“Echte jihad vs ISIS dwaling” – Een impressie van de lezing van Fadel Soliman
Afgelopen woensdag kwam de Egyptische Moslimbroeder prediker Fadel Soliman naar Nederland. Ik had al eerder de gelegenheid gehad hem te ontmoeten in 2012 tijdens een zomerkamp waar hij drie dagen lang dawatraining gaf en vorig jaar heb ik uitgebreid met hem gesproken tijdens een bezoek aan Londen. Fadel Soliman is een bevlogen man die er vast van overtuigd is dat de islam iets kan betekenen op het niveau van maatschappij en politiek of dat nu in Egypte is of in Nederland.
[youtube:http://www.youtube.com/watch?v=q8IRaVHjWd8]
De proloog
Tegenwoordig kan er geen islamitisch prediker naar Nederland komen of de termen ‘haatbaard’, ‘haatsjeik’, ‘haatimam’ en ‘haatprediker’ vliegen ons al om de oren voordat de persoon in kwestie hier zijn mond heeft open gedaan. Dergelijke termen gaan al weer enige tijd mee. Zo komt de term ‘haatprediker’ al in 2003 voor in een artikel uit het Eindhovens Dagblad over Yasser Arafat en de term haat-imams komt terug als kop in een Telegraaf artikel uit 2002 over toenmalig minister Zalm die imams uit wilde zetten die volgens het programma Nova zouden aanzetten tot strafbare handelingen zoals het slaan van vrouwen. De term is inmiddels ingeburgerd in media en in beleidsstukken en verwijst bijna uitsluitend naar islamitische sprekers ongeacht of er anderen zijn met soortgelijke opvattingen en, zoals de behandeling van Soliman laat zien, ongeacht de inhoud van de boodschap van de bewuste persoon. Nu werkt zo’n term met ‘haat’ altijd mobiliserend en retorisch en we vinden het dan ook terug in de vragen die Tanja Hoogwerf van Leefbaar Roterdam stelt. Zij neemt aanstoot aan diverse uitlatingen die Soliman in het verleden gedaan zou hebben en aan het feit dat de flyer suggereer dat mannen en vrouwen gescheiden zijn in de moskee (hetgeen inderdaad het geval was, zie hieronder):
Leefbaar Rotterdam wil omstreden sjeik weren | metronieuws.nl
Alleen al dat tekentje van mannen en vrouwen met een streepje ertussen rechts bovenin de flyer roept al vragen op”, aldus Hoogwerf. „Wat willen ze daarmee zeggen?” Volgens haar heeft burgemeester Aboutaleb de moskee een voorbeeld voor de rest genoemd. „Maar daar kan je met de uitspraken die deze meneer doet toch niet van spreken? Dit zijn geluiden die we in Rotterdam niet willen horen. We gaan er dan ook alles aan doen om deze man te weren.”
Leefbaar wil ‘haatimam’ weren uit Essalam Moskee | RTV Rijnmond
“Het gaat om kwetsbare jongeren. Kies dan niet iemand die controversieel is en een orthodoxe islam aanhangt. Ik wil dat ze bij nader inzien de man niet moeten uitnodigen. Daarnaast wil ik dat er een politieke uitspraak over komt van het college en dat er nog eens goed gekeken wordt naar de rol van de Essalam Moskee.”
Imam Azzedine Karrat reageert daarop:
Leefbaar wil ‘haatimam’ weren uit Essalam Moskee | RTV Rijnmond
“Hij probeert de ideeën van IS en andere extremistische groepen juist te ontkrachten. Dat doet hij op een wetenschappelijke manier en tevens in een taal die jongeren ook begrijpen.”
“Als je deze uitspraken van Soliman los benoemt, zonder de bijbehorende context, dan klinken ze inderdaad heel vreemd”, zegt Karrat. “Maar de vraag is of deze uit hun context zijn gehaald. Ik heb veel filmpjes van Soliman beluisterd en ken zijn gedachtengoed goed. Jammer dat politieke partijen hun meningen baseren op wat Geen Stijl publiceert. Ik vind dat heel zorgelijk; dat Geen Stijl bepaalt wie wel of niet Nederland binnen mag komen. De vrijheid van meningsuiting is hierdoor in gevaar.”“Er is tenslotte vrijheid van meningsuiting in Nederland. En wie het er niet mee eens is mag op 7 oktober ook komen en met hem in discussie gaan. Maar ik weet zeker dat hij dat soort ideeën niet heeft.”
