AlKabir & De Dam – Een impressie van twee vredesmanifestaties in Amsterdam

Afgelopen vrijdag vonden in diverse steden in Nederland speciale Goede Vrijdag bijeenkomsten plaats in moskeeën. Deze bijeenkomsten waren al gepland. De Raad van Marokkaanse Moskeeën Nederland had een oproep gedaan aan het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap, de Raad van Kerken en de moskeeën om Goede Vrijdag is, uit te roepen tot de gezamenlijke dag van het gebed. Het idee was om te bidden voor meer vrede in de wereld, ter nagedachtenis aan de slachtoffers van geweld. De raad maakt zich zorgen over de toenemende aanslagen en bedreigingen die de wereldvrede ernstig kunnen verstoren. In de brief staat dat de gebedshuizen de aanslagen niet als vanzelfsprekend moeten beschouwen en meer van zich moeten laten horen voor meer verdraagzaamheid, vrede en broederschap.

De directe aanleiding voor de oproep was de zelfmoordaanslag in Istanbul, maar na de aanslagen in Brussel was de aanleiding nog sterker. In onder meer Tilburg en Roosendaal, Leiden en Venray vonden zulke bijeenkomsten plaats:

Alkabir moskee Amsterdam
In de Amsterdamse Alkabir moskee vond ook een dergelijke bijeenkomst plaats. De Alkabir moskee is één van de moskeeën in Nederland die al jaren de nodige energie steekt in dialoog met andere religieuze organisaties net zoals verschillende kerken en joodse organisaties dat ook doen. Het druk bezochte vrijdaggebed werd gevolgd door een herdenkings- en solidariteitsbijeenkomst voor de slachtoffers van terrorisme waar ik ook bij was. Er waren toespraken van Najem Oulad, Mustapha Slaby (AlKabir Moskee), Fred Salomon (Liberaal Joodse Gemeente Amsterdam), Rob Visser (Protestantse Kerk Amsterdam), Burgemeester van der Laan en de hoofdinspecteur van de politie. Er waren zo’n 200 mensen (mijn schatting) in de moskee; een aardige mix van moslims, joden, christenen en anderen.

In vrijwel alle toespraken kwam het belang terug van eenheid tegen geweld en tegen krachten die de samenleving willen verdelen. Dialoog en onderlinge bondgenootschap stonden voorop in plaats van de verschillen en geschillen. Evenzeer stond voorop dat moslims een gelijkwaardige plaats in de samenleving hebben (waarmee eigenlijk werd benadrukt dat dat niet zo zou zijn). Burgemeester Van der Laan stelde dat hij moslims niet wilde vragen afstand te nemen van terreur door middel van dit soort bijeenkomsten, maar dat hij het wel heel goed vond dat moslims dit deden. Volgens Van der Laan kunnen de terroristen niet winnen tegenover eendracht en saamhorigheid.

Het was een gemoedelijke bijeenkomst in de moskee. Verschillende mensen waren er met hun kinderen. Zoals gebruikelijk in veel moskeeën heb je daar weinig omkijken naar aangezien iedereen de kinderen opvangt en ze kunnen rustig kijken of een beetje spelen. De bijeenkomst eindigde met de uitnodiging van de voorzitter van de moskee aan de aanwezigen om naar De Dam te gaan.
Hieronder ziet u het verslag van de Telegraaf:

De Dam

De Raad voor Marokkaanse Moskeeën nam het initiatief voor de bijeenkomst op De Dam. Saïd Bouharrou stelde in Het Parool:

“Jood, moslim, christen of niet-gelovig: ieder mens van goede wil is geraakt door de verschrikkelijke beelden die ons dinsdag vanuit Brussel hebben bereikt”, aldus Saïd Bouharrou, woordvoerder van de RMMN.

