Mikkers & Smit: hoe kom je weg met racistische uitspraken?

De afgelopen weken zagen we hoe antisemitisme en islamofobie de pan uitrijzen in de context van de strijd in Palestina en in de discussie over migratie. Opvallende voorbeelden waren die burgemeester Mikkers van Den Bosch en VVD wethouder Smit in Amstelveen. Beiden hebben inmiddels hun spijt betuigt voor het kwetsen en pijn doen van mensen. En dat is precies het probleem.

Pijn en raciaal profileren

“Ik wil excuses aanbieden aan iedereen die daar pijn van heeft.” Dat zei burgemeester Mikkers van Den Bosch nadat hij eerder had laten merken dat de gemeente Den Bosch er lijstjes op nahoudt van ‘ergste burgers’ op basis van etniciteit. Op een bijeenkomst over asielopvang in Den Bosch-Zuid reageerde hij op een vrouw die zich boos maakte over Syriërs. “Dat zijn de ergsten”, zei ze. Daar ging Mikkers tegenin, en hij noemde Marokko.

Op beelden van de bijeenkomst is te zien hoe een vrouw op racistische wijze tekeer gaat over asielzoekers uit Syrië. “Dat zijn de ergste die er zijn, het ergste van heel de wereld. En die duwen ze dan hier bij ons neer”, zegt ze. Mensen die hulp nodig hebben, moeten het ook krijgen, “…maar Syriërs hebben geen hulp nodig”, gaat ze verder. “Alles wat er gebeurt: Syrië staat bovenaan.” Burgemeester Mikkers reageert vervolgens met: “Dat is niet waar, dat is Marokko.” Mikkers zou in zijn reactie later excuses maken en zeggen dat zijn woorden betrekking hadden op zogenaamde veilige landers. Dat is wat raar aangezien het verhaal van het COA in de bijeenkomst op dat moment ging over om welke vluchtelingen het gaat: Syrische, Turkse, Afghaanse, Eritrese en Somalische mensen. De reactie van bovengenoemde vrouw was daarop. Het klopt weliswaar dat de meeste overlast komt van mensen de categorie veilige landen Marokko, Algerije, Libië en Tunesië en die weinig kans hebben op een status, maar dat is toch echt achteraf aangebracht.

Afijn, wat Mikkers nu ‘echt’ bedoelde is meer voor AstroTV, ik ga niet over intenties. Het gaat mij even over de pijn die Mikkers benoemt. Maar voor ik daar op inga nog een ander voorval:

Racisme en je beledigd voelen

De reacties van de Amstelveense VVD wethouder Smit achteraf zijn nog wat twijfelachtiger dan die van Mikkers maar volgen een vergelijkbaar patroon. Na eerst een grote groep aan te duiden volgt later de stelling dat ze een meer specifieke groep bedoelen. Daarmee scheren ze, zo claimen ze, niet de hele groep over één kam, maar, zo stel ik, over twee. Dat doet niets af aan het racisme. Bij Smit ging het om de volgende tweet:

Ze verwijderde de tweet en maakte excuses op twitter voor “voor het feit dat het statement te algemeen is”. Om vervolgens haar racistische karakterisering van moslims te legitimeren door te wijzen op antisemitisme: “Maar ik zie wat er op straat gebeurt. De woede, agressie en bedreigingen op straat zijn niet mis. En het gevolg daarvan is dat een andere geloofsgemeenschap in Amstelveen bang thuis zit.” Om dus nog maar eens impliciet moslims aan te wijzen dus.

De omstreden tweet van zondag kwam volgens Smit door een typefout. “Ik schreef ‘de moslims’ in plaats van ‘deze moslims’. En de excuses die ik maakte waren voor het feit dat mensen gekwetst waren door mijn bericht. Maar ik wil daar wel aan toevoegen dat we in Nederland ook zoiets hebben als vrijheid van meningsuiting. Je mag beledigen en je beledigd voelen. Dat moet kunnen.”

