaats veraf van het Amerikaanse consulaat; zo’n 200 meter omdat Behind Bars geen toestemming kreeg om dichterbij te demonstreren. Nu stonden ze eigenlijk midden op het Museumplein bij de doorgaande weg hetgeen als podium nog niet zo slecht was ook al was de organisatie aanvankelijk verontwaardigd over die afstand.
Aan de periferie van de demonstratie staan veel mensen te kijken en een enkeling voert discussie met sommige deelnemers. Dat gaat over het algemeen in een goede sfeer. Er zijn mensen die bepleiten dat ‘we niets hebben aan radicalisme’ en dat we vroeg of laat toch ergens in het midden moeten uitkomen; waarop een van de demonstranten stelt dat het midden niet meer bestaat sinds de laatste verkiezingen. Andere moslims wijzen omstanders erop dat de groep die hier demonstreert niet alle moslims vertegenwoordigt. Ze lijken het wel eens te zijn met de kritiek van de demonstranten, maar vinden deze demonstratie, de slogans en het vlagvertoon maar niets. ‘Je moet deze lui niet serieus nemen’ zegt iemand. Zie ook het filmpje bij AT5.
De demonstratie bestaat uit diverse toespraken en het roepen van slogans zoals takbier!, la illah illa Allah en ook ‘obama obama, wij zijn allemaal osama’. Volgens de woordvoerder hebben ze van tevoren nagedacht over wat ze zouden roepen. ‘Jullie zoeken de grens op, dan wij ook.’ Met grens verwijst hij naar de profeet Mohammed. Volgens hem hebben ‘jullie’ (het westen, amerika) onze grondstoffen al, onze landen, onze vrouwen (Aafia Siddiqui), maar van onze profeet blijf je af. Dit hoorde ik ook tijdens de toespraken waarin voortdurend verwezen naar het onrecht in de moslimlanden, de aanvallen van Amerika: ‘Maar niet onze profeet!’ (Afgelopen weekend had ook de As Soennah moskee in Den Haag een bijeenkomst, met als titel ‘Allesbehalve onze Profeet‘ waar ik helaas niet bij kon zijn vanwege verplichtingen in Duitsland; met andere woorden een gevoel/grens die breder wordt gedeeld in activistische kringen). In de toespraken werd ook voortdurend een beroep gedaan op moslims als ‘broeders’ om op te komen voor elkaar in de ‘oorlog tegen moslims’ en in de strijd van de moslims tegen de tawagheet (afgoden / tirannen). Met name de verwijzingen naar Jemen, waar Amerika voortdurend aanvallen uitvoert met drones, waren legio . Af en toe waren er verwijzingen naar de Nederlandse politiek, in het bijzonder Wilders. Opvallende andere slogans op borden waren ‘We are all…’ en dan volgde bijvoorbeeld Anwar Al Awlaki (gedood door de VS samen met zijn 16-jarige zoon Abdulrahman) en Mohammed Bouyeri.
Aan het einde van de demonstratie wordt er gebeden. Daarvoor wijst de organisatie erop dat mensen rustig en vreedzaam moeten vertrekken zoals de demonstratie ook begonnen is. Dit betekent niet massaal door de straten gaan, spullen inleveren bij de organisatie. De politie wijst later enkele individuen erop dat ze niet gemaskerd door de straat mogen. Tijdens de demonstratie bedekten velen hun gezicht. ‘We gaan terug naar huis, vreedzaam zoals we de demonstratie begonnen zijn, terug naar onze site’. De laatste is een verwijzing naar de website Dewaarheid.nl.
Het gebed wordt uitgevoerd door ongeveer 110 mensen. En zeer nauw gadegeslagen door de pers die de fotocamera bijna op de biddende mannen drukt. Het visuele aspect is klaarblijkelijk erg aantrekkelijk voor de journalisten. Na afloop van het gebed volgt er nog een oproep om geld in te zamelen voor ‘broeders in Syrië’. Ik praat nog wat na met de woordvoerder van Behind Bars en, (helaas maar heel kort, maar ik was al te laat voor een afspraak en moest dus weg) ook even met nog wat andere jonge jongens.
