Help, een boerkini! – Een korte geschiedenis

Veel gedoe over kleding van vrouwen, zoals gewoonlijk eigenlijk. De kleding wordt gerelateerd aan publieke moraal, veiligheid, religieuze voorschriften, identiteit en controle over het lichaam. Niks nieuws onder de zon dus die recente debatten over de boerkini.

Oud en Nieuw
De boerkini is oud en tegelijkertijd ook weer vrij nieuw. Het is oud omdat het natuurlijk niks nieuws is dat mensen zich druk maken over hoe vrouwen eruit zien, maar ook dat vrouwen zich afvragen hoe ze zich het best, mooist, veiligst en passend kunnen kleden voor het strand. Daar zijn hele tradities uit voortgekomen die voortdurend veranderen vanwege nieuwe overwegingen die mensen hebben en veranderende omstandigheden.

De boerkini is redelijk nieuw: in 2006 is deze ontwikkeld in Australië als kleding voor moslims die strandwachten waren. Deze strandwachten kwamen er nadat er in 2005 rellen waren uitgebroken op het strand van Cronulla bij Sydney en het idee was dat recente migranten als strandwachten een positieve rol zouden kunnen vervullen. Sommige mannen en vrouwen (tot ergernis van anderen) vonden dat de traditionele kleding voor strandwachten niet voldeed en de hulp werd ingeroepen van modeontwerpster Aheda Zanetti. Zij ontwierp de burqini: een (in tegenstelling tot sommige andere ‘modest swimsuits’) eenvoudige outfit en verkocht die via haar website Ahiida.com in drie verschillende stijlen met hetzelfde type stof als andere badkleding. Het Turkse Hasema zou al sinds de jaren negentig ‘alternatieve badkleding’ voor vrouwen maken.

Wat is islamitische zwemkleding?
De boerkini wordt gedragen door moslims (maar zeker niet door iedereen), maar ook door anderen. Veel geestelijken (bijvoorbeeld van de Al-Azhar) erkennen de burkini niet als islamitisch correcte kleding. Uit de verhalen van de vrouwen die het wel dragen blijkt dat men zich beroept op een zeer brede range van overwegingen en tradities. Het kan gaan om een poging te voldoen aan wat zij zien als islamitische kledingvoorschriften, overwegingen over wat mooi en modieus is, bescherming tegen de zon, bescherming tegen de objectiverende blikken van mannen, overwegingen wat anderen acceptabel vinden gebaseerd op inschattingen over zowel religieuze als seculiere ideeën, enzovoorts. En vaak natuurlijk een combinatie van dergelijke overwegingen en de wens om deel te hebben aan het openbare leven in het algemeen en het genieten van zon, zee en strand in het bijzonder.

In het publieke debat zien we nogal eens dat mensen stellen dat de boerkini vrouwen juist in staat stelt om te participeren in het publieke leven. Dit wordt dan vaak gezet tegenover de vrouwen met gezichtssluier die dat niet zouden willen. Dat eerste is deels (voor sommige vrouwen) juist: de boerkini is het resultaat van overwegingen over veiligheid, mode, islamitische richtlijnen en deelname aan het publieke leven. Of die vrouwen bij een verbod niet meer naar het strand gaan, moet nog blijken maar voor een deel zal dat zeker zo zijn. Dat laatste (over de vrouwen met gezichtssluier) is, zeker deels, onjuist. Ongetwijfeld zijn er vrouwen met gezichtssluier die geen groot verlangen hebben om deel te nemen aan deze samenleving, maar anderen hebben dat juist wel en willen bijvoorbeeld werken en studeren.

Markt, consumptiecultuur en levensstijl
De term burqini is een samentrekking van burqa (hoewel daarbij het gezicht niet zichtbaar is en bij de burqini wel) en bikini. Intussen is deze merknaam een soort algemene aanduiding geworden voor wat ‘islamitische zwemkleding’, ‘modest swimsuits’ en dergelijke wordt genoemd en wordt deze geproduceerd in de VS, Brazilië en Turkije door onder andere Nike en Speedo. De badkleding wordt onder meer verkocht bij de Britse retailer M&S, DKNY en Dolce & Gabbana.

De markt voor deze boerkini is niet extreem groot, maar over het algemeen moet deze markt ook weer niet onderschat worden. Als het gaat om islamitisch levenstijlproducten hebben we het toch over een markt van ruim een 400 miljoen dollar voor islamitische mode. En dat is wel iets dat in veel overwegingen vergeten wordt: de boerkini is, net als diverse andere kledingstukken, deel van een vermarkting van islam en en speelt in op de wens van veel mensen om deel te hebben een consumptiecultuur waarin het uitdragen van een specifieke levenstijl van belang is.

Symbolische controverses
De boerkini is ook van het begin af aan omstreden. Onder moslims zien we ook felle debatten over de hoofddoek en nu ook over de boerkini. De argumenten zijn hier gevarieerd. Voor sommigen is de boerkini niet bedekkend genoeg en voor enkelen horen vrouwen sowieso niet op een strand waar ook mannen zijn. Sommigen zien de boerkini als een (verwerpelijke) vorm van verwestersing en modernisering en anderen als het opnieuw opleggen van allerlei patriarchale pre-moderne of zelfs extremistische standaarden aan vrouwen. En weer anderen zien af van de boerkini vanwege alle negatieve reacties en uit vrees voor hun veiligheid.

