Een zomer van racisme en een nieuwe stap

Eerst maar even het goede nieuws. Als je verrekte hard kunt lopen zoals Sifan Hassan of als je keigoed kunt voetballen zoals die gasten in het Nederlands elftal, dan hoor je erbij. Dan ben je één van ‘ons’. Wie ‘ons’ is? De glorieuze witte monoculturele samenleving. Niet dat die bestaat, maar als je zo goed bent als Sifan Hassan dan hoor je er wel bij; dan ben je een toonbeeld van hoe goed ‘wij’ zijn (wij zijn gastvrij voor vluchtelingen, we tolereren zelfs dat ze met een hoofddoek op het hoogste schavot staat, zo goed zijn we.). Dat ik zelf al die kwaliteiten niet heb, maakt niet uit. Als witte heteroseksuele man twijfelt niemand aan waar ik thuishoor en is het aanwezig zijn in de openbare ruimte eigenlijk zelden een ongemakkelijke of met scheve ogen bekeken persoonlijke ervaring.

De racistische realiteit

Ik schrijf dit op een moment dat het openlijke fascisme en racisme in Europa al lang geen ontluikende realiteit meer is. In Londen bij Downing Street zag ik het begin van de islamofobe en xenofobe rassenrellen van de afgelopen maand in Engeland. Buiten Londen werd een bom gegooid in een moskee, mensen van kleur werden aangevallen op straat, woningen voor asielzoekers zijn in brand gestoken, grafstenen van moslims vernield, bedrijven van moslims aangevallen. In Nijmegen zag ik eerder hoe het protest van de studenten tegen genocide op de Palestijnen en voor Palestijnse vrijheid, menswaardigheid en rechten, werd weggezet als pro-Hamas rellen. Ik schrijf dit kort na de herdenking van de genocide in Bosnië met steeds luider klinkende stemmen die die genocide ontkennen en steeds luider klinkende stemmen die de menselijkheid van mensen ontkennen want ze zijn zwart, moslim en/of migrant.

Het geweld in Engeland volgde na een verschrikkelijke aanval met een mes door een man geboren in Cardiff, Engeland. De aanval, die resulteerde in diverse gewonden en drie dode jonge meisjes, werd snel in de schoenen geschoven van een migrant dan wel moslim waarbij desinformatie van diverse online, extreemrechtse en mainstream, platforms een grote rol speelde en waarin politieke retoriek van mainstream politici slogans werden die de pogroms legitimeerden. Natuurlijk, het is begrijpelijk dat een dergelijke verschrikkelijke aanval leidt tot grote maatschappelijke onrust en zelfs geweld. Maar dat is geen voldoende verklaring anders hadden we het geweld ook wel gezien na de moord op een jongetje door een man met een zwaard. Dat jongetje was zwart en schijnbaar leggen we dan minder snel de connectie met alle witte mannen en gaan we niet hun graven, bedrijven, scholen, gebedsruimtes en dergelijke aanvallen.

Intussen vertellen politici en journalisten dat deze demonstranten en relschoppers legitieme zorgen hebben die moeten worden gehoord. Dat de Britse werkende klasse het zat is: alsof de gehele Britse werkende klasse wit is en gewelddadig racistisch gedrag vertoont. De realiteit is complexer en treuriger. De snelheid waarmee een valse link werd gefabriceerd tussen de aanval op de kinderen in Southport en moslims/migranten en hoe sterk mobiliserend dit werkte ook buiten Engeland, laat goed zien hoe genormaliseerd racisme is. Dat zien we natuurlijk al een tijdje en wel langs drie lijnen.

Lijnen van normalisering

Ten eerste hebben media, zowel in Engeland als in Nederland, al decennialang het idee gefabriceerd en gereproduceerd, dat moslims en migranten een probleem vormen. Als moslims en migranten rellen, dan wordt dat vaak gezien als een falen van de multiculturele samenleving, bewijs dat de instroom van moslims en migranten voor spanningen zorgt en dat zij de kernwaarden van het land waar ze wonen niet respecteren. Termen als ‘plaag’, ‘instroom’,  ‘overspoelen’ zijn de typische watertaal waarmee dit ingekaderd wordt, waarbij witte mensen dan zorgen hebben over normen en waarden die onder druk komen te staan vanwege de aanwezigheid van moslims dan wel migranten. Maar als witte mensen rellen tegen migranten en moslims als doelwit, dan is óók dat een bewijs dat de instroom van migranten en moslims leidt tot polarisatie, zorgt voor spanningen en dat de multiculturele samenleving mislukt is. Met andere woorden: of moslims en migranten nu dader of slachtoffer zijn hun aanwezigheid sec wordt geponeerd als verklaring voor de onrust.