Video-impressies
Er was veel aandacht voor de demonstratie vanuit reguliere media. Zie Novum:
[youtube:http://www.youtube.com/watch?v=3De2-GHO1nk]
Maar ook door anderen zijn er verslagen gemaakt. Zie de filmpjes van Milatu Ibrahim.nl/Salafimedia.nl:
[youtube:http://www.youtube.com/watch?v=cJ44jgrOy4w] [youtube:http://www.youtube.com/watch?v=M9BP7Dqado0]Hier een impressie van de organisatie zelf:
[youtube:http://www.youtube.com/watch?v=ZDWf1_1-4go]
[youtube:http://www.youtube.com/watch?v=5N6gEsPvz2s]
Controverse
Natuurlijk was er ook de nodige controverse over de demo. Ik laat de opinies van de gebruikelijke columnisten e.d. even buiten beschouwing; die zijn er teveel en voegen eigenlijk niks toe. Interessanter zijn de commentaren vanuit de hoek van moslims. Zo stelde Abdelkarimo op Joop.nl dat types als Sharia4Belgium (‘onkruid’) de stem van de moslims kapen en dat moslims daar zelf stelling tegen moeten blijven nemen. Een soortgelijk argument kwam van Samira Bouchibti die stelde af te willen van ‘wilde mannen’ die vrouwen de wet proberen voor te schrijven en het ‘aanzien’ van het geloof bepalen. Mohamed Azahaf vond dat moslims zich niet zo moeten laten provoceren door dit soort films en meer kennis op moeten doen over de islam zodat men met wijsheid kan reageren. Jongerencentrum Argan tenslotte riep op tot bezinning.
Abou Moussa, woordvoerder van Behind Bars, diende Abdelkarimo van repliek en vond diens stuk slordig, denigrerend en getuigen van weinig respect voor pluralisme onder moslims. Zie verder ook de discussie op dit blog waar Abou Moussa reageert: HIER en HIER. In de reactie op mijn stukken stelt Abou Moussa dat de demonstratie niet bedoeld was om de wij-zij tegenstelling te scheppen of te versterken. De indruk zou inderdaad gewekt kunnen worden dat ik dat stel, aangezien ik eerder beschrijf dat demonstraties in het algemeen dienen om de wij-zij tegenstelling aan te scherpen. De situatie ligt wat complexer dan ik hier kan uitleggen. Men was inderdaad tijdens de demonstratie erg voorzichtig om de tegenstelling tussen wij (als in Nederlanders) en zij (als in moslims) niet teveel de boventoon te laten voeren; men richtte zich vooral tegen de VS. Of dat ook echt lukte is natuurlijk de vraag gezien de slogans en de protestborden en ook gezien het feit dat de demo nu eenmaal geïnterpreteerd wordt binnen het kader van het islamdebat dat bol staat van de wij-zij tegenstellingen. Dus ook al is het niet de bedoeling dan nog kan dat wel gebeuren door de wijze waarop anderen er betekenis aan geven.
Niet onze profeet
Het belang van het idee ‘onze profeet’ kan het best duidelijk gemaakt worden aan de hand van een experiment dat W.J.T. Mitchell, de pionier van het vakgebied van Visual Studies, eens uitvoerde met zijn studenten. Ik heb er even over nagedacht omdat met enkele van mijn Twitter followers te doen, maar daar heb ik toch maar van afgezien. Het experiment verloopt ongeveer als volgt:
Haal een foto tevoorschijn van iemand die je zeer nabij staat, die je lieft hebt, maar die niet meer leeft. Stel nu dat ik je opdraag te spuwen op de foto, de ogen van de persoon op de foto door te prikken en het in brand te steken of in stukken te scheuren.
