Vlagvertoon – Waarom islam en Europa hetzelfde zijn

De Amsterdamse Stopera hijst vanaf vandaag standaard iedere dag de Europese vlag naast die van Amsterdam. In tegenstelling tot voor de Nederlandse vlag, die alleen op bepaalde dagen wappert op de Stopera, is er voor de Europese en Amsterdamse vlaggen geen vlagprotocol voor ik weet. Nu zouden we kunnen stellen, en ik als scepticus van de Nederlandse natie-staat doe dat graag, ‘ach het is maar een lappie stof’. Maar schijnbaar toch niet. Het levert me namelijk toch commotie op!

Het planten van de vlag

Europese vlag ‘onzinnig’ en ‘idioot’ – AT5 Nieuws

‘Verbaasd over vlaggenbesluit Amsterdam. Geen Nederlandse, maar wel Europese op gemeentehuis? Belachelijk’, twittert VVD-raadslid Daniel van der Ree. Fractiegenoot Bas van ‘t Wout schrijft: ‘Idioot plan in Amsterdam: Europese vlag op stadhuis gehesen, Nederlandse gestreken.’ Hoewel dat laatste niet klopt. Diederik Boomsma, duo-raadslid van het CDA, reageert ook op Twitter: ‘College 020 besluit naast Amsterdamse de Europese vlag op Stopera te hijsen, maar niet de Nederlandse. Onzinnig. Ga snel tegenvoorstel doen.’

De reacties onder dat AT5 artikel zijn gemengd met naast afkeuring ook goedkeuring en mensen die hun schouders ophalen. Zie ook de Telegraaf. Geenstijl gaat natuurlijk in overdrive en daar neemt A Nanninga letterlijk een aantal zinnen over van een andere GS stukjesbakker, Bart Nijman, op Twitter  HIER en HIER. Verder weet deze te melden:

Maar goed. Met het opdringen van eigen vlaggen versus verwerping van soeverein nationalisme kweekt Europa haar eigen vijanden binnenshuis.
Europese vlag op de Stopera: het totale failliet van de eigen identiteit. En niet eens strijdend ten onder. Gewoon graties weggegeven.

Deze Bart Nijman verwijst ook nog even naar een stuk van het altijd betrouwbare Daily Mail waarin gemeld wordt dat in Engeland Whitehall verplicht is om een Europese vlag te dragen en dat men anders een boete krijgt. Dat ziet de EU overigens beduidend anders, maar goed waarom dat ook melden? De ideeën van Nijman worden breder gedeeld zo blijkt uit de commentaren.

Elite- en populair nationalisme

Je kunt je ook afvragen waarom dit vlaggedoe eigenlijk nieuwswaardig is. Althans als men de politieke context buiten beschouwing laat. Waar Europa als project onder meer diende om een einde te maken aan het nationalisme in de Europese natie-staten, lijkt het nu juist van de weeromstuit terug te keren.

Voor onderzoekers is dit, zoals Linda Duits al opmerkte tegen mij, een interessante casus. Waar in veel nationalisme studies wordt gewezen op de doorslaggevende rol van politieke elites bij het aanwakkeren van de nationalistische gevoelens, is hier toch deels iets anders aan de hand. De zet van gemeente Amsterdam om de EU vlag te dragen, zou juist zo’n elite project van Europees nationalisme kunnen zijn, maar de weerstand daartegen niet. Het zijn ook niet politieke leiders die dit issue aandragen; dat was AT5. Nee, ook niet Wilders. Iedereen verwachtte kamervragen van hem en stelde dat ook openlijk (zie bijvoorbeeld hierboven) maar waar reageert hij dan op? Op dat EU vlagvertoon? Of op de alreeds aanwezige commotie in de reactiepanelen van websites, uitlatingen van andere politici en de aandacht van de media?

In plaats van elite-nationalisme lijkt hier eerder een elite-europeanisme tegenover populair nationalisme te staan. Er is dus duidelijk een potentieel voor nationalisme onder de bevolking dat, vervolgens, door politieke elites gebruikt, gestimuleerd en gekanaliseerd kan worden, bijvoorbeeld via kamervragen in het geval van de PVV.

PVV: Kamervragen over hijsen Europese vlag in Amsterdam

“Wie dacht dat de VVD nog een heel klein beetje pro-Nederland was, kan die illusie nu laten varen. De partijgenoten van Mark Rutte buigen voor Brussel zoals moslims buigen voor Mekka. Ze kennen geen schaamte meer. Ik roep de minister-president op zijn partijgenoten te corrigeren. Onze vlag weg uit onze hoofdstad, wie kan zoiets verzinnen!”

(Zie de slinkse link met islam en moslims, die ik al eerder opmerkte met betrekking tot zijn programma). Maar uit de eerdere commentaren blijkt ook al hoezeer andere partijen hier op in spelen en hoe met name linkse partijen zich blijven afvragen waar iedereen zich druk over maakt.