“Terreurgroep Daesh (IS, red.) misbruikt de islam op een mensonterende wijze, nu dichtbij onze landsgrenzen. Terroristen kunnen onze broeders en zusters wellicht treffen, maar ze zullen nooit of te nimmer onze vrijheid kunnen afpakken. Met deze bijeenkomst willen we een signaal terugsturen aan deze barbaren. Tweespalt of twist in onze samenleving zullen jullie niet oogsten. We staan schouder aan schouder en we maken samen een vuist van verbroedering en eenheid.” De organisaties overleggen woensdag over de precieze invulling van het programma voor vrijdag. Ze willen die dag “een menselijke dam voor verbroedering en tegen terreur” vormen.

Uiteindelijke werd het een vredesdemonstratie waar diverse, maar zeker niet alle, religieuze organisaties aan meededen evenals vredesorganisatie PAX en het Humanistisch Verbond. Door middel van deze demonstratie wilde men zich uitspreken tegen de aanslagen in Brussel, Istanboel en andere steden die uit naam van de islam zouden zijn gepleegd. Hoewel het weer niet al te best was aanvankelijk kwamen er toch zo’n 500 mensen opdagen (mijn schatting). Dat is altijd een boeiend gezicht op De Dam aangezien het gewone leven natuurlijk ook doorgaat en er veel verkeer is met auto’s en wandelaars die gaan shoppen enzovoorts. Op het moment dat de manifestatie van start ging brak de zon weer door. Ook hier waren weer diverse toespraken. Sprekers waren Saïd Bouharrou (woordvoerder van de RMMN), Boris van der Ham (Humanistisch Verbond), Natasja van Weezel (journalist), Jan Gruiters (directeur van vredesorganisatie PAX), Abdou Menehbi (van het collectief tegen islamofobie en discriminatie), Emre Ünver (raadslid PvdA en vertegenwoordiger van het Inspraakorgaan Turken – IOT) en Rob Visser (Protestantse Kerk Amsterdam).

De manifestatie begint met een mail van een Brusselse familie die enthousiast was over het initiatief. De voorzitter benadrukt dat het in de manifestatie om alle slachtoffers van aanslagen gaat en die in Syrië. Saïd Bouharrou, woordvoerder van de RMMN stelde dat dit een belangrijke gebedsdag was voor voor moslims, en goede vrijdag voor christenen. Natasha van Weezel kreeg via social media de vraag of zij ‘als moslimknuffelaar’ nu haar zin had? Dat soort teksten is precies wat IS wil volgens haar, maar verketteren is niet de weg zo stelt ze. Volgens Van der Ham bereik je vrede door mensen vrij te laten maar ook debat: ‘Hartgrondig oneens zijn mag, maar we moeten staan voor vrijheid.’Het nut van deze demo was volgens hem ‘vrijheid en medemenselijkheid tegenover terreur zetten.’ Van der Laan benadrukt, opnieuw, dat ‘we’ ons niet laten verslaan.

Emre Ünver riep moslims op ‘onze godsdienst niet te laten kapen’ ook al zijn ‘wij niet verantwoordelijk voor deze daden.’ Jan Gruiters benadrukte net als veel anderen de noodzaak tot saamhorigheid, vastberadenheid en solidariteit. Abdou Menehbi veroordeelde krachtig de aanslagen maar stelde dat ook het geweld van het Westen in het Midden-Oosten veroordeeld moet worden. De islam wordt volgens hem gegijzeld door enerzijds ‘extremisten’ en anderzijds ‘islamofoben’. Hij riep op tot bescherming van de burgerrechten van moslims tegen islamofobie.

Predikant Rob Visser riep op tot rechtvaardigheid, heldhaftigheid en barmhartigheid. Tot slot stelt een spreker dat we terroristen geen kans moeten geven en in dit mooie landen vrede en respect moeten houden. “Geef terroristen geen kans. Nederland is een mooi land, het is ons land, iedereen die probeert dit land waarin wij wonen in vrede en respect, ik woon hier sinds 1966, in tolerant Amsterdam.”