Ook de PVV afsplitsing Groep Bontes/Van Klaveren stelde dat de overheid Soliman niet binnen moest laten omdat hij een geweldsprediker zou zijn (en baseert zich daarbij opmerkelijk genoeg op Geenstijl dat in het verleden meermalen minderjarige meisjes heeft gebruikt (soms in een seksuele context) en ook heeft opgeroepen dat mensen zich moesten bewapenen tegen ‘Arabieren’ om bezoekers te trekken – laten we het daarop houden). In de Rotterdamse raad ging Nida in debat met Leefbaar over deze kwestie en beschuldigde Hoogerwerf van een “heksenjacht” en waarbij loco-burgemeester Eerdmans (Leefbaar) toegaf dat er geen sprake was dat Soliman een ‘haatprediker’ is.
[youtube:http://www.youtube.com/watch?v=Vy6sGUx6qxI]De lezing van Soliman
Zijn lezing de IS Delusion heeft hij al vaker gegegeven, staat ook op gewoon YouTube en is in lijn met mijn eerdere indrukken van hem bij lezingen in Nederland en mijn bezoek aan hem in Londen vorig jaar.
Ik tel ongeveer 90 mannen in het publiek. Aangezien de vrouwen en mannen van elkaar gescheiden waren door een scherm heb ik niet gekeken hoeveel vrouwen er waren, maar meestal is dat niet minder dan het aantal mannen. Fadel Soliman wordt door de voorzitter van de avond voorgesteld als iemand die ‘technical engineer’ is, maar ook kennis heeft van islamitisch recht en jurisprudentie. Voor de buitenwereld zal Soliman, als hij al bekend was, vooral bekend zijn als ‘moslimbroeder‘ (de link leidt naar de site van Carel Brendel die wijst op het belang van de broederschap achtergrond van Soliman. Brendel stelt echter ook, en consistent met eerdere postings, dat hij niet vindt dat Soliman geweerd moet worden ook al heeft hij bezwaren tegen de Moslimbroederschap). Wellicht kent u hem ook vanwege een eerder optreden van hem in Nederland bij het zomerkamp van Ontdekislam waarbij hij drie dagen lang een zeer interessante dawahtraining gaf waar ik ook bij aanwezig mocht zijn.
Zijn lezing wordt direct ingekaderd door de titel die op het scherm staat: “Real jihad vs. ISIS Delusion”. Daarmee stelt hij dat de opvattingen van ISIS over jihad (en zoals gaandeweg zijn lezing zal blijken met name over hoe jihad gevoerd moet worden en op welke bronnen men zich daarbij baseert) afwijkt van wat de islam ‘echt’ zou zeggen.
Zoals vaak houdt hij de toon van zijn lezing gemengd van serieus, gepassioneerd tot luchtig en grappig (bijvoorbeeld met een serieus bedoeld grappig verhaal over een serieus bedoeld grapje over hoe belangrijk ‘jihad’ is: moslims geven die naam zelfs aan hun dochters. Afijn u had er bij moeten zijn, ik moest er wel om lachen in ieder geval net als vele anderen in het publiek).
Dr #Fadel #Soliman exposing the IS delusion. #Essalam_Islamic_centre #Rotterdam pic.twitter.com/z6f7DD1ThM
— Myriam (@Samyriana) October 10, 2015
Voordat Soliman echt ingaat op ISIS behandelt hij eerst wat hij ziet als cruciale concepten in de islam: rechtvaardigheid (justice) en jihad. Soliman wijst erop dat de rechtvaardigheid binnen de islam zeer belangrijk is en stelt eigenlijk dat islam de religie van de rechtvaardigheid is. Veel discussies gaan inderdaad ook over wat nu precies rechtvaardigheid is. Volgens Soliman strekt de rechtvaardigheid zich volgens islamitische principes in ieder ook uit over niet-moslims. Niet alleen moslims moeten dus rechtvaardig behandeld worden, maar ook niet-moslims, ongelovigen. Hij wijst daarbij onder andere op Koranvers 4:135:
Jullie die geloven! Weest standvastig in de gerechtigheid als getuigen voor God, al is het tegen jullie zelf of de ouders of de verwanten. Of het nu om een rijke of om een arme gaat, God staat hen beiden zeer na. Volgt dus niet je geneigdheid om niet rechtvaardig te zijn. Maar als jullie verdraaien of jullie afwenden, dan is God welingelicht over wat jullie doen. (vertaling Leemhuis).
