Religie in een liberale democratie: routes en attitudes
Er wordt wat gedebatteerd in Nederland. En vaak komt islam daarbij wel om de hoek kijken zoals in het debat over de grenzen van de vrijheid van meningsuiting recent in Amsterdam. De organisatoren Aknarij en KMAA signaleerden daarbij dat het debat over de vrijheid van meningsuiting vooral gevoerd wordt door de autochtone elite (maar wel vaak over de integratie van allochtonen). Aan de andere kant is er ook de veel gehoorde (maar toch echt vaak onterechte) klacht dat de meerderheid van de allochtonen (nou ja eigenlijk moslims) afwezig is wanneer de vrijheid van meningsuiting bruut wordt aangetast. Er lijkt toch wel een tegenbeweging te zijn, zo signaleren Groen en Kranenberg in Opstand der Gematigden. Het felle islamdebat heeft volgens hen moslims weerbaarder gemaakt. Ook Dick Douwes stelde recent zoiets in zijn bijdrage aan Mist in de Polder. Maar hij stelt, naar aanleiding van Fitna, dat de trendbreuk niet zozeer ligt in de inhoud van de reacties (die is terughoudend en is dat al zeer lang), maar in de vorm ervan. Men blijft terughoudend, maar is wel goed zichtbaar en professioneler richting de media.
Deze toegenomen zichtbaarheid (een these die ik wel ondersteun, in tegenstelling tot die over weerbaarheid) roept wel weer zo zijn eigen dynamiek op in ieder geval als het gaat over de plaats van religie in de samenleving. Het debat daarover wordt gevoerd en zowel islamitische als christelijke (migranten-)groepen spelen daar zo hun eigen rol in. Daarover gaat het symposium dat op 15 mei wordt gehouden aan de VU in Amsterdam.
Binnenkort is er aan de Vrije Universiteit in Amsterdam
2009-05-15 Publiekssymposium “Orthodoxe religie in een liberale democratie” – 2009 – Faculteit der Sociale Wetenschappen, Vrije Universiteit Amsterdam
De afgelopen decennia is het aantal religieuze stromingen in Nederland toegenomen. De manier waarop deze – maar ook gevestigde – religieuze groepen zich presenteren is zeer verschillend, variërend van assertief tot geïsoleerd. Door de manier van hun optreden, en de thema’s die ze aanroeren, wordt het debat over de plaats van religie in de samenleving heviger gevoerd. Zowel islamitische als christelijke migrantengroepen spelen hierin een belangrijke rol. Op dit symposium wordt naar een aantal van deze groepen en naar de betekenis die zij hebben voor de Nederlandse samenleving gekeken.
De eerste hoofdspreker, prof. Fred van Lieburg, zal de theologische en maatschappelijke spanningen binnen het bevindelijke gereformeerde volksdeel duiden. De ontwikkeling van de Islam in Nederland sinds de jaren zestig is het onderwerp van prof. Thijl Sunier, de tweede hoofdspreker. In de middag wordt in een aantal sessies actueel onderzoek gepresenteerd, zoals de start van een nieuw project over ‘religie in de stad’, radicale christenen en moslims in het publieke domein, de pedagogische rol van migrantenkerken en kerkopbouw in nieuwbouwwijken.
Deze studiedag wordt georganiseerd door het tijdschrift Religie & Samenleving en de Vlaams-Nederlandse Werkgroep Godsdienstsociologie i.s.m. VISOR (VU Amsterdam). Informatie over het programma bij dr. Peter Versteeg, 020 5982965; pga.versteeg@visor.vu.nl. Aanmelden bij dr. Erik Sengers erik-sengers@planet.nl en door overmaking van de deelnemersbijdrage à EUR 15,- op rek. 29.64.28.159 t.n.v. werkgroep godsdienstsociologie te Amsterdam. Uiterlijk een week vantevoren krijgt u een digitaal programmaboekje met nadere gegevens.
