Religie & Lokaal Bestuur – Vertrouwen tussen moslimorganisaties en lokale overheden

Niet voor het eerst en waarschijnlijk ook niet voor het laatst, maar vorig jaar was er de nodige discussie over de rol van religieuze organisaties in het publieke domein. Zo was Mirjam Bikker (ChristenUnie) behoorlijk ontstemd over de uitspraken van VVD-leider Dilan Yesilgöz dat geloof met een ‘georganiseerd of politiek karakter’ ‘heel gevaarlijk’ kan worden. Daarnaast is er bijvoorbeeld de Wet transparantie maatschappelijke organisaties (Wtmo). Deze wet zou ervoor moeten zorgen dat het buitenland geen ongewenste invloed heeft in Nederland via donaties aan maatschappelijke organisaties. De wet past in een reeks van dezelfde soort wetgeving waarmee de overheid stelt het witwassen en financieren van terrorisme te willen bestrijden en die zich specifiek richt op organisaties van moslims. De wet is nog onderwerp van debat en (religieuze) goede doelen en andere organisaties laten hier hun stem horen.

Met het idee lokale besturen en organisaties te ondersteunen met gerichte wetenschappelijke kennis op dit terrein, hebben Robert van Putten, Sophie van Bijsterveld en Paul van Sasse van IJsselt de redactie gevormd van het boek Religie en Lokaal Bestuur – (In-)formele kaders, Beleidspraktijken, Religieuze Geletterdheid en Professionaliteit. Het boek verschijnt deze maand (januari 2025) Academische Uitgeverij Eburon, uitgegevens namens het Vereniging Thijmgenootschap. Het biedt handvatten voor inclusief beleid door aandacht voor juridische structuren, interreligieuze samenwerking, religieuze geletterdheid en respect voor diversiteit. Interessant voor beleidsmakers op lokaal niveau. De verschillende auteurs in deze bundel bespreken (1) de juridische, historische en ideologische kaders en achtergronden (2) leerzame praktijken op gemeentelijk niveau, (3) de noodzaak voor religieuze geletterdheid voor beleidsmakers en (4) reflecties op de omgang met religie.

Ik had de eer één van de hoofdstukken te mogen verzorgen: ’Hij is bij mij thuis geweest!’ vertrouwen tussen moslimorganisaties en lokale overheden.‘Hij is bij mij thuis geweest om te eten’! Dit verzuchtte één van mijn gesprekspartners naar aanleiding van het nieuws dat in zijn gemeente een onderzoek had plaatsgevonden in het kader van terrorismebestrijding en antiradicalisering. Deze onderzoeken werden verantwoord door te verwijzen naar het vertrek van jonge moslims naar Syrië en naar de aanslagen van Al Qaeda en IS in Europa. De verzuchting van mijn gesprekspartner geeft iets weer van de verbijstering en de verontwaardiging en het ongeloof die ontstonden naar aanleiding van deze onthullingen. De aangehaalde verzuchting met een verwijzing naar een huiselijk tafereel verraadt daarbij dat het hier niet zomaar ging om een zakelijke vertrouwensbreuk, maar om een vertrouwensbreuk als een persoonlijke en intieme kwestie.

Het is deze kwestie van vertrouwen in het lokaal bestuur vanuit het oogpunt van de burger, dat ik hier verder onderzoek. Immers, het thuis uitnodigen van iemand doet vermoeden dat er voorheen wel sprake was van vertrouwen. Is de vertrouwensbreuk dan veroorzaakt door de publicatie van de heimelijkheid van het onderzoek in NRC? Of wijst het onderzoek dat gedaan werd op iets anders: een wantrouwende overheid die onderzoek doet naar de eigen samenwerkingspartners en daarmee eigenlijk ook een onbetrouwbare overheid is?

Dit hoofdstuk biedt geen alomvattende antwoorden op deze ingewikkelde vragen, maar wel aanknopingspunten waar wij in onderzoek naar religie en lokaal bestuur op moeten letten en waar het lokaal bestuur zich goed van bewust moet zijn als het gaat om vertrouwen. Allereerst zal ik ingaan op de kwestie van de heimelijke onderzoeken. Vervolgens ontleed ik het begrip vertrouwen. Daarna laat ik zien hoe een vertrouwensbreuk meer dimensies heeft dan alleen de directe relatie tussen overheid en burger. De vertrouwensbreuk strekt zich uit over het sociale, spirituele en morele domein. Het eindigt met enkele kritische beschouwingen over handreikingen voor openbaar bestuur én religieuze organisaties.

Bekijk vooral ook even de onderwerpen van de andere zeer boeiende en nuttige hoofdstukken. Het boek is te bestellen via Eburon, BOL.com en de lokale boekhandels.