Hij neemt dus het principe van rechtvaardigheid naar iedereen en eventueel zelfs ten koste van zichzelf als basis. Vervolgens gaat Soliman over naar het onderwerp jihad en stelt dat er drie vormen zijn: jihad tegen het ego (jihad al nafs), jihad door middel van het spreken van de waarheid tegen een tiran/onderdrukker en de ‘combative jihad’ (wat ik voor het gemak even vertaal als militaire jihad). De militaire jihad is volgens Soliman een militaire strijd die gevoerd moet worden volgens bepaalde regels. Dat betekent onder andere dat burgers niet aangevallen mogen worden: vrouwen, kinderen en mannen. Jihad gaat volgens hem om het vestigen van gerechtigheid en het strijden tegen onderdrukking. Het is dus geen strijd per definitie van moslims tegen niet-moslims en burgerdoelen mogen niet worden aangevallen. De aanslagen van 9/11, Londen en Madrid zijn volgens hem dan ook niet islamitisch verantwoord. Sterker nog, zo zegt hij, jihad is ‘the war on terrorism’ maar zegt hij er nadrukkelijk bij niet ‘the war on terrorism for oil’ (als verwijzing naar de Amerikaanse strijd).
Met zijn lezing van jihad keert hij zich nadrukkelijk tegen Anwar al-Awlaki die hij, zoals hij zelf zegt, meerdere keren openlijk aangesproken heeft nadat deze na zijn gevangenschap in Jemen geradicaliseerd zou zijn (iets dat overigens nog wel voor discussie vatbaar is). Daarmee laat hij overigens wel iets zien wat we eigenlijk niet veel tegenkomen in de discussie over ISIS. Hij demoniseert al-Awlaki niet als persoon, maar zegt dat deze het slachtoffer is geworden van zijn behandeling in de gevangenis: ‘He was a different person after that’. Hetzelfde doet hij met de moslims die zich bij ISIS aansluiten: het zijn volgens hem mensen met goede intenties, helden en bereid om zich op te offeren. Maar ze worden volgens hem misleid door ISIS en zijn dwalende (dat is volgens mij de beste uitleg ook van de titel de IS Delusion): “They believe blindly in their leaders”. Dat zal ongetwijfeld voor de ISIS ondersteuners nog steeds niet vriendelijk overkomen, maar is toch echt een andere toon dan veel tegenstanders erop na houden die voortdurend die ISIS ondersteuners en de Syriëgangers met denigrerende termen aanduiden. Hij lokaliseert het probleem als het ware buiten de betrokken moslims zelf.
Vervolgens probeert Soliman uit te leggen hoe ISIS dan de moslims misleidt. Volgens hem komt dat deels door geheimzinnigheid (wie is hun shura?) en door het onevenwichtig knippen en plakken van koran- en hadithteksten en van teksten van geleerden. Zo laten ze niet zien, volgens Soliman, dat islamitische geleerden over sommige punten van mening verschillen. Ze laten één standpunt zien en zouden dat dan ook nog eens behandelen als een heilig standpunt. Soortgelijke verwijten klinken ook vaak tegen wat men (en Soliman dat doet ook) ‘ulama al-sultan’ noemt: de paleisgeleerden zeg maar. Deze zouden de zittende regimes in het Midden-Oosten ondersteunen door selectief gebruik te maken van islamitische teksten. Dit gebruik versterkt volgens hem nog eens ISIS omdat die daar makkelijk kritiek op kunnen uitoefenen.
Soliman verwijst naar ISIS met de term khawarij; een veel voorkomende denigrerende term in de richting van de zogeheten jihadisten. Khawarij (lett. zij die wegtrekken, weggaan) is een historische term voor een groep die zich tijdens de verdeeldheid na de dood van de derde kalief Uthman in 656 na Christus afscheidde van de meerderheid van de moslims en bekendstaat om gewelddadigheden en het veelvuldig verketteren (takfir) van anderen. De term wordt regelmatig gebruikt om andere hedendaagse moslimgroepen te delegitimeren en te beschuldigen van extremisme. Soliman presenteert zich aldus als iemand die niet alleen ISIS afwijst, maar ook de zogenaamde paleisgeleerden. Hij stelt zich op het standpunt dat ‘wasatiya’ het beste pad is: de middenweg.