Aanvang 9.30uur, om 12.30 is er een lunch op eigen gelegenheid. Einde 16.30uur
De VU bevindt zich op 7 minuten loopafstand van NS + metro station Amsterdam Zuid (uitgang Parnassusweg). Ook bereikbaar via tramlijn 5 en 51 vanaf Amsterdam CS en Amsterdam Amstel (halte De Boelelaan/VU)
Eén van de issues die zonder meer aan bod zal komen is de discussie over de scheiding kerk-staat. De discussie over de scheiding kerk-staat woedt al enige tijd. Allochtonen Weblog heeft hierover een mooi dossier aangemaakt. Wanneer we dat dossier en andere stukken doorlopen vallen de verschillende definities en omschrijvingen over deze scheiding op. Deze staan niet allemaal zo keurig vermeld (dat is een eerste kenmerk eigenlijk; dat men nauwelijks uitlegt wat men onder de scheiding kerk-staat verstaat), maar zo tussen de regels door kunnen we ze toch wel ontleden.
Amsterdams College verwaarloost kernwaarden – Opinie – de Volkskrant
dat de scheiding van kerk en staat een verworvenheid betreft, die wezenlijk is voor een moderne open, democratische samenleving.
Allochtonenweblog: Steun voor Amsterdamse notitie over de scheiding van Kerk en Staat
Scheiding van kerk en Staat betekent dat er in de verhouding tussen kerk en staat geen institutionele zeggenschap over en weer mag zijn. De overheid mag de staat volgens eigen inzichten, zonder zeggenschap van de kerken inrichten. De kerken zijn vrij van overheidsinmenging bij de vormgeving van hun kerkelijke organisatie en in de aanstelling van hun functionarissen. Ook mag er geen rechtstreekse inhoudelijke zeggenschap zijn. De overheid mag zich niet met de geloofsleer bemoeien. Omgekeerd hebben de kerken geen formele positie in de publieke besluitvormingsprocedure en kunnen aan het handelen van de overheid niet louter godsdienstige maatstaven worden aangelegd.
Allochtonenweblog: In Amsterdam zijn kernwaarden juist in goede handen (Job Cohen)
Wel constateren wij dat het principe van scheiding van kerk en staat een specifieke inhoud heeft, te weten: in de verhouding tussen kerk en staat mag geen institutionele zeggenschap over en weer zijn, evenmin als rechtstreekse inhoudelijke zeggenschap. Dat betekent dat het beginsel van scheiding van kerk en staat bepaald niet de hele lading dekt als het gaat om de verhouding tussen overheid en religie.
Het is een belangrijk uitgangspunt dat samen met drie andere beginselen, te weten de vrijheid van godsdienst, het gelijkheidsbeginsel en de neutraliteit van de overheid, de verhouding tussen overheid en godsdienst(en) in Nederland bepaalt. Het Amsterdamse College stelt dat deze vier principes in hun onderlinge samenhang scherp voor ogen gehouden moeten worden. Zij bieden maximale ruimte aan de pluriformiteit in de samenleving.
Allochtonenweblog: Amsterdam schendt scheiding kerk & staat
De definitie die al jaren door de regering wordt gebruikt, luidt: scheiding van kerk en staat betekent dat de overheid zich niet mag inlaten met de interne organisatie van godsdienstige instanties en evenmin met de religie en de leerstukken daarvan.
Sinds de jaren 80 is de overheid zich echter steeds meer gaan mengen in godsdienstige aangelegenheden en organisaties, zeker als het gaat over moslims en de islam.
Allochtonenweblog: De scheiding van kerk en staat loopt gevaar (Karabulut en Kant)
Het loslaten van de scheiding van religie en staat wordt vaak gerechtvaardigd met het argument dat de islam een plek moet vinden in Europa en Nederland. Maar sinds wanneer is het een overheidstaak om religies een plek te geven?
Geen bemoeienis
De overheid moet religies met rust laten zolang hun volgelingen de rechtsstaat respecteren, veel verder dient de bemoeienis niet te gaan.De scheiding van religie en staat ligt steeds meer onder vuur. Politici die zich werkelijk willen inzetten voor de ontwikkeling en participatie van álle Nederlanders zouden die grens te vuur en te zwaard moeten verdedigen.