Tot slot
Ik kom onder moslims altijd veel discussie tegen over de noodzaak van dit soort bijeenkomsten. Ook in mijn onderzoek worstel ik met de vraag over de zin en de onzin hiervan en het rituele afstand nemen. Zo ook gisteren op De Dam. Sommigen hadden gemengde gevoelens. Op zich goed om te demonstreren tegen geweld tegen burgers en solidair te zijn met de onschuldige slachtoffers, maar het is allemaal erg selectief vonden enkelen. We hebben het immers niet om de slachtoffers van door Saoedi-Arabië geleide militaire interventie in Jemen en evenmin bijvoorbeeld over het Amerikaanse bombardement op de universiteit in Mosul zoals één persoon mij vertelde.

Zeker het optreden van politici bij deze bijeenkomsten kan dan ook op veel kritiek rekenen, maar ook de moslimorganisaties die teveel hun best zouden doen om zich acceptabel te maken in de ogen van diezelfde politici en het brede publiek in een tijd waarin islamofobie welig tiert. Tegelijkertijd berust het idee dat het hier gaat om het tegemoet komen aan islamofobe vertogen volgens mij ook teveel op een te simpele voorstelling van zaken die vooral datgene wat we wel zien als uitgangspunt neemt.

Veel aanwezigen benadrukken hoe belangrijk dit soort bijeenkomsten zijn. De angst onder hen is groot dat de terreurdaden zullen leiden tot (verdere) afbreuk van de sociale cohesie. Er is bij hen het idee dat ook al zullen de bijeenkomsten de wereld niet veranderen deze wel een helende en dus transformerende werking hebben. Men kan stellen de sprekers prediken voor eigen parochie (mensen die al lang overtuigd zijn van de nut en noodzaak van deze bijeenkomsten) en ten dele is dat ook zo, maar het gaat ook om de boodschap naar buiten toe. Vandaar ook de voortdurende boodschap in de trant van ‘ze’ (de ‘terroristen’) zullen ons niet klein krijgen. In die zin is voor de deelnemers hun deelname te zien als participatie aan een ritueel dat mensen verandert en ook de bedoeling heeft te veranderen. Dat lijkt me precies de reden waarom een politicus als Wilders die belang heeft bij scherpe grenzen tussen wij en zij juist zo tegen dit soort bijeenkomsten is:

Fascistische haat-Korans in onze kerken en synagogen is geen goed initiatief maar pure zelfmoord. #nomoreislam https://t.co/KLHthqvLZT

— Geert Wilders (@geertwilderspvv) 20 maart 2016

De bijeenkomst is daarmee een ritueel dat, voor de deelnemers, in ieder geval tijdelijk enerzijds de grenzen vervaagt tussen verschillende religieuze en levensbeschouwelijke groepen en anderzijds de grenzen versterkt tussen hen en wat zij zien als extremisten. De onderlinge verschillen en geschillen worden tijdelijk opzij geschoven en men benadrukt waarden die iedere levensbeschouwing heeft en daardoor ook universeel lijken. Dit zorgt er dan ook wel weer voor dat sommige heikele kwesties (zoals Palestina, de Nederlandse rol bij de bombardementen in Syrië) niet benoemd worden hetgeen toch wel tegen het zere been van sommigen is. Dat lijkt bij te dragen aan de status quo (en doet dat eigenlijk ook), maar toch zit ook hier een transformerende kant.

Het grote transformerende werk van dit soort bijeenkomsten zit ‘m namelijk niet in wat we op het podium zien: dat is ‘slechts’ het eindresultaat van dat vele werk. Het grote werk zit ‘m in het bij elkaar brengen van mensen met verschillende en soms botsende opvattingen, belangen, persoonlijkheden en achterbannen. Er ontstaan netwerken en communicatiekanalen of ze worden juist gerepareerd of iets veranderd. Het gaat daarbij zowel om sociale afspraken die daarbij een rol spelen (om de communicatie niet te laten ontsporen) als de daadwerkelijke interacties en fysieke nabijheid van mensen. En daar zit volgens mij het werk in. Op deze manier ontstaat er een informele infrastructuur met mensen die weten hoe en waar ze elkaar kunnen vinden. En dat is toch een belangrijk sociaal kapitaal juist in een tijd waarin er politieke krachten zijn die dat kapitaal juist willen vernietigen.