De politiek van zwarte piet
Het Zwarte Piet verhaal loopt alweer enige tijd. Dit jaar vroeger dan anders. Dit komt onder meer door de rechtzaak in Amsterdam tegen de intocht van Sint en Piet vorig jaar. Het is interessant om eens nader te kijken naar de uitspraak die op het eerste gezicht verheugend is, bij nader inzien teleurstellend, exemplarisch en hypocriet.
Volgens de Amsterdamse rechtbank is Zwarte Piet een negatief stereotype van zwarte mensen en dat de stad Amsterdam daar in het vervolg rekening mee dient te houden:
ECLI:NL:RBAMS:2014:3888, Rechtbank Amsterdam, AMS 13/6350
De rechtbank vat het betoog van eisers aldus op, dat een groep van de bevolking, te weten de zwarte mensen, gekwetst wordt door het negatieve beeld van de zwarte mensen dat tijdens het vergunde evenement in het openbaar wordt geuit en neergezet door het verschijnsel Zwarte Piet. Door bij de vergunningverlening hiermee geen rekening te houden, zouden de zwarte mensen ongelijk worden behandeld ten opzichte van de witte mensen.
De rechtbank overweegt allereerst dat voor zover eisers hebben gesteld te zijn gekwetst door het vergunde evenement, dit op zichzelf geen strijd met artikel 1 van de Grondwet oplevert. Om van discriminatie als bedoeld in dit artikel te kunnen spreken, moet sprake zijn van een ongelijke behandeling als gevolg van een onderscheid dat is gemaakt naar, bijvoorbeeld, ras. Met het enkele gekwetst zijn, is geen sprake van een ongelijke behandeling.
De rechtbank stelt dus dat zwarte piet een negatief stereotype van de zwarte mens is. Dat is zonder meer een verheugende uitspraak. Het is niet niks dat een Nederlands, wit, instituut eindelijk erkent dat er iets mis is met de figuur van zwarte piet die door sommigen inmiddels nauw wordt verbonden met ‘de’ Nederlandse cultuur en voor velen een icoon is uit de kindertijd. De rechtbank, veel meer dan burgemeester Van der Laan voorheen, erkent hier dat zwarte mensen het recht hebben gehoord te worden en dat hun belangen en grieven net zo zwaar tellen als die van anderen.
Tot zover het positieve aan de uitspraak. Voor de rest slaat de rechtbank volledig de plank mis zouden we kunnen stellen. Tegelijkertijd is de uitslag heel logisch. Maar first things first, waarom slaat ze de plank mis?
1) Men reduceert het stereotype tot een probleem van zwarte mensen. Racisme is echter een fenomeen dat de hele samenleving aangaat en waar ook de hele samenleving van doordrenkt is. Er zijn ook veel witte mensen, niet in het minst dankzij de campagne tegen zwarte piet, die deze figuur verwerpen. Niet alleen een verbod op deze figuur zou de hele samenleving raken; het laten voortbestaan doet dat eveneens.
2) Racisme wordt hier gereduceerd tot een gevoelens of liever nog ‘gekwetste gevoelens’. Daarmee wordt enerzijds uit het oog verloren hoe racisme in de haarvaten van de Nederlandse geschiedenis zit, hoe racisme na de Tweede Wereldoorlog in (deels) gewijzigde vorm nog steeds een belangrijke dimensie vormt van zaken als integratie- en immigratiebeleid, hoe het in Nederland nog steeds makkelijker is om een witte hetero man te zijn dan wanneer je dat niet bent en hoe onderdrukking en uitsluiting niet alleen gevoelens genereren maar ook daadwerkelijke vormen van geweld zijn.