Scheiding kerk en staat is geen scheiding geloof en politiek
Sinds de Verlichting vinden velen dat het politieke debat verschoond dient te blijven van geloofsopvattingen en religieuze overtuigingen. Nu is dat op zichzelf een legitieme opvatting, maar wel heel iets anders dan de scheiding van kerk en staat! Dit rechtsstatelijke beginsel houdt in dat de kerk en de staat te onderscheiden ambten zijn, met elk een eigen bevoegdhedensfeer, en dat de één institutioneel niet over de ander regeert. Dit beginsel verzet zich er derhalve tegen dat de staat directe zeggenschap heeft over de eigen, interne aangelegenheden van de kerk (caeseropapie), maar evenzeer dat spiegelbeeldig de kerk bevoegdheden die aan de staat zijn voorbehouden aan zich trekt (ecclesiocratie).
Winkeliers in actie voor koopzondag – DePers.nl
Op de actiesite Stopzondagsluiting staan op dinsdagmiddag rond de vijfhonderd reacties. Veel mensen die reageren roepen kreten als ‘stop de betutteling’ en ‘handen af van de koopzondag’. Critici wijzen naar de christelijke partijen in de regering, de ChristenUnie en het CDA, die de scheiding tussen kerk en staat schenden.
D66 Europa – Liberale vrouwen op de bres voor scheiding kerk en staat
Liberale vrouwen op de bres voor scheiding kerk en staat
“Verklaring van Brussel” om religie buiten politiek EU te houden –
De liberale Europarlementariërs Jeanine Hennis-Plasschaert (VVD) en Sophie in ‘t Veld (D66) waarschuwen tegen inmenging van religie in de politiek.
VVD Den Haag: Reactie B&W op “scheiding kerk en staat door wethouder Baldewsingh”
De VVD-gemeenteraadsfractie heeft moeite met de uitspraken van wethouder Baldewsingh over het subsidiëren van sociale activiteiten van kerken, moskeeën en hindoetempels. Hiermee komt volgens de liberalen de scheiding tussen kerk en staat onder druk te staan.
In een notendop gaat het daarbij om een afspraak tussen kerk en staat over de mate van ieders autonomie en eventuele financiële ondersteuning waarop kerken wel of niet mogen rekenen. Deze afspraak is echter niet geconcretiseerd in wetgeving, maar wordt afgeleid uit Grondwetsartikelen 1 en 6 waarmee de gelijkheid van burgers en de vrijheid van godsdienst worden geregeld.
“Nederland kent een scheiding van kerk en staat. Daarin is het geloof primair een zaak van burgers en niet van de staat. Hiermee wordt zowel de godsdienstvrijheid als het seculiere karakter van de staat gegarandeerd (vgl. TK 2003-2004, 29 614, nr. 2, Nota Grondrechten in een pluriforme samenleving).”
’God en Allah horen achter de voordeur’ – Trouw
Hirsi Ali confronteerde jonge moslimkinderen met de vraag: wat vind je belangrijker, Allah of de Grondwet? Als ze dan Allah zeiden, zei ze: zie je wel, democratie en islam zijn niet te verzoenen.
„Toch is het een legitieme vraag, maar het kan voor gelovige mensen allebei waar zijn. In het publieke domein is de Grondwet het belangrijkste, achter je voordeur mag God dat zijn. Ik ken veel VVD’ers met een katholieke, protestantse of islamitische achtergrond die de vraag zo beantwoorden.”
Wellicht wat te zwart-wit en bovenstaande is natuurlijk maar een selectie (ik heb daarbij niet gestreefd naar representativiteit maar naar zoveel mogelijk verschillende opvattingen). Deze selectie lijkt toch wel aan te geven waar het in de meeste discussies om gaat:
- Moet religie de staat met rust laten?
- Moet de staat religie met rust laten?