Ten tweede is het zogeheten rassenvraagstuk vervangen door iets dat veel intellectueler klinkt maar in feite gewoon oude wijn in nieuwe zakken is: cultureel ongenoegen, islamisering, de ondergang van de Westerse beschaving, omvolkingsmythen, enzovoorts. Het is oude wijn in nieuwe zakken, want wat hier continue achter zit is de angst voor de ondergang van de witte westerse, christelijke suprematie. Een dreiging die vooral wordt gefabriceerd door te wijzen op vraagstukken van integratie, terrorisme en Westerse beschaving die ten onder zou gaan omdat Europa zelf suïcide zou plegen. Hier spreekt een raciaal culturalistische paranoia die de wereld indeelt in Huntington-achtige culturele blokken die altijd en eeuwig in conflict met elkaar zouden zijn en erop uit zouden zijn het Westen te koloniseren; hetzij via geweld, hetzij via demografische groei, hetzij via migratie. Dit gaat dan gepaard met een opvatting over de vrijheid van meningsuiting waarbij geen probleem is (en zeker geen bedreiging van die vrijheid) om opvattingen van moslims, migranten en anti-genocide demonstranten te demoniseren en aan te banden te leggen en tegelijkertijd te klagen dat de grenzen van de vrijheid van meningsuiting te nauw zijn geworden (je mag tegenwoordig ook niks meer zeggen hoor je ongeveer 10x per avond op tv en meestal met een racistische of seksistische of transfobe opmerking erbij).

De derde lijn van normalisering is dat moslims / migranten eigenlijk labels zijn geworden om mensen aan te duiden die (tijdelijk en voorwaardelijk) supernederlanders zijn geworden zoals Sifan Hassan en anderzijds zijn het labels geworden voor vanalles en iedereen die lelijk, slecht, duivels is. Niet alleen worden in het geval van Sifan Hassan alle vooroordelen over moslimvrouwen even opzijgeschoven, maar ze is tegelijkertijd hét voorbeeld van geslaagde integratie. Ze heeft (van ons!) alle kansen gekregen en geheel volgens neoliberale principe heeft zij die gegrepen. Zelfs de hoofddoek deed daar inene niks meer vanaf. Maar in het geval van de mesaanval in Engeland moet die persoon wel moslim / migrant geweest zijn: de mesaanval was zo bruut, de persoon was zwart en zogenaamd uit Afrika (in werkelijkheid uit Cardiff) dat deze wel moslim dan wel migrant dan wel allebei moest zijn. De vooronderstelde en toegeschreven status van migrant dan wel moslim, maakte schijnbaar iedere discussie overbodig: de bruutheid van de daad maakte van hem een migrant / moslim, zijn status als migrant / moslim verklaarde de daad. Dat de persoon daarbij ook zwart is, is significant: de racialisering van moslims gaat bijna altijd samen met ideeën over uiterlijk (waaronder kleur).

Islam en moslims als debat: doorbreken van de normalisering

Het zogeheten debat over de islam gaat dan eigenlijk ook helemaal niet over zaken als religiositeit of theologie, maar meer over toegeschreven identiteit, racialisering en racisme. Het gaat om een racialiserende blik die ‘kleurt’ hoe we bepaalde gebeurtenissen, zoals de mesaanval in Southport, zien of niet zien. Het is een blik die niet uit de lucht komt vallen: het is zowel het product van de normalisering van racisme als een voertuig ervan. Het is een blik die een zekere ‘moslimachtigheid’ ziet in allerlei verschijnselen of deze juist ontkent. Die soms de hoofddoek ziet als het voorbeeld van islamisering omwille van wat deze hoofddoek zou symboliseren en die er soms voor pleit dat we de hoofddoek vooral niet moeten politiseren.

Uiteindelijk zullen het niet de migranten dan wel moslims zijn, die zullen leiden tot een ondergang van Europa; het is de normalisering van racisme tegen moslims en tegen migranten, de acceptatie en mainstreaming van radicaal en extreemrechts door het politieke midden dat het probleem is. Zeker nu we in Nederland een regering hebben onder leiding van een premier die het niet zo nauw neemt de grondrechten van burgers en onder aanvoering van een partij met een extreemrechts racistisch programma en praktijk, zijn er stappen nodig om deze normalisering te doorbreken. Ook door academici.

Om dan maar met mezelf te beginnen, ik was er eigenlijk al wel klaar mee met dat anti-radicaliseringsbeleid (en mijn eigen onvermogen om daadwerkelijk iets substantieels nuttigs bij te dragen), maar er is natuurlijk geen haar op mijn hoofd dat erover denkt om de overheid onder deze regering nog van enig advies en inzicht te bedienen. Inmiddels ben ik dus ook uit de curriculumcommissie van het ROR gestapt. Je kunt geen advies even aan de overheid over het anti-radicaliseringsbeleid dat toch al problematisch is omdat het specifiek moslims viseert en als te wantrouwen categorie neerzet, onder een regering waarvan de grootste partij moslims en migranten dehumaniseert.