In diverse Europese landen (ook Nederland) zijn al vanaf 2007 vrouwen of zelfs hele families weggestuurd van zwembaden vanwege het dragen van deze kleding. Op sommige stranden in Duitsland, Oostenrijk, Frankrijk, Italië en Marokko is deze kleding verboden. Aan de andere kant zijn er is er ook een boerkini modeshow geweest en initiatieven van zwembaden om zelf de boerkini te gaan verkopen zoals in Culemborg in 2008. De huidige Franse controverse heeft natuurlijk haar relatie met de recente aanslagen en de al langer lopende discussie over de Franse variant van het secularisme (laïcité) in relatie tot islam in het algemeen en de hoofddoek in het bijzonder.

(Neo-)kolonialisme

Maar ook deze geschiedenis is ouder. Al in koloniale tijden had de Franse overheid problemen met de hoofddoek. Het Franse koloniale beleid richtte zich op een beschavingsmissie die erop gericht was alle koloniale onderdanen te assimileren tot Franse burgers die allemaal dezelfde identiteit, taal en geschiedenis hadden als de Franse overheersers en bezetters. Het verwijderen van de hoofddoek was onderdeel van deze koloniale missie waarin de Arabische vrouwen werden gepresenteerd als onderdrukt en slachtoffers van Arabische mannen die zich gedroegen als misbruikers: ‘De Arabische mannen zijn ongrijpbaar omdat ze hun vrouwen verbergen voor onze blik’ aldus Generaal Bugeaud die in de jaren 1840ev verantwoordelijke was voor het bestuur van Algerije.

Hoewel minder gewelddadig dan deze koloniale politiek resoneren diverse koloniale motieven en overwegingen in het verbod op de hoofddoek op Franse scholen, de debatten over de gezichtssluier en de huidige controverse over de boerkini. Opvallend is daarbij het recente argument van sommige journalisten dat de boerkini provocerend is én daarom een verbod een goede zaak is.

Massale vechtpartij om burkini's op Corsica bewijst dat verbod op islamitische zwemkleding elders in Fr terecht is https://t.co/zdhdO16104

— kleis jager (@kleisjager) 15 augustus 2016

Dat legt de verantwoordelijkheid voor het gedrag van anderen bij de vrouwen die de boerkini dragen: degene die zou provoceren wordt bestraft door de staat. Iets dat we niet zien in de discussies over de Charlie Hebdo cartoons bijvoorbeeld: daar wordt de vrijheid van meningsuiting verdedigd tegenover moslims die aanstoot zouden nemen. In de discussie over de hoofddoek en nu ook over de boerkini zien we het argument dat de hoofddoek vrouwen verantwoordelijk maakt voor het gedrag van de mannen en dat het daarom onwenselijk zou zijn. Het argument van provocatie en verantwoordelijkheid wordt dus nogal selectief gebruikt. Helemaal omdat het incident op Corsica waar nu zoveel over te doen is en waarna de burgemeester besloot tot een verbod op boerkinis helemaal niks te maken met boerkinis, maar met ongeregeldheden tussen een klein groepje toeristen en een klein groepje lokale bewoners die al langer voor overlast zorgen.

Ook in het argument dat vrouwen gedwongen worden zien we een paradox terug. Waar enerzijds vrouwen geen agency zouden hebben en gedwongen zouden worden door mannen om specifieke kleding te dragen, hebben ze anderzijds zoveel gevaarlijke agency dat als ze een boerkini dragen ze verantwoordelijkheid zijn voor de reacties van anderen. Deze paradoxen hebben wel een logica: in alle gevallen gaat het erom dat moslims neergezet worden als dader. Moslims zouden zich dan ook ‘discreet‘ moeten gedragen.

Die logica heeft ook weer een paradoxaal gevolg: een verbod op de boerkini gericht is op vrouwen die het slachtoffer zouden zijn van dwang en niet op de mannen die die dwang zouden uitoefenen. De logica is hier opnieuw dat de vrouwen ook dader zijn: zij dragen volgens de critici immers een patriarchale en/of politiek-islamitische boodschap uit. De consequentie is overigens helemaal paradoxaal als we deze lijn van redeneren aanhouden: omdat een verbod de onderdrukkende mannen ongemoeid laat en de vrouwen beperkt, versterkt deze dus de patriarchale verhoudingen. Nog afgezien van het feit dat niet eens aangetoond is dat de vrouwen gedwongen worden om de boerkini te dragen.

Seksuele moraal
Daarnaast gaat het ook heel duidelijk om ideeën over publieke moraal en fatsoen en daarin is het boerkini debat een recente uitvoering, opmerkelijk genoeg, van het vroegere bikini debat toen ook de bikini aanstootgevend en in strijd met de goede zeden werd bevonden. En natuurlijk gaat het ook om het seksualiseren van vrouwen door mannen. Zie bijvoorbeeld de volgende post op Geenstijl door Marck Burema (pritt) dat al in vroeger tijden groot is geworden met het publiceren van gestolen naaktfoto’s van minderjarige vrouwen:

Het idee is niet alleen dat moslimvrouwen net als ‘wij’ vrij zouden moeten zijn om hun lichamen te laten zien, het is ook het idee dat we (mannen) het recht hebben om het lichaam van vrouwen te zien en te bekijken. De boerkini is geen garantie daartegen; integendeel. De huidige controverse laat zien dat vrouwen in boerkini ook (of juist) gevangen worden in een objectiverende politiserende en seksualiserende blik. Het maakt ook duidelijk hoe zeer moslimvrouwen bijna letterlijk op de huid gezeten worden in debatten over identiteit, moraal en veiligheid.