Verder komt naar voren dat de indruk bestaat dat ‘we dit al lang geregeld hadden’ maar dat er nu bijzondere omstandigheden zijn. Misschien nog het duidelijkst naar voren gebracht in het volgende citaat van de PvdA:
Partij van de Arbeid | Overheidssteun aan religieuze groepen belemmert integratie
Met zo’n rijke traditie van ‘leven en laten leven’ zouden ook nieuwe godsdiensten gemakkelijk hun plaatsje kunnen vinden, was het idee. De grenzen zouden worden bepaald door de Nederlandse wet.
Dat deze verwachting voor wat betreft de islam niet is uitgekoomen is te wijten aan twee factoren:
– Er is sprake van gedragingen die in Nederland niet of nauwelijks meer voorkwamen en waarbij men zich beroept op het geloof. Dat varieert van kleine ergernissen als het weigeren van een hand tot kwesties die in strijd zijn met de beginselen van onze rechtsstaat, zoals eerwraak.
– Deze gedragingen beperken zich niet, zoals bij de streng gelovige christelijke stromingen, tot een beperkt geografisch gebied, zodat je er geen last van hoeft te hebben als je dat niet wilt, maar doen zich bij uitstek voor in de grote steden. Steden die juist altijd symbool stonden voor het principe van ‘leven en laten leven’.
Ongeacht de precieze vragen (laat staan de antwoorden) die men stelt lijken die overwegingen voortdurend een rol te spelen. Vooral de eerste dan, maar ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat ook de tweede een grote rol speelt.
Welke concrete zaken ontlokken nu vooral de discussie over de scheiding kerk-staat? De belangrijkste van de afgelopen jaren zijn volgens mij:
AD.nl – Utrecht – Utrecht opent loket in moskee
Utrecht opent loket in moskee
Door RENÉ CAZANDER
UTRECHT – In de moskee Omar Al Farouk aan de Winterboeidreef bij station Overvecht openen de stichtingen Stiva en Ward volgende week vrijdag twee informatieloketten: een voor mannen en een voor vrouwen.
Deventer geeft ‘evangelische hulp’ aan prostituees • Binnenlands Bestuur
Deventer geeft ‘evangelische hulp’ aan prostituees
24.03.09 • 0 reacties
De gemeente Deventer neemt ‘Het scharlaken koord’ in de arm om prostituees een nieuwe carrière te bieden. De overkoepelende stichting waar dit onder valt, heeft een sterk evangelische missie. GroenLinks vindt daarom dat de gemeente niet met hen in zee moet gaan..
AD.nl – Den Haag – Ook subsidie kerk en moskee
Ook subsidie kerk en moskee
Door MAARTEN BRAKEMA
DEN HAAG – Ook kerken, moskeeën en mandirs (hindoetempels) moeten subsidie kunnen krijgen van de gemeente.
afbeelding vergroten FOTO ANP
Niet voor religieuze bijeenkomsten, maar wel als ze sociale activiteiten organiseren.
IslamWijzer Forums – News – Open brief aan critici van IslamWijzer
De IslamWijzer was nog niet in de digitale lucht of er dienden zich critici aan die de overheidssubsidie aan dit project ter discussie stelden. Zij brachten twee bezwaren naar voren. Ten eerste zou de IslamWijzer een platform zijn om één bepaalde islamitische stroming (de zgn. ‘liberale islam’) te bevorderen. Ten tweede zou door de overheidssteun aan dit initiatief de scheiding tussen staat en kerk/moskee worden aangetast. De projectgroep ‘IslamWijzer’ dient hen van repliek.
D66 hekelt subsidie Youth for Christ
Fractievoorzitter van D66 Alexander Pechtold wil opheldering van minister van Jeugd André Rouvoet (ChristenUnie) over een door zijn ministerie verstrekte subsidie aan Youth for Christ (YfC).
Pechtold vraagt zich af waarom de christelijke organisatie driehonderdduizend euro subsidie heeft ontvangen. Hij vreest dat de scheiding van kerk en staat in het geding is.
Weg met apartheid! – Opinie – de Volkskrant
Ook religieuze activiteiten ontbreken niet in het Utrechtse lijstje. Zo krijgen het Ramadanfestival (20 duizend euro!), diverse Iftar-maaltijden, het wereldfeest Sint Jan de Doper, ‘activiteiten Marokkaans-Islamitische gemeenschap’ en het oogstfeest van de hindoes geld toegeschoven.
