Een stil protest met een luide boodschap – Een impressie van ‘Hand in hand tegen het niqabverbod’
Na een afspraak elders in Den Haag (dank voor de koffie en de soep!) loop ik vrijdagmiddag 9 augustus naar de Hofplaats, nabij het Binnenhof in Den Haag. Daar is voor de organisatoren en sprekers van het protest ‘Hand in hand tegen het niqabverbod’ de start van de mars naar Koekamp waar de protestbijeenkomst plaatsvindt. Het protest vond plaats naar aanleiding van het verbod op gezichtsbedekkende kleding dat per 1 augustus effectief van kracht is geworden. Hoewel het oorspronkelijke voorstel uit 2005 één van de vele voorbeelden is van de racistische politiek die de PVV voorstaat, had de huidige (bedrieglijk neutrale) wet er nooit kunnen komen zonder CDA, VVD, PvdA en D66. Als antropoloog verbonden aan de Universiteit van Amsterdam en Radboud Universiteit Nijmegen en als burger vind ik het belangrijk om hier aanwezig te zijn en een eer om te kunnen spreken (mijn toespraak vindt u in PDF onderaan). Een korte impressie.
Van burger-arrest naar burger-protest
Deze manifestatie is niet de eerste maar wel de grootste protestbijeenkomst tegen het verbod op de nikab. Er is door de jaren heen wel tegen geprotesteerd, maar eigenlijk toch maar door een kleine groep mensen. Een belangrijke katalysator van dit protest, zo was mijn indruk althans, was het artikel van het AD over de mogelijkheden tot burgerarrest zoals het op de grond werken en houden van een nikabdraagster (zonder daarbij de beperkingen aan te geven en zonder andere voorbeelden waar de wet betrekking op heeft daarin mee te nemen; wat wilde het AD hiermee?). In een interview met Saskia Aukema in Trouw verklaarde één van de initiatiefnemers, Esther (schuilnaam), daarover: “Het verbaasde me hoe geruisloos in dat land de ene na de andere maatregel werd ingevoerd, zonder dat iemand daartegen in het verweer kwam. Toen ik dat stukje in het AD las over het burgerarrest, dacht ik: nu is het tijd voor actie.”
Er waren eerst de nodige obstakels te overwinnen. Zoals de discussies binnen salafistische kringen over de islamitische oordelen over demonstratie, de desinformatie van het AD dat onterecht berichtte dat de As Soennah moskee in Den Haag mede-organisator was, de pogingen om op facebook de accounts van de organisatoren door facebook te laten blokkeren waardoor ze geen berichten konden plaatsen. Maar die actie kwam er dus.
Een luid protest in stilte
Een stuk of 10 vrouwen in nikab verzamelden zich op de Hofplaats evenals collega’s Tom Zwart en Annelies Moors en enkele anderen. Onder rustige en professionele begeleiding van politie en de eigen ordedienst (de ‘broeders’) liep de stoet naar Koekamp. Daar aangekomen, moest de stoet halt houden door een haag van journalisten. Het spervuur van vragen maar vooral de camera’s kunnen intimiderend overkomen merk ik. Zelf stap ik even uit de stoet om de hand van dezen en genen te schudden.
Er is gekozen voor een stil protest. Zoals Mouna stelt in het Trouw artikel:
Mouna: “We hebben gekozen voor een stil protest. De nikab en het verbod erop wekken zó veel boosheid dat emoties al snel de overhand nemen. Wij willen graag onze eigen boodschap voorop stellen.”
…Maar met een luide boodschap, aldus Esther in dat artikel: “Dat ongemak niet de basis mag zijn voor een wet. Ik kan ook schrikken van een skinhead of gothic, maar alles verbieden wat je niet aanstaat, gaat in tegen alle grondrechten: het recht op vrijheid, religie en zelfbeschikking. Dat gaat iedereen aan.”
Het programma wordt dan, na overleg, omgegooid. Eerst komen de sprekers en dan pas het persmoment in plaats van andersom. Eén van de organisatoren opent en legt uit waarom ze het protest georganiseerd hebben. Op dat moment loop ik wat rond tussen en rondom het publiek; een journalist wil mij wat vragen stellen en beklaagt zich over het feit dat de dames in nikab niet willen praten. Daar was de journalist zo druk mee, dat hij geen oog en geen oor had voor dat openingsstatement door…een vrouw in nikab. In sommige reportages van het protest zien we dit beklag ook: niemand wil praten is de klacht, maar blijkbaar is er ook niet geluisterd naar de nikabdraagsters op het podium en hun speeches.
Overigens, het simpele feit dat vrouwen in nikab er zijn en als zodanig zichtbaar zijn, is een proteststatement op zich. Weliswaar zijn de meeste vrouwen waarschijnlijk niet de nikab gaan dragen als politiek statement, de alomtegenwoordige islamofobie maakt het dragen van de nikab toch tot een politiek statement. De mate van gevaar, non-conformiteit en goed burgerschap wordt mede afgemeten aan de mate waarin en de wijze waarop een vrouw zich sluiert. Onherkenbaarheid van het gezicht en het onttrekken van het lichaam aan de publieke (vaak veroordelende) blikken, maken de nikab tot een dijk van een statement. Temeer als dit verboden wordt op sommige plekken en het duidelijk is dat het publiek en de handhavers niet altijd weten waar het verbod te handhaven en op wie het betrekking heeft.