3) Het reduceren van racisme tot gevoelens is een effectief afweermechanisme aangezien het hierdoor lijkt alsof racisme een probleem is van enkele overgevoelige mensen en niet een structureel probleem. Het opent de weg naar ridiculisering, schouder ophalen en het omgekeerd racisme argument. Met dat laatste bedoel ik dat tegenstanders van de anti-zwart piet activisten stellen dat juist die activisten zorgen voor meer racisme door telkens het belang van kleur te benoemen. Hetgeen natuurlijk grotesk is. Eeuwenlang hebben wij witte Nederlanders allerlei termen gebezigd om zwarte mensen aan te duiden en om een onderscheid te maken tussen bijvoorbeeld autochtonen en allochtonen, de kolonisator en gekoloniseerden, de slavenmaker en tot slaaf gemaakten. Dat het de schuld is van zwarte mensen dat zij zo kleurbewust zijn is dan toch wel de omgekeerde wereld. Hier komt ook het argument dat kleur er niet toe doet; een argument dat veelvuldig gebruikt wordt door witte verdedigers van institutioneel racisme; dat is ook makkelijk natuurlijk. Voor witte mannen heeft kleur weinig persoonlijke consequenties; voor gekleurde mensen wel. Natuurlijk zijn er ook onder zwarte mensen racistische praktijken, maar dat is voor het begrijpen van hoe racisme in Nederland werkt van nul en generlei belang. Het zijn witte (hetero) mannen die het voor het zeggen hebben in dit land en daarmee is ons wit racisme veel gevaarlijker en ernstiger want per definitie verbonden met de dominante partij in de machtsverhoudingen.
4) Er zit een opvallend aspect van meten met twee maten in de opvatting van de rechtbank dat de overheid rekening moet houden met gekwetste gevoelens. Niet dat het rekening houden daarmee persé een slechte zaak is, maar herinnert u zich nog de rechtzaak tegen Wilders? Toen het OM Wilders bij voorbaat vrijpleitte op alle onderdelen onder meer van groepsbelediging. En bij het bepalen óf er sprake is van groepsbelediging speelde het al dan niet gekwetst zijn geen enkele rol volgens het OM. Sterker nog volgens tal van opinieleiders was er zelf zoiets als recht op beledigen en moesten moslims juist leren om daar tegen te kunnen. Het was zelfs één van de ideeën achter Submission
Fitna is een blamage voor kabinet – Archief – VK
Fitna heeft zijn waarde al bewezen. En het blijft niet bij de wijze woorden van Aboutaleb alleen; andere islamitische groepen in Nederland zijn al bezig een tegenfilmte maken. Een tegenfilm, geen bloedvergieten! Woorden met woorden, beelden met beelden. Provocatie werkt dus. Zes jaar geleden vond Aboutaleb kritische vragen over de islam ‘pis – sen in het eigen nest’. En nu spreekt hij de enige juiste woorden. Zonder provocerende vragen te stellen, hadden we dit nooit bereikt.
Met andere woorden, we dienen moslims net zo lang te beledigen totdat ze leren zich te gedragen. En dat is ook wat we terug zien in de zwarte pieten discussie. Het verzet tegen zwarte piet roept inderdaad racisme op die voortdurend tot uiting komt in uitspraken als in ga terug naar je eigen land en dergelijke. Het zwarte piet verhaal is een machtstrijd waarbij zwarte en andere activisten de bestaande maatschappelijke hierarchie ter discussie stellen en waarbij vooral witte pro-zwarte-piet-is-geen-racisme verdedigers proberen die activisten op hun plaats in de hierarchie te houden door regelrechte racistische agressie of door het racisme onschadelijk te maken en vervolgens te ontkennen. Zo wijst men er bijvoorbeeld op dat de toon van vrouwen die strijden tegen seksisme en zwarte activisten die strijden tegen racisme verkeerd is. En dus krijg je witte mannelijke verdedigers van institutioneel racisme die vrouwen en zwarte activisten gaan vertellen hoe ze zich dienen te gedragen in hun strijd: vooral niet te agressief want natuurlijk is racisme slecht maar laat de minderheden zich asjeblieft wel koest houden en hun plaats kennen.