De gehele lezing van Soliman kan bekeken worden op Youtube (weergave van een andere gelegenheid dan die in Rotterdam):
[youtube:http://www.youtube.com/watch?v=z6U39EQRNPc]
Vraag en antwoord
Vervolgens is het tijd voor de vraag- en antwoordsessie. Wanneer de avondvoorzitter het woord geeft aan één van de mannen zegt Soliman dat het eigenlijk hoort om vrouwen eerst aan het woord te laten: ‘Dat is soenna!’. Aangezien de man in het publiek nu het eerste woord heeft gekregen, laat hij het daarbij.
De man in het publiek zegt dat hij gehoord heeft dat veel ‘salafis’ zich bij IS aansluiten en hij vraagt aan Soliman waarom dat zo zou zijn. Bij de vrouwen komt de vraag vandaan wie nu eigenlijk de ‘ulama al-sultan’ zijn; iets waar Soliman niet echt antwoord op geeft. Vervolgens wordt er door een man, een christelijke man die ook betrokken is bij een islamitische club, een vraag gesteld over ‘hukm’: oordeel. Volgens mensen met wie hij gesproken heeft komt ‘hukm’ alleen God toe: alleen God heeft het recht om te oordelen. Maar IS, zo zegt hij, zou dit verbreden naar politiek gezag en dat zou dan betekenen dat er alleen geregeerd mag worden met God’s wetten.
Soliman gaat daar niet direct tegenin (oordelen is inderdaad alleen aan God), maar stelt wel dat IS de sharia verkeerd voorstelt. Sharia is, volgens Soliman, een systeem van rechterlijke uitspraken en niet van wetten. Het regeren van een land moet in overeenstemming zijn met die uitspraken, maar het zijn geen wetten die direct geïmplementeerd kunnen worden. Hij stelt daarbij overigens ook dat niet alles wat ISIS doet ook meteen slecht is. Zo heeft ISIS rust en orde gebracht in gebieden waar dat voorheen niet was en zijn veel inwoners van die gebieden (maar waarschijnlijk niet de minderheden lijkt me) dan ook tevreden met het IS bewind. Een punt overigens waar ook onderzoekers wel op gewezen hebben hoewel natuurlijk de vraag is hoe lang dat duurt onder de huidige bombardementen (van veiligheid en rust is dan immers geen sprake) en ook het autoritaire karakter van dat bewind kan die steun na verloop van tijd doen vervagen.
Vanuit de vrouwen komt de opmerking dat er intelligente mensen zijn ‘die toch pro-ISIS zijn’ en wanneer ze confronteerd zouden worden met feiten, blijven ze toch vasthouden aan hun voorkeur. Hoe dienen moslims daarmee om te gaan? Soliman geeft daar niet echt antwoord op behalve dan dat er ook zaken zijn die ISIS goed doet: bijvoorbeeld veiligheid brengen in het gebied dat ze onder controle hebben. Niettemin zo stelt Soliman, ze blijven mensen misleiden.
Er komt ook een vraag van iemand die werkt bij een overkoepelende moslimorganisatie. Deze persoon vraagt hoe we moslimjongeren meer weerbaar kunnen maken tegen ISIS. Het gaat inderdaad om kennis maar ook om emotionele behoeften. Volgens Soliman is het nodig dat er begrip komt en sympathie voor de jongeren. Hen moet duidelijk gemaakt worden, zo stelt hij, dat om moslims te helpen men een goede Nederlandse moslim moet zijn: integreer, draag bij, verander, maar verander niet je religie.
Een vertegenwoordiger van een politieke organisatie van moslims vraagt Soliman of hij het eens is met de uitspraak van Aboutaleb toen deze stelde dat wie het eens is met ISIS moet ‘oprotten’. Soliman grapt dat de persoon hem in de problemen wil brengen bij de burgemeester. Hij blijft terughoudend ook omdat hij volgens hem niet alle details kent, maar stelt wel dat de uitspraak op het eerste gezicht niet goed is.
Een andere vraag ging, als ik hem helemaal goed heb begrepen over wat dan de juiste manier van jihad is. Volgens Soliman betekent dat dat mensen ernaar moeten streven een zo goed mogelijke moslim te zijn met je geest, hart, ego en lichaam. Het moeilijkste is vechten tegen je ego (jihad al nafs). Je ego leidt tot racisme volgens Soliman hetgeen in zijn bewoordingen neerkomt op zo ongeveer alle uitsluitingsmechanismen.
Weer een andere vraag ging over wat Soliman vond van de theorie dat de VS achter IS zitten. Soliman stelt het onwaarschijnlijk te vinden dat de VS er achter zitten hoewel er wel aanwijzingen zijn dat er anderen achter zitten zonder expliciet te noemen wie of wat. Hij stelt er nadrukkelijk bij dat hij daar geen enkel bewijs voor kan vinden.