Dat heeft veel te maken met het gegeven dat deze mensen moslims zijn: het dragen van de nikab lijkt zo ongeveer een vrijbrief voor politici, commentatoren en anderen om alle negatieve doemscenario’s en stereotypen over islam naar voren te brengen en deze vrouwen te verbinden met onvrijheid, geweld en dreiging. Maar de controverse heeft ook te maken met het feit dat ze vrouwen zijn. Zodra vrouwen zichtbaarder en hoorbaarder zijn, zijn er mensen die daar problemen van maken temeer als deze vrouwen daarbij andere keuzes maken dan door velen gewenst.
De gemeente had dit politieke aspect goed door. De aard van deze protestbijeenkomst is een protest tegen een verbod op gezichtsbedekking, de nikab, en dus zou een verbod op het dragen van gezichtsbedekkende kleding tijdens dit protest het statement an sich beperken. De gebruikelijke bepaling dat deelnemers aan demonstraties herkenbaar moeten zijn, werd dan ook in dit specifieke geval terzijde geschoven omdat er anders een te grote inbreuk zou zijn op het demonstratierecht.
Diversiteit en verbondenheid
Opvallend is het bonte gezelschap dat aanwezig is. Niet alleen het hoge aantal dames dat een nikab draagt (zeker als je dat afzet tegen het geschatte aantal van 200 – 400 vrouwen in totaal in Nederland), is opvallend. Maar er zijn mensen uit diverse geledingen van de maatschappij, activisten met heel verschillende perspectieven en opvattingen en in het geheel mensen van diverse afkomsten en religies. De sprekers wijzen allemaal op diverse argumenten voor het verbod die geen hout snijden: ‘En helemaal onbegrijpelijk is het om te zien hoe men denkt op te komen voor de vrouw en haar te bevrijden van haar onderdrukking, terwijl ze haar keuzevrijheid van haar wegrukken en haar onderdrukken middels een verbod’, zoals de eerste spreekster namens de organisatie aangeeft.
Net als vele anderen in het publiek die mij vertelden over hun ervaringen als nikabdraagster (of zus daarvan), merkt ook zij op ‘En nog meer vernederend is de persoon die spreekt over de nikabdraagster zonder haar ooit te hebben ontmoet’. Karima van de Werkgroep Blijf van mijn niqaab af (en toch wel de strijdsters van het eerste uur) maakte van haar persoonlijke verhaal en terughoudendheid om in het publiek te spreken, juist het statement: ‘Als mij iets overkomt en ik het politiebureau binnenstap om aangifte te doen, zelfs dan, ook dan, ben ik strafbaar.’ Indrukwekkend was haar dank aan haar ouders: ‘Dank jullie wel voor de ruggengraat die jullie mij gegeven hebben.’
Tom Zwart gaat in op de mogelijkheden die er zijn om deze wet van tafel te krijgen op het moment dat er een evaluatiemoment aankomt en Annelies Moors spreekt over de geschiedenis en de argumenten voor het nikabverbod en haar eigen ervaringen en werk als onderzoeker. Ibtissam Abaaziz van Meld Islamofobie, dat onder meer vormen van ‘burgerarrest’ tegen nikabdraagsters in kaart brengt, wijst op de oorverdovende stilte in de jaren voorafgaand aan het verbod op enkelen na zoals de Werkgroep Blijf van mijn niqaab af en Amnesty. Zij vertelt over incidenten met burgers die, op plekken waar het verbod niet geldt, toch nikabdraagsters wilden wegsturen. Maar, zo stelt ze, er zijn ook positieve acties zoals de die van de #boerkabuddies.
Een blik op de toekomst
Diverse aanwezigen vragen mij of dit protest effectief zal zijn. Als het erom gaat om dit verbod van tafel te krijgen, dan heb ik daar grote twijfels over, zo luidt telkens mijn antwoord (Ik ben minder optimistisch dan Tom Zwart hierover), maar dat wil niet zeggen dat dit geen nuttig protest is. Het verbod op de nikab komt immers niet uit de lucht vallen. Het is het resultaat van jaren aan islamofobe politieke retoriek die ook het politieke midden beïnvloed en het verbod (gezien de uitlatingen over de vrouwen met nikab en de overlast die gemeld wordt) reproduceert deze ook nog eens zonder ook maar enige veroordeling van welke politicus uit de landelijke politiek dan ook. In zo’n situatie is het belangrijk dat burgers in het algemeen en de betrokkenen zelf in het bijzonder hun stem laten horen: zij zijn immers degenen die soms al een strijd gevoerd hebben met hun omgeving om de nikab te kunnen dragen en nu wordt dit door de overheid van hen afgenomen. De organisatoren zelf laten weten zich te zullen blijven uit spreken.
Mijn toespraak bij het protest vindt u HIER.
Onderzoek van Annelies Moors (Universiteit van Amsterdam) met(!) nikabdraagsters vindt u HIER.
Hoi! Dank voor de mooie samenvatting /analyse. In één van de eerste zinnen staat maart, maar dit moet augustus zijn. Klein detail.
Dank voor je compliment en oplettendheid! Aangepast inmiddels.