Het einde van religie in Europa

Posted on May 17th, 2011 by martijn.
Categories: Religion Other.

Volgens Amerikaanse onderzoekers Abrams, Wiener en Yaple zal georganiseerde religie uiteindelijk verdwijnen in negen Westerse democratieën: Oostenrijk, Tjechië, Finland, Zwitserland, Ierland, Canada, Australië, Nieuw-Zeeland en…Nederland. Met name in die laatste vijf ‘religion will be driven toward extinction’ zo stellen zij. In hun paper, A mathematical model of social group competition with application to the growth of religious non-affiliation, baseren zij zich op een wiskundig model (mede gebaseerd op een model over het uitsterven van talen die door slechts kleine groepen mensen gesproken worden) dat laat zien dat ‘unaffiliated’ (niet gebonden aan een georganiseerde religie) de sterkst groeiende groep is in die landen. Hun model is daarbij gebaseerd op twee sociologische vooronderstellingen:

  1. Dat het aantrekkelijker is om deel uit te maken van een meerderheid dan van een minderheid (het meerderheidseffect). Mensen zullen volgens de onderzoekers eerder overstappen naar grotere groepen en slechts enkele verbindingen die mensen hebben met de groep ‘ongebonden’ is voldoende zo stellen ze.
  2. Er zijn sociale, economische en politieke voordelen verbonden aan ongebondenheid in landen waar religies in verval zijn (utiliteitseffect).

Religieuze verbondenheid blijkt volgens hen te voldoen aan die twee vooronderstellingen en derhalve zal de groei van de groep ongebonden doorgaan. Het is niet zo, zo benadrukken de onderzoekers, dat ongebonden mensen ook atheïsten of niet-gelovigen zijn. Het gaat om mensen die zich niet verbinden aan een bepaalde religie of religieuze organisatie op het moment van hun survey. Zij verwachten dat in Nederland de groepen ongebonden zal groeien van 40% nu tot 70% in 2050. De trend die zij zien voor de genoemde Europese landen zal niet wezenlijk veranderen door de immigratie van moslims zo verwachten zij.

Het is nog maar de vraag of je ontwikkelingen met betrekking tot religie zo kunt voorspellen. Het is terecht dat zij wijzen op de groeiende groep ongebonden mensen; dat is volgens mij een trend in vrijwel heel Europa. In die zin is er, in tegenstelling tot wat vaak wordt gesteld, geen sprake van een religieuze opleving in Europa. Maar of dat ook wil zeggen dat religie verdwijnt is nog maar de vraag. We weten nauwelijks iets van buiteninstitutionele religie, gewoonweg omdat het nauwelijks onderzocht is onder christenen. Daarnaast hebben de onderzoekers gekeken naar verbinding van mensen met de reguliere religieuze instituties, maar er zijn genoeg alternatieve vormen van religie die minder geinstitutionaliseerd zijn, maar wel degelijk een sterke verbondenheid vragen. Met name recent onderzoek van Abby Day, die niet uitgaat van de vraag tot welk geloof behoor je, maar wat geloof je en hoe doe je dat, laat heel interessante resultaten zien van gelovige en ongelovige ongebonden mensen. Er zijn, voor Europa althans, genoeg aanwijzingen dat religie ‘as we know it’ langzaam zal verminderen, maar tegelijkertijd zijn er ook genoeg aanwijzingen dat religiositeit van mensen, de geleefde religie, zich aanpast aan de veranderende omstandigheden. Dat mensen hun religie dus anders beleven, wil nog niet zeggen dat religie ook uitsterft. Dat stellen de onderzoekers overigens ook niet; zij hebben het over mensen die gebonden zijn aan reguliere geïnstitutionaliseerde religies. In de publiciteit hierover wordt deze nuance vaak vergeten. Onderzoekers die al eerder wezen op het einde van religie, maken een soortgelijke conceptuele fout.

En als de ons bekende religies zouden uitsterven, dan nog is dat geen garantie voor het uitsterven van religie. Immers, waarom zou er niet zoals zo vaak in de geschiedenis, een andere religie voor in de plaats kunnen komen? In vormen die we misschien nog niet kennen. Daarnaast lijkt er in andere delen van de wereld juist wel een stijging van religieuze gebondenheid plaats te vinden zoals in delen van Afrika en China. Het interessante is, en dat geldt voor de gehele wereld, dat door de mondialisering (bijvoorbeeld via internet en migratie) de keuzemogelijkheden voor mensen groter zijn geworden en dat lijkt ook te gelden, onder jongeren althans, voor de ideologie van de keuze; mensen moeten de mogelijkheden in hun leven maximaliseren door vrij en zelfstandig keuzes te maken. Dat kan voor religie zijn, maar ook er tegen en dat kan ook resulteren in een zeer ambivalente houding. En dan komen we onder andere weer op die utitiliteitsthese van de genoemde onderzoekers. Als het nut van ongebondenheid groter is dan van gebondenheid, dan zal geïnstitutionaliseerde religie nagenoeg verdwijnen. Dat zou best eens kunnen. Op het moment dat het omgekeerde geldt, dat het nut van gebondenheid weer groter wordt, kan religie ook weer toenemen. Geloof dient nuttig te zijn, te werken en gegrond te zijn in het dagelijks leven wil het kunnen leven. En als religieuze instituties zich dat niet realiseren dan zou de toekomst er in ieder geval voor hen nog wel eens ongunstig uit kunnen zien.

3 comments.