Van ik stem naar stem wijzer – de Moslimstemwijzer

Vorige week werd, jawel, nog een kieshulp gelanceerd: de Moslimstemwijzer. Inmiddels zo’n 10.000 keer ingevuld volgens Joram van Klaveren, één van de betrokkenen. Wat voegt deze Stemwijzer toe en wat is de achtergrond ervan? Een kleine duiding na een gesprek met één van de initiatiefnemers.

Voorgeschiedenis: van ik stem naar stem wijzer
Tijdens de verkiezingen van 2017 vond er een interessante bijeenkomst plaats in de mooie Utrechtse Omar al-Farouk moskee in Overvecht in het kader van de campagne #ikbenmoslimenikstem. Die campagne was een reactie op een andere campagne onder moslims in Nederland: ‘Ik ben moslim, ik stem niet’ van Ahlus-sunnah Publicaties II (volgens sommige ‘deskundigen’ de grootste moslimorganisatie ter wereld…). De pro-stem campagne was volgens de initiatiefnemer destijds overigens ook meer dan een reactie op die anti-campagne:

Deze campagne is georganiseerd om de stilte te doorbreken en een uniform geluid uit te dragen dat breed wordt gedragen in de moslimgemeenschap ongeacht stroming, mening of kleur.

Inmiddels zijn we een pandemie en een Kabinet Rutte later, en is het tijd voor nieuwe verkiezingen. De initiatiefnemer van de campagne uit 2017 komt samen met anderen nu met iets nieuws: de Moslimstemwijzer. Deze stemwijzer heeft daarbij een tweeledig doel zo lezen we op de site:

Het primaire doel van ons initiatief is het informeren van hen die geïnteresseerd zijn in politieke thema’s waarover we vanuit de islamitische gemeenschap veel vragen hebben ontvangen.
Verder hopen we dat alle stemgerechtigden meedoen aan het periodieke hoogtepunt van het feest der democratie. Dit betekent concreet dat we zoveel mogelijk mensen naar de stembus willen krijgen.

De initiatiefnemers omschrijven zich als een groep enthousiaste moslims (van begin dertig tot begin veertig en met HBO / universitaire opleiding) die naar eigen zeggen de politiek vanuit een beschouwend perspectief gadeslaan.

Informeren, bewustwording en stimuleren

Ik sprak schriftelijk met één van de initiatiefnemers die erop wijst dat, in tegenstelling tot 2017, dit vooral een informatieve insteek heeft. Maar, net als in 2017, het is ook een manier is om politieke bewustwording en participatie te stimuleren. Met deze stemwijzer willen de initiatiefnemers mensen ondersteuning bieden die zich ‘vanuit islamitisch perspectief willen oriënteren’. Hiermee doelen de makers op vraagstukken die veel besproken worden en waarover soms ook zorgen bestaan binnen de islamitische gemeenschap. En inderdaad zien we in de Moslimstemwijzer vragen over religieuze school, islam wel of geen onderdeel van Nederlandse cultuur, bestraffen van zware misdrijven, enzovoorts. Onderwerpen die ik herken uit mijn eigen gesprekken met mensen.

In de moslimstemwijzer zelf gaat het om meer algemene stellingen, maar de nadruk (zo zegt men zelf ook) ligt op kwesties die de vrijheid van moslims raken “om naar eigen inzicht invulling te kunnen geven aan de godsdienstbeleving zoals onder meer de rituele slacht, buitenlandse financiering van onze gebedshuizen, het dragen van gezichtsbedekkende kleding en het organiseren van bijzonder onderwijs.”.

Niet alle partijen staan op deze stemwijzer. De makers hebben ervoor gekozen om, aangezien het landelijke verkiezingen zijn, partijen te benaderen die in alle 20 kieskringen meedoen. “Mochten partijen meedoen in bijvoorbeeld slechts 15, 10 of zelfs nog minder kieskringen, dan betekent dit dat er veelal niet gestemd kan worden op de partij die mogelijk uit de stemwijzer rolt. Dit maakt dus dat het advies in die gevallen, mocht de deelnemer dat willen, niet overgenomen kan worden.”