Islam = Europa

Vrij naar een beroemd artikel van Zolberg en Long (Why Islam is like Spanish) kunnen we hier stellen dat islam en Europa eigenlijk hetzelfde zijn in de huidige politieke context. De debatten over islam en moslims en nu ook over Europa zijn exemplarisch voor de zorgen van mensen over sociale cohesie van de samenleving, over zeggenschap in de samenleving en over de eigen sociaal-economische positie:

De mislukking van het anti-multiculturalisme III – Post-secularisme – C L O S E R — C L O S E R

Waar het om gaat is in principe het idee dat iedere samenleving een bepaalde mate van sociale cohesie en gedeelde waarden nodig heeft om te kunnen functioneren. Deze sociale cohesie wordt echter niet (alleen) ondermijnd doordat er mensen zijn die geen deel hebben aan de consensus van waarden, maar ook door andere factoren: een vergaande individualisering, grotere verschillen tussen arm en rijk en toenemende invloeden door mondialisering waardoor individuele burgers maar ook politici steeds minder controle hebben over hun eigen omgeving. Dat maakt ook de opmerkingen van Cameron cs. wel weer begrijpelijk evenals het feit dat ze schijnbaar in vruchtbare grond landen; achter die opmerkingen namelijk schuilt een nogal nostalgische hunkering naar een sterke nationale identiteit en een idee van gedeelde waarden en normen dat verder gaat dan de voor velen nogal oppervlakkige basis van een maatschappij gebaseerd op consumptie.

Je vlag ergens neerzetten is ook een teken van zeggenschap claimen: dit is mijn gebied en hier heb ik het voor het zeggen. Dat suggereert een idee van controle en daarom is die Nederlandse vlag ook van belang. Met symbolen zeggenschap claimen is makkelijker dan daadwerkelijk controle uitoefenen en sociale cohesie bevorderen en de economische crisis oplossen. Vandaar ook dat we met betrekking tot islam ons zo graag bezighouden met symbolen als de hoofddoek, handen schudden, baarden, enzovoorts.

Min of meer hetzelfde kan gesteld worden voor ‘Europa’. Net als islam is ‘Europa’ here to stay. Maar er zijn wel de nodige issues. De incompetentie van Europese politici om de crisis aan te pakken, het idee van Europa als een bureaucratische moloch die over het welzijn van mensen heen walst met allerlei onpraktische regeltjes maar ook draconische maatregelen, de zorgen over (het gebrek aan) sociale verbanden, maakt dat mensen alternatieve visies zoeken. ‘Nederland terug aan de Nederlanders’ is er zo één en de Nederlandse vlag op de Stopera geeft ‘ons’ het idee dat we het daadwerkelijk voor het zeggen hebben en niet ‘Brussel’. Anderzijds is ‘Brussel’ ook een afleidingssymbool voor het falen van de nationale politici. Als dingen dan niet lukken of men moet over tot ingrijpende maatregelen dan krijgt ‘Brussel’ de schuld, waarbij de heren en dames elite toch even vergeten te melden dat zij Brussel zijn en maken.

Daar komt bij dat waar vroeger (in onze Eurofiele jaren) Europees en Nederlands volgens mij veel minder als tegenstrijdig werd voorgesteld dan nu. Bij identiteit spelen grenzen een rol. Mensen trekken symbolische grenzen tussen wij en zij bijvoorbeeld door middel van taal, kleding en religie. Soms zijn grenzen niet zo relevant (bijvoorbeeld tussen Limburgers en Brabanders) soms kunnen grenzen vervagen (bijvoorbeeld bij de integratie van migranten en bij de Europese eenwording). En soms kunnen grenzen verschuiven (bijvoorbeeld op het moment dat katholieken echt deel werden van de Nederlandse morele gemeenschap).

De Nederlandse identiteit die vroeger niet zo sterk geuit werd(wat niet wil zeggen dat mensen geen idee hadden wat die was of dat die niet belangrijk was) kon tot zo’n 15 jaar terug makkelijk samenvallen of overlappen met een Europese identiteit. We waren tenslotte allemaal Europeanen (en zijn dat natuurlijk nog steeds) en het leek vooral een individuele kwestie te zijn die weinig politiek omstreden was. Met de opkomst van de debatten over multiculturalisme, islam en Europa is de identiteit van Nederland als groep meer in de aandacht gekomen en lijkt Europa als aparte identiteit verderaf komen te staan terwijl de Europese integratie voortging. Waar eerst de grenzen tussen de Nederlandse en Europese identiteit er eigenlijk nauwelijks toe deden, worden ze nu duidelijker maar nog steeds redelijk vloeiend. Er vinden over en weer aanpassingen plaats: we kunnen makkelijker reizen en handelen, maar dienen ook toe te staan dat anderen makkelijker binnen kunnen komen. Met de discussie nu over de huidige crisis zitten we in een nieuwe situatie. Door de onderhandelingen over ESM, de rol van de centrale bank en zeggenschap dergelijke worden de grenzen die we eerst trokken niet vervaagd, maar verschuiven ze in het voordeel van Europa. Daarmee ontstaat er een echt nieuwe situatie en debat over waar nu de Europese sfeer begint en waar die van Nederland. En als Nederlandse euro-sceptische eurofiel die geïnteresseerd is in nationalisme en identiteit vind ik dat toch wel interessant, maar ook zorgwekkend.

Update

En ja hoor, een dag later komt Amsterdam met het bericht dat vanaf nu ook de Nederlandse vlag iedere dag zal wapperen. Drie vlaggen dus, de Amsterdamse, Europese en de Nederlandse.