Hoofddoekenbrigade
In Amsterdam wordt de orthodox-islamitische Poldermoslima Hoofddoekenbrigade onder het goedkeurend oog van politiek correct Nederland gesubsidieerd.
Onze persoonlijke favoriet is kickbokslessen voor hangjongeren
Leve de integratie! Oh ja, omdat de ChristenUnie in het Utrechtse college zit, krijgen diverse kerkcentra natuurlijk ook geld en mag Youth for Christ het pannavoetbal organiseren. Maar het is toch geen taak van de overheid religieuze activiteiten te sponsoren?
RTV Utrecht: Halal en koosjer eten op stadhuis Utrecht
De catering in het Utrechtse stadhuis gaat halal en koosjer eten aanbieden. Het college heeft dat besloten op verzoek van verschillende raadsleden.
Stop subsidies voor festivals rond ramadan – Opinie – de Volkskrant
Een ander storend aspect is de betrokkenheid van overheidsinstellingen en geloofsneutrale maatschappelijke organisaties. Los van geldelijke donaties die men verstrekt aan de ramadanactiviteiten (ik dacht dat we scheiding van kerk en staat hadden), constateer ik in toenemende mate de eendimensionale focus op de identiteit van de Marokkaanse of Turkse Nederlander.
KVR31809 – Kamervraag met antwoord – ikregeer.nl
Vragen naar aanleiding van bericht ‘Tophoofddoekshow’ op website tophoofddoeken.nl, over het mede-organiseren van een dag ter ere van de hoofddoek. Volgens indiener mag de gemeente hier geen belastinggeld aan spenderen en spreekt de gemeente ten onrechte steun uit aan de islam.
Amsterdam gaf bewust steun aan moskee
De gemeente Amsterdam wilde met de financiering van de Westermoskee van de Turkse organisatie Milli Görüs voorkomen dat ”externe islamitische partijen” geld in de moskee zouden steken.
De gemeente vreesde dat die partijen anders zeggenschap over de moskee zouden krijgen.
Dat schrijft wethouder Maarten van Poelgeest (GroenLinks, Grondzaken) in een brief aan de gemeenteraad. De oppositiepartijen VVD en CDA willen opheldering over deze ”vorm van subsidiëring” door de gemeente van een religieuze organisatie.
De gemeente kocht in 2005 de grond van de Turkse organisatie Milli Görüs, waarop de Westermoskee zou worden gebouwd, en betaalde daarvoor bewust twee miljoen euro te veel. De gemeente vulde daarmee het tekort aan dat Milli Görüs had voor de bouw van de moskee. De grondaankoop is destijds niet aan de gemeenteraad voorgelegd, omdat dat volgens de regels niet nodig was.
VVD-fractievoorzitter Eric van der Burg vindt dat de grondaankoop direct aan de gemeenteraad had moeten worden voorgelegd, al was dat volgens de regels niet nodig.
’Voorwaarden aan moskeebestuur schenden de scheiding tussen kerk en staat’ – Trouw
Volgens de woordvoerder van de Protestantse Kerk in Nederland is het ’niet goed voorstelbaar dat onze plaatselijke gemeenten voorwaarden accepteren over hun koers of banden met andere kerken, om een bouwvergunning te verkrijgen’.
Maar, zegt de woordvoerder, zo’n voorwaarde is de kerken bij zijn weten nog nooit gesteld. Ook bij het Contact in Overheidszaken is die onbekend. Daarbij zijn de meeste kerkgenootschappen en Joodse geloofsgemeenschappen aangesloten.
Secretaris Hans Zuijdwijk wil de kwestie-Milli Görüs nader bekijken, want ’als het te gortig wordt op buurmans erf, dan gaan wij ook ’s kijken en praten met de overheid’.
Zuijdwijk zegt dat hij het geval niet goed kent, maar ’in het algemeen valt me op dat de overheid meer sympathie heeft met vrijzinnige dan met orthodoxe groepen’.