Hoewel het vooral gaat om het ondersteunen van mensen die zich vanuit islamitisch perspectief willen oriënteren, kan het ook zijn dat mensen op deze manier juist gestimuleerd worden omdat te gaan doen: “Als mensen na het invullen tevens gestimuleerd zouden worden om de programma’s en inbrengen van de verschillende partijen nader te bestuderen, op de betreffende thematiek, zou dat natuurlijk mooi meegenomen zijn.” Maar de initiatiefnemers mikken toch vooral op bewustwording over het belang van stemmen: “Het is vooral belangrijk dat mensen zich bewust zijn van het feit dat stemmen echt van invloed is en dat de uitkomst bepalend is voor de kaders (wetten) waarbinnen we ons (religieuze) leven kunnen vormgeven. Politieke besluitvorming raakt ons immers allemaal.”

Bewustmaking: algemeen belang, identiteitspolitiek en twijfel
De Moslimstemwijzer is volgens de makers nu zo’n 10.000 keer ingevuld en daarmee misschien wel de grootste politieke bewustmakingscampagne ooit onder Nederlandse moslims. Maar waarschijnlijk is de realiteit iets complexer. Volgens onderzoekers zijn er typisch drie groepen gebruikers aldus Bregje Holleman bij RTL (zie ook Jasper van der Pol bij SRV): checkers (klopt het wel, sluit de uitkomst aan bij wat hun voorkeur is?), zoekers (de uitslag helpt bij het maken van een keuze) en twijfelaars (met weinig vertrouwen in de politiek en in de stemhulp). De Moslimstemwijzer lijkt zich vooral op de tweede groep onder moslims te richten. En waarschijnlijk richten burgers zich op meer dan één kieshulp en er zijn er ruim 50, dus keuze genoeg. Net als veel andere kieshulpen heeft deze als nadeel dat men zich richt op de toekomst op basis van de partijprogramma’s  en niet kijkt naar het verleden en dus niet bijdraagt aan het afleggen van verantwoording door de partijen. Wellicht zit hier nog een goede tip voor de volgende verkiezingen, maar ook los daarvan is het maken van zo’n kieshulp een ingewikkeld proces zo stellen Tom Louwerse en Martin Rosema bij Stukroodvlees.

Er is ook wel kritiek op dit type kieshulpen dat gericht is op een specifiek deelpubliek: het zou het deelbelang boven het algemeen belang stellen zo stelt Thijs Niemantsverdriet in NRC. Hij doet een interessante observatie als het gaat om de Moslimstemwijzer. Waar sommige deelwijzers vooringenomen een kiezer een bepaalde kant op zouden sturen, is dat bij Moslimstemwijzer weer niet het geval: “Een conservatieve moskeebestuurder die de Moslimstemwijzer doet, blijft juist in vertwijfeling achter. Door de vragen over drugs, voltooid leven en het ‘kerngezin’ staan bij hem op plek drie tot en met vijf de ChristenUnie, de SGP en FVD – partijen die, hoe zal ik het zeggen, moslims niet tot hun intieme vriendenkring rekenen.” Dat zou natuurlijk kunnen, maar dit is ook wel een onderschatting van de kiezer die natuurlijk ook los van de uitkomst een eigen afweging maakt. Er loopt inmiddels interessant onderzoek naar het effect van de kieshulpen in Europa, zo schrijft Armen Hakhverdian (Jawel, weer bij Stukroodvlees).

Maar het belangrijkste bezwaar zou zijn dat het de identiteitspolitiek versterkt en mensen verder op sluit in hun bubbel: “Doelgroepstemwijzers doen in feite het tegenovergestelde van wat een gezond democratisch proces vereist: ze stellen het deelbelang boven het gemeenschappelijk belang, de eigen bubbel boven de burgerplicht. Samen voor ons eigen.” Maar dat is bij de Moslimstemwijzer dan weer niet noodzakelijkerwijze het geval. En je kunt moslims natuurlijk moeilijk identiteitspolitiek verwijten, aangezien jan en alleman al 50 jaar identiteitspolitiek bedrijven over hun rug heen. 

Op 20 maart zullen betrokkenen bij de Moslimstemwijzer acte de presence geven bij de vierde en laatste bijeenkomst op 20 maart over islamofobie en de politiek georganiseerd door het Collectief tegen Islamofobie en Discriminatie. Wees erbij!