In feite claimt ze dus het recht te hebben om deze racistische tweet te versturen en dat het niet racistisch bedoeld was. Inmiddels is ze daar ook weer op teruggekomen en stelt ze: “Op zondagochtend jongstleden heb ik, gevoed door een emotie van grote zorg en in de haast, een waardeloze post de wereld ingestuurd waarmee ik een grote groep mensen onterecht heb geframed als dragers van een bepaald gedachtegoed en deze groep mensen daarmee enorm gekwetst. Het spijt mij vreselijk dat dit gebeurd is en ik wil dan ook hierbij aan allen die het betreft nogmaals daarvoor mijn oprechte excuses aanbieden. Tevens wil ik met een zo groot mogelijke nadruk stellen dat ik volledig met hoofd en hart afstand neem van deze post. Dit ben ik niet, zo sta ik niet in het leven. Het spijt mij oprecht.”

Waardeloze kwetsingen door racistische stereotypen

Het was dus een waardeloze post. Waar het me hier, en bij Mikkers, om gaat zijn niet de slappe excuses en het gedraai na een racistische uitlating, maar om het idee van kwetsen. Het kan natuurlijk dat mensen zich gekwetst voelen door deze uitlatingen en daar is niks mee. Maar in feite bieden zij excuses aan niet voor het herhalen van eeuwenoude stereotypes en raciaal profileren, maar voor het kwetsen van individuen. Men maakt van racisme hier een individuele kwestie waarbij het gaat om de ‘gevoelens’ van moslims dan wel Marokkaanse Nederlanders die dus ook al het doelwit waren van de uitlating. Niet de handeling van de politici zelf staat centraal, maar het object van hun racisme. In feite stellen deze politici, wellicht iets te kort door de bocht geredeneerd maar toch, sorry dat jullie gekwetst / beledigd zijn door mijn goede bedoelingen en rechten.

Politici, beleidsmakers en gewone burgers hebben in de afgelopen decennia het idee genormaliseerd dat het niet de sociale, economische, politieke en natuurlijke omstandigheden zijn die het handelen van moslims bepalen net als bij andere mensen, maar wat zij in een stereotype uitleg zien als de leer van de islam zelf, vooral zoals overgebracht door de Koran en de profeet Mohammed. Die leidt, in hun denken, tot nihilistische, parasitaire en uitbuitende politiek-religieuze activiteiten en vormen van geweld. Volgens de misleidende zienswijze van deze ‘experts’ prediken de Koran en de Profeet een eeuwige vijandschap van moslims jegens ongelovigen, een oerantisemitisme en een streven naar wereldheerschappij, die vervolgens de harten en geesten van moslims zou programmeren als ware het software. Volstrekte onzin natuurlijk en wie zich zou verdiepen in de geschiedenis van antisemitisme en islamofobie zou dat ook direct zien.

In het geval van Mikkers gaat het over het raciaal profileren van specifieke bevolkingsgroepen, in ieder geval de Syriërs en Marokkanen en daar een negatieve kwalificatie aan toe schrijven: de ‘ergste’ in dit geval. Of het bijhouden van dit soort lijstjes en kwalificaties staand beleid is in Den Bosch is me onduidelijk, maar het is een praktijk die niet op zichzelf staat: we vinden ‘m terug in de toeslagenaffaire, in de surveillance van moslims en ja in de oude en hedendaagse koloniale context.

Het verversen en witwassen van racistische stereotypen

In beide gevallen gaat het om uitlatingen die gebaseerd zijn op eeuwenoude racistische, koloniale stereotypen die al eeuwen circuleren en telkenmale in ververst worden en in nieuwe vormen uit de kast getrokken worden. In het geval van Mikkers zouden we van xenofobie kunnen spreken en in het geval van Smit van islamofobie; in beide gevallen gaat het om met elkaar verstrengelde vormen van racisme. Dit alles afdoen als kwetsend en beledigend dekt de lading niet. De nadruk op kwetsen reduceert dit tot een individuele kwestie en tot een kwestie van mensen die zich gekwetst weten en een ontkennen (of witwassen) van racisme. Niet altijd natuurlijk, je dient je vooral te beperken tot migranten en moslims. Zo kom je weg met racistisch handelen.