Zou je dat doen? Zeer waarschijnlijk geldt voor de meeste mensen dat ze dat niet zouden doen. En als ik de foto uit jouw handen zou grissen en het vervolgens zou bespuwen, de ogen doorprikken en in brand steken of in stukken scheuren? Zou je dat toelaten? En als ik het gedaan had, zou je me ermee weg laten komen? Ook hier geld; in de meeste gevallen waarschijnlijk niet.
En waarom eigenlijk niet? De foto is geen levende persoon. Het is maar een foto waarop iemand afgebeeld staat. Meer niet. Het is niet alsof we de persoon zelf bespuwen, de ogen uitsteken, verbranden of verscheuren. Toch? Of juist wel? De meeste mensen zullen een foto van een overleden dierbare (vriend, vriendin, partner, kind, vader of moeder) niet snel beschadigen of vernietigen. We behandelen de foto wel degelijk als een persoon ook al is het ‘slechts’ de afbeelding van die persoon; maar die afbeelding is natuurlijk wel verbonden met herinneringen, een gevoel van ergens bij te horen, het gemis van een bepaald persoon, de pijn die gevoeld wordt nu een persoon er niet meer is, het verlangen naar iemand, enzovoorts. Sommige afbeeldingen raken mensen dus, roepen bepaalde gevoelens en herinneringen op waar mensen op een bepaalde manier op reageren.
In het geval van de profeet Mohammed is dat voor sommige, en ik schat in veel, moslims min of meer gelijk (er zijn mensen voor wie de profeet Mohammed nog dierbaarder is dan hun ouders). In het volgende Youtube filmpje met een Amerikaanse woordkunstenaar wordt dat heel aardig verwoord:
[youtube:http://www.youtube.com/watch?v=sDqnRqTVtCo]
Maar wat nu als iemand je moeder als oneindig slecht ziet en haar nakomelingen ook? En vervolgens doelbewust de foto besmeurt en vernietigt om een reactie uit te lokken. En dat niet één keer, ook niet twee keer, ook niet drie keer, ook niet vier keer, maar toch al zeker voor de vijfde keer? Hoe zou je dan reageren? En als je ‘verkeerd’ reageert zegt de dader ‘zie je wel’ en ‘wat doe je moeilijk, het is toch maar een plaatje’. En als je niet reageert, heeft de dader dan waar hij je wil hebben: murw, moegebeukt en uiteindelijk onderworpen? Of betekent geen reactie dat je uit het spel van actie-reactie stapt en niet meer mee doet met het spel? En is het inderdaad zo vreemd dat in deze omstandigheden iemand over gaat tot het gebruik van geweld, zoals ook Nuweira Youskine al begrijpelijk probeerde te maken in relatie tot de Mohammed film (tot ongenoegen van sommigen). En al is het gebruik van geweld voor degene die de foto ontheiligt wellicht een teken van irrationaliteit die met religie samenvalt, voor de gelovige kan het ontheiligen van de foto een daad van geweld zijn. Immers, de liefdevolle herinnering van moeders zoon of dochter moet op plotselinge, onverwachte en drastische wijze wijken voor de nare herinnering van de dader zonder dat de eerste daar enige zeggenschap of controle over heeft.