Voor Zuijdwijk is het duidelijk: wat van Milli Görüs wordt verlangd, ’dat kán niet’. „Ten principale schendt dit de scheiding tussen kerk en staat. Die is niet absoluut, maar hier lijkt een grens overschreden.”
PvdA wil af van verbod godslastering – Politiek – Reformatorisch Dagblad
De SP komt, als Hirsch Ballin zijn standpunt niet herziet, met een motie om artikel 147 te schrappen. SP-Kamerlid De Wit wijst op de scheiding van kerk en staat. „De wet kent al een verbod op beledigen en haat zaaien, artikel 137. Iemand beledigen op grond van zijn religieuze overtuiging valt daaronder. We hebben dus geen apart wetsartikel nodig om christenen, want daarover gaat het in artikel 147, extra bescherming te bieden.”
AD.nl – Binnenland – Donner: sharia moet kunnen
Donner: sharia moet kunnen
DEN HAAG – Wat minister Donner (Justitie) betreft, mag in Nederland de islamitische wetgeving (sharia) worden ingevoerd.
afbeelding vergroten Minister Piet-Hein Donner.
,,Voor mij staat vast: als tweederde van alle Nederlanders morgen de sharia zou willen invoeren, dan moet die mogelijkheid toch bestaan? Zoiets kun je wettelijk toch niet tegenhouden? Het zou ook een schande zijn om te zeggen: dat mag niet! De meerderheid telt. Dat is de essentie van democratie.’’
Donner treedt niet op tegen Madonna – Archief – de Volkskrant
De SGP-jongeren gaan na de optredens van Madonna aangifte doen van godslastering. Donner liet vrijdag weten de verontwaardiging van christenen te begrijpen, en Madonna`s methoden verwerpelijk te vinden. Maar `zij is niet speciaal in Nederland om hier te kwetsen.`
Levensbeschouwing / Godsdienst op de openbare school: red het! – Trouw
In het Nederlands onderwijs is niet gekozen voor het neutralistische Franse model voor de scheiding van kerk en staat, maar voor het actief-pluriforme model. Zo hoort het openbaar onderwijs volgens artikel 23 van de Grondwet ieders godsdienst of levensbeschouwing te eerbiedigen. Dat doe je echter niet door die levensbeschouwing te negeren, maar door er actief aandacht aan te besteden.
PAROOL: AMSTERDAM – Baarsjes wil in zee met Youth for Christ
AMSTERDAM – Het stadsdeelbestuur van De Baarsjes wil het jongerenwerk uitbesteden aan Youth for Christ (YfC). Sommige deelraadsleden vrezen dat die organisatie er evangelisatie trekjes op na houdt.
Schriftelijke vragen van het lid De Krom (VVD) aan de minister van WWI en de minister van OCW over gescheiden zitplaatsen voor mannen en vrouwen in theater Zuidplein
De controverses concentreren zich dus rondom moslims en christenen; joden, hindoes, boeddhisten en humanisten blijven buiten beschouwing. De eerste en laatste hebben organisaties die subsidies krijgen (zoals JoodsMaatschappelijk Werk en organisaties voor humanistisch vormingsonderwijs). De grotere nadruk op christenen gaat gepaard (zonder een directe relatie te veronderstellen) met een grotere assertiviteit van bepaalde christelijke groepen in het publieke domein en sterke aanwezigheid van christelijke partijen in de politiek (en regering). De focus op moslims valt samen met het islamdebat in Nederland dat al enige tijd gaande is. De posities die worden ingenomen zijn niet altijd vanzelfsprekend. Het is geen zaak van seculieren vs. religieuzen (hoewel dat in het politieke debat wel lijkt te zijn). Er zijn seculiere mensen die een ‘pragmatische’ omgang met religie door de staat bepleiten (Cohen), religieuze mensen die dat doen (Marcouch, Balkenende) en er zijn religieuze mensen die een strikte scheiding bepleiten (Rutte, bepaalde islamisten) en seculiere mensen die dat doen (Pechtold).