Iemand anders legt hem de vraag voor wat hij vindt van de uitspraken van al-Zawahiri (Al Qaida). Daarop antwoordt hij gevat dat hij moeilijk kan zeggen dat hij het met de kritiek eens is, want dan staat er morgen in de krant ‘Soliman is het eens met Al Qaida). Op een gegeven moment komt er een vraag over de situatie in Egypte, maar hij ontwijkt deels de discussie en maakt deels duidelijk dat hij Morsi steunt en niet (Mubarak of Sisi).
Aan het einde maakt hij ook nog duidelijk dat hij het belachelijk vindt om een eed af te leggen aan al-Baghdadi. Want wie is is hij? Door wie is hij tot kalief gemaakt? Dat is allemaal geheimzinnig volgens hem en dat alleen al is een reden om het wantrouwen. Soliman stelt tevens dat extremisme niet betekent extra islam, maar dat het iemand op de rand van afvalligheid kan brengen. Volgens hem dienen we net zo met het extremisme van ISIS om te gaan als met de tirannie van Sisi.
[youtube:http://www.youtube.com/watch?v=JPWMRhmDNrY]Soliman benadrukt nog dat de moskee een plek is voor iedereen moslims en niet-moslim zoals ook de profeet Mohammed dat gewild zou hebben volgens hem zodat niet-moslims kennis konden maken met de islam.
Na afloop
De meeste mensen met wie ik na afloop sprak spraken hun waardering uit voor de lezing. Ze vonden hem consistent met eerdere lezingen van hem. Er was ook wel wat kritiek bijvoorbeeld dat hij het onderscheid tussen dar al islam (huis van de islam) en dar al kufr (huis van het ongeloof) toch wat kort door de bocht zou benaderen (door bijvoorbeeld te stellen dat volgens één rechtschool een gebied onder dar al islam zou vallen als moslims daar veilig waren) en een ander kritiekpunt (niet zozeer op Soliman) was dat dit wat laat was: ‘waarom nu pas, alle jongens zijn al weg [naar Syrië, MdK]’. De kritiek is niet helemaal terecht (er zijn wel degelijk initiatieven bij moskeeën), maar wellicht begrijpelijk gezien het feit dat veel moskeeën toch wel worstelen met dit hele vraagstuk. Weer iemand anders vond het een beetje preken voor eigen parochie, hoewel ook dat ooit nuttig kan zijn. Ongeacht deze kritiek sprak iedereen zijn waardering uit voor het iniatief van de moskee en de openheid van Soliman die ook na afloop nog in gesprek ging met mensen.
Opvallend afwezig waren politici en media. Ik begreep dat er een journalist van Trouw was, maar heb nog geen verslag gezien. Is het minder interessant dat een prediker zich tegen IS keert dan wanneer hij zich uitspreekt voor IS? Of wat is precies de logica hierachter, ik snap het nog steeds niet helemaal.
Al met al een interessante avond die weer eens helder maakt dat er allerlei schakeringen zijn in de lezing, uitleg en praktisering van islam en dat eenvoudige slogans eerder verhullend werken dan verklarend. Rest mij nog moskee Essalam te bedanken voor hun uitnodiging: Dank!
foto: Essalam moskee
Dankjewel voor het verslag, Martijn!
Overal op aarde waar de Islam andere geloven raakt, zijn aanslagen of oorlog ontstaan. Ze worden vanaf geboorte opgeroepen tot geweld en moord tegen Joden en ongelovigen…..Als we een beeld willen krijgen van de manier waarop de eerste jihadisten zich in de zevende eeuw meester maakten van het Arabische schiereiland, dan kunnen we leren van de opmars van ISIS.Zij nemen de boodschap uit de vreselijke koran werkelijk letterlijk.Ze zijn het pure gezicht van de islam. Alles wat ISIS nu doet tegen onschuldige mensen, hebben de Arabische moslims in het begin van de islam tegen andere onschuldige mensen gedaan….
http://tora-yeshua.nl/2012/10/wie-is-god-de-schepper-jhwh-uit-de-bijbel-of-de-koranallah-fadel-soleiman-vlucht-weg-voor-die-vraag-als-een-boze-peuter/
Zie het verslag van de ontmoeting in Someren, waar Martijn in het verslag van okt 2015 naar verwijst.
Dat laat een andere kant van Fadel zien.
Shalom
Ben Kok (joods-chr. pastor)