Slotoverwegingen
En dan mijn aanvankelijke idee om dit experiment uit te voeren met enkele volgers op Twitter. De reden waarom ik besloot het niet te doen, was om dat dit te diep in zou grijpen in de levens en gevoelens van mensen en ik hen niet wilde kwetsen maar alleen ‘gebruiken’ om een punt te maken. Ik besloot echter (na enkele tweets en een mail) dat dat het niet waard was en niet ethisch verantwoord voor mij als persoon en als onderzoeker. Is deze terughoudendheid nu zelfcensuur en heb ik de vrijheid van meningsuiting geweld aangedaan? Immers ‘gekwetst’ zijn is een subjectief begrip en dat kan iedereen wel roepen en buigen voor geweld is natuurlijk helemaal uit den boze. Verliest de vrijheid van meningsuiting daarmee niet een heel belangrijke dimensie, namelijk die van de vrijheid? De vrijheid namelijk om niks te zeggen, of je woorden anders in te kleden? Is de vrijheid niet geworden tot een dwangbevel om het liefst zo direct mogelijk te zijn en betekent direct zijn grof zijn en geen rekening houden met de gevoelens van anderen? Is dat een gevolg van het feit dat we zo nodig oprecht en authentiek moeten zijn en het idee dat je dat alleen bent als je niet beperkt wordt door wat anderen van jou en je opvattingen vinden? En de manier omdat te laten zien is door uitermate grof te zijn?
Laat het voorbeeld van die foto’s ook niet zien dat het waanidee van de absolute vrijheid van meningsuiting helemaal niets te maken heeft met een vrije uitwisseling van ideeen en democratisch debat? Dat, als je het idee van absolute vrijheid van meningsuiting aanhangt, er geen enkele reden meer is om doodsbedreigingen te verbieden? Of haatzaaien? Sterker nog dat het volkomen onlogisch is om dat te doen, Immers, dat is allemaal in ‘the eye of the beholder’ en daarmee niet objectief vast te stellen? En meer nog, als ik oproep tot geweld en iemand anders voert het uit, waarom zou dat dan mijn schuld zijn? Iemand is toch zeker verantwoordelijk voor zijn eigen daden? Of worden moeten doodsbedreigingen toch afgewezen worden omdat deze woorden misschien wel degelijk een daad van geweld inhouden. Immers, het beperkt anderen in hun autonomie; net zoals het opzettelijk ontheiligen van de foto van een dierbare dat ook doet?
Naast het aantasten van die autonomie, is er nog een ander punt dat uit bovenstaand voorbeeld komt: namelijk de relatie tussen mensen. Je zou kunnen stellen dat in het geval van mensen die je tot je eigen kring rekent, terughoudend bent om hen te kwetsen en dat je hen zeker niet doelbewust kwetst. De waarde die je dus aan bepaalde relatie hecht, bepaalt de waarde die je hecht aan bepaalde uitingsvormen. Daar zitten natuurlijk altijd gradaties in; je familie betekent over het algemeen meer dan je collega’s en je buren meer dan iemand ‘down under’. Vandaar ook dat iedereen wel eens een leugentje om bestwil vertelt of dat je bepaalde onderwerpen in bepaalde kringen niet aanroert. In alle situaties zeggen wat je denkt is dan ook niet het feest van de vrijheid van meningsuiting of heldendom, maar vooral moreel autisme. Soms is dat handig, als je vindt dat bepaalde dingen echt gezegd moeten worden, als taboes doorbroken moeten worden, enzovoorts.
De makers van deze film maken hun punt over de ruggen van joden en doelbewust ten koste van moslims tegen wie men eigenlijk zegt, we zien je niet als medemens. En in die zin valt de film zeker onder het kopje haatzaaien. Dat is kwalijk in een samenleving waarbij het belangrijk is om in tijden van globalisering en individualisering de sociale cohesie en sociale veiligheid te bewaren.
Ik zeg als volger dat ik dit één van je sterkste stukken vind! Eerder heb ik je al gemeld dat ik je objectiviteit heel erg waardeer, niet zo zeer alleen het schrijven, dit keer onderstreep je dat met een aantal sterke voorbeelden. Zonder te vervelen is je objectiviteit, natuurlijk buiten de feiten die je aanhaalt, de krent in dit artikel!
Sterk stuk dat ik ga aanbevelen.
Bedankt voor dit artikel.
Bedankt voor de inkijk in de keuken van het anthropologisch wetenschappelijk onderzoek. Neem daar inderdaad de tijd voor en ik hoop dat beleidsmakers daarvoor de middelen ter beschikking zullen stellen.