Daarmee is het meten met twee maten (moslims bij wie het idee van gekwetste gevoelens geen rol speelt in de bescherming tegen haatzaaien en dergelijke terwijl dit dus bij zwarte mensen en zwarte piet wel een rol lijkt te spelen) toch niet zo onlogisch als het lijkt. Het gaat om twee groepen tegenover wie witte mensen zich enerzijds superieur lijken te voelen en tegenover wie zij zich anderzijds bedreigd voelen. In beide gevallen gaat het om het handhaven van de status quo: de dominante positie van witte seculiere mannen.
“Met andere woorden, we dienen moslims net zo lang te beledigen totdat ze leren zich te gedragen.”
Het ergste aan deze gedachtegang vind ik de totale ontkenning van agency bij degenen die besloten hebben zich niet te laten provoceren. Als ze ‘slecht’ reageren zijn ze onbeschaafd (en hey, bloedvergieten is blijkbaar de standaard), als ze ‘beschaafd’ reageren is het omdat wij ze beschaving geleerd hebben. Bah.
Als je dan een website maakt wat religionresearch heet dan zou ik ook echt het religische aspect van Zwarte Piet in je verhaal meenemen. Dat mis ik totaal. Zwart maken van je gezicht gaat om boete doen, de roe ook (werd in de kloosters gebruikt door mensen die boete wilden doen (nu zie je nog wel in het buitenland veel mensen op hun rug slaan maar zoiets gebeurt hier niet meer), de zak is het boetekleed waar stoute mensen zichzelf instopten, mee rondliepen als ze boete wilden doen of stoute kindertjes, zo je wilt. Het feest werd vroeger verborgen gehouden en daarom is Zwarte Piet ook een vaag begrip geworden. Later werd het een feest voor iedereen omdat het nou een keer een goede reden heeft: mekaar vergeven voor de foutjes van het afgelopen jaar en met een schone lei opnieuw beginnen: zie gedicht met foutjes op een grappige manier, eerst perse je gedicht met je eigen fouten er in lezen voor je een cadeau mag uitpakken, zweten om je cadeau te zoeken middels een rebus of uit de stroop te halen hoort allemaal bij boete doen voor je vergeven wordt en je je cadeau mag uitpakken. Nederland is nog steeds een van de minst racistische landen: ik mocht vroeger niet op bepaalde leuke banen reageren omdat ze alleen voor de allochtoon waren, iedereen heeft hier vrijheid van religie tot het moment waarop we elkaar willen doden natuurlijk, lijkt me logisch. Daarom vind ik ook zo erg wat er nu gebeurt want het gaat niet om Zwarte Piet het gaat om pesten. En waarom gebeurt dat m.n. in de Randstad veel? Nu worden kleine kinderen opgestookt om mekaar te pesten lees ik. En een uitdrukking als: Mama, waarom ben ik niet blond en wel dom? vind ik zelf best eng overkomen. Dat een kind dan niet beter weet dan dat een blond iemand bij uitstek dom zou zijn. Dat het hem ook niet geleerd wordt dat dat niet zo is. En het pesten is inderdaad verergerd door mensen als een Prem op de televisie die pesten promoot als een leuk en gezellig iets. Sinds het Zwarte Piet gedoe zie ik inderdaad opeens overal Zwarte Pieten. Zwarte Piet is voor mij nooit een negroide persoon geweest tot november vorig jaar. Dat is nou een keer een psychologisch effect. Zeg tegen iemand dat ie ergens goed in is en hij wordt steeds beter…..en andersom helaas ook. A class divided werd hier nagespeeld door BNN: prima. Alleen de reactie erna………..de presentatrice zei dat donkere mensen hier altijd gediscrimineerd worden………………….en een meisje met mooi lang zwart haar zei: ja, ze kijken allemaal als ik de disco inloop……….Ik denk dat de jongens ongezond zouden zijn als ze niet keken. Al met al is het niet zo zwart wit zoals veel mensen het nu willen zien. Helaas dat een rechtbank ook alleen van meningen en vooroordelen uitgaat en b.v. een Instituut ook gewoon dingen bij elkaar zoekt van het internet